Microsoft Word шфмт ў?ув ?ўлланма verstka doc

partiyasining ingliz 
mahsulotlariga 
boykot e’lon qilish 
g‘oyasi. 
Swaraj
Свараж
Svaraj 
Hindiston 
Milliy 
Kongress partiyasi 
ilgari surgan “O‘z-
o‘zini boshqarish” 
g‘oyasi. 
Sensualis
m
Сенсуализм
Sensualizm
Bilishda sezgilarni 
rolini, ahamiyatini 
bo’rttirib 
ko’rsatuvchi 

---

325 
ta’limot. 
Scepticism
Скептицизм
Skeptitsizm
yunoncha so’zdan 
olingan bo’lib, 
ko’rib 
chiqayapman, 
tadqiq qilyapman, 
mulohaza 
yurityapman, 
shubhalanyapman 
degan ma’nolarni 
bildiradi. Bu 
oqimning ko’zga 
ko’ringan vakillari 
– Pirron, Agripp, 
Ensidem, Sekst 
Empirik. 
Chaos,Ele
ment 
Стихия
Stixiya
Tabiatning ongsiz 
harakati. 
Subjectivis
m
Субъективизм
Subektivizm
Bilishda inson 
ongini, xislarini 
o’rnini ko’tarib 
ko’rsatuvchi 
ta’limot. 
Natural 
right
Естественные
право
Tabiiy huquq 
Insonni 
tug‘ilgandan 
yashashga bo’lgan 
huquqlari. 
Natural 
equality
Естественное
равенство
Tabiiy tenglik 
Insonni 
tug‘ilgandan 
hamma insonlar 
teng degan 
ta’limot. 
Focusingat
tention, 
treatment 
Сосредоточение
внимания
, 
обращение
Tavajjuh butun 
ichki 
mohiyatni Xudoga 
qaratish, unga 
cheksiz muhabbat 
qo‘yish, undan 

---

326 
boshqa narsa 
borligini his 
etmaslikdir. 
Tanasukh 
Таносух
Tanosux inson 
vafot 
etgandan so‘ng, 
ruhning bir tanadan 
boshqa tanaga 
ko‘chib o‘tishi 
haqidagi nazariya. 
Tapasya 
Тапасйа
Tapasya 
Gandiy 
va 
jaynizm 
ta’limotida azob 
chekish va o‘g‘–
rilikdan o‘zini 
tiyish tamoyili. 
Theism 
Теизм
Teizm 
(yunon. theos – 
xudo) – diniy-
falsafiy ta’limot 
bo‘lib, olamni, 
xudo tomonidan 
yaratilganini tan 
oladi. 
The 
Tendai 
Sect 
Секта
Тендай
Tenday 
mazhabi 
o‘rta asrlarda 
Xitoyda gullab-
yashnagan budda-
viylikning “Bir 
lahzada uch ming 
dunyo”, ya’ni 
kosmologik 
nazariya qoidasiga 
amal qiluvchi 
mazhabi. 
Tolerance 
Толерантность
Tolerantlik (lot. 
tolerantia 
– 
chidam, sabr-toqat) 
– o‘zgalar–ning 
turmush tarzi, xulq-
atvori, odatlari, his-
tuyg‘ulari, fikr-

---

327 
mulohazalari, 
g‘oyalari va 
e’tiqodlariga 
nisbatan 
chidamlilik, 
bag‘rikenglik.
 
Totemism 
Тотемизм
Totemizm 
ibtidoiy 
tasavvur 
shakllaridan biri 
bo‘lib, borliqdagi 
o‘zgarishlarni va 
rivojlanishlarni 
tushunishda 
hayvonlarning 
g‘ayritabiiy 
ta’siriga ishonish.
 
It “
Оно
” “U” 
Tushunchasiga 
esa 
onglilikni tashkil 
etuvchi ongsizlik 
kiradi. 
The 
Upanishad
s 
Упанишады
Upanishadlar (haqiqatni 
bilish 
maqsadida 
o‘qituvchi oldida 
o‘tirish) 
Vedalarning 
to‘rttasidan biriga 
an’anaviy tarzda 
qo‘shiladigan 
Qadimgi 
Hindistonning 
falsafiy-diniy 
asarlar turkumi. 
The 
Renaissan
ce 
Эпоха
возрождения
Uyg‘onish davri
Yangi davr 
arafasida o’ziga 
xos qadriyatlarga 
ega bo’lgan 
g‘oyaviy va 
madaniy 

---

328 
rivojlanishni o’z 
ichiga olgan tarixiy 
jarayondir. 
U
Универсалии
Universaliylar 
Umumiy 
tushunchalar 
haqidagi ta’limot. 
Fatalistic 
determinis
m 
Фаталистически
й
детерминизм
Fatalistik 
determinizm 
Taqdiri-azaldan 
hamma narsa 
zarurat asosida 
sodir bo’ladi, 
degan ta’limot. 
Fazza 
Фацзя
Faszya 
siyosiy arbob Shen 
Buxay(er.ol.400-
337 yy.) tomonidan 
ishlab chiqilgan 
falsafiy oqim. 
Legizm falsafiy 
oqimi jamiyatni 
boshqarish 
siyosatida 
zo‘ravonlikka 
(totalitar) 
asoslangan 
umumiy koidani 
joriy qilishni, 
byurokratiya 
ustidan nazorat 
o‘rnatishni, 
jamiyatda xalqqa 
nisbatan tub va 
keskin choralar 
kurishni tavsiya 
kildilar Legizm 
ma’rifatli 
bo‘lgandan ko‘ra, 
xalqni jaholatda 
tutishni afzal 

---

329 
ko‘radi. Legizm 
asoslarini Xan Fey-
szin, Shan Yan 
kabi arboblar 
ishlab chiqishgan 
The 
science of 
the laws of 
Sharia 
Наука
о
законах
шариата
Fiqh islom 
huquqshu-
nosligi bo‘lib, bu 
soha rivojida 
Qaffol Shoshiy, 
Burhoniddin 
Marg‘inoniy, 
Jaloliddin Ahmad 
al-Kosoniy 
kabilarning ulushi 
katta bo‘lgan. 
The city of 
virtues 
Город
добродетелей
Fozil shahar 
Forobiy ijtimoiy-
siyosiy 
qarashlaridagi ideal 
jamiyat.
 
The 
phenomen
on 
Феномен
Fenomen 
Tushunchasi 
aynan 
shu hodisaning 
paydo bo’lishiga 
sabab bo’lgan 
mohiyatni ochib 
beradi va 
“mohiyat” 
tushunchasini o’z 
ichiga qamrab 
oladi. 
Charisma 
Харизма
Xarizma 
insonning 
o‘ta 
qobiliyatli va 
o‘ziga xosligi. 
Sotsiologiya faniga 
E.Trelch 
tomonidan 
kiritilgan bo‘lib, u 
M.Veber 

---

330 
tomonidan uning 
xukmronlikning 
ideal tiplari 
konsepsiyasida 
tahlil qilingan 
Memory 
Воспоминание
Xotirlash Haqiqiy 
dunyodagi 
hayotini eslash. 
Rhetoric 
Риторика
Xitoba 
ritorika, 
notiqlik 
san’ati qoidalari, 
uning tarkibiy 
qismlari kabi 
masalalar. 
Khodjagon 
Ходжагон
Xojagon yassaviya 
va 
naqshbandiya 
oqimlaridan iborat 
bo‘lgan, Markaziy 
Osiyoda keng 
tarqalgan tasavvuf 
tariqatlaridan biri. 
Hastasoft 
Хуастуанифт
Xuastuanift moniylikning 
tavba namozi. 
Qi 
Ци
Si 
xitoy 
falsafasiga 
ko‘ra moddiy 
ashyolar. 
Civilizatio
n 
Цивилизация
Tamaddun (lot. 
civilis-
fuqaroviy, ijtimoiy) 
serqirra va 
murakkab 
mazmunga ega 
bo‘lgan ijtimoiy-
falsafiy tushuncha. 
S. tushunchasini 
shotland tarixchisi 
va faylasufi
A.Fergyusson 
(1723-1816) jahon 
tarixiy jarayonining 

---

331 
ma’lum bir 
bosqichini 
ifodalash uchun, 
fransuz 
ma’rifatparvarlari 
aql-idrok va 
adolatga 
asoslangan jamiyat 
degan ma’noda 
ishlatgan edilar. 
Cyclic 
movement 
Циклическое
движение
Siklik harakat 
Olamda turli 
davrlar, 
bosqichlarning 
navbatma-navbat 
o’rin almashishi, 
aylanma harakati. 
Scandalli 
Чандаллы
Chandallar 
hind 
kastachiligida 
to‘rtta kastaga 
kirmaydigan eng 
quyi tabaqa 
vakillari. 
Chistia 
Чиштия
Chishtiya 
o‘rta 
asrlarda 
Hindistonda keng 
tarqalgan tasavvuf 
tariqati oqimi. 
Charvaka 
Чорвакы
Chorvaklar 
bu ta’limotga ko‘ra, 
olamning asosida 
to‘rt unsur – suv, 
olov, havo va 
tuproq yotadi. 
Shahid 
who died 
for the 
faith 
Шахид
, 
погибший
за
веру
Shahid
 
Islom e’tiqodida 
insonning din 
uchun kurashda 
halok bo‘lishi, jon 
berishi.
 
Form 
Форма
Shakl 
Borliq 
ma’nosi, 
shamoyili, u 

---

332 
faoldir. Materiya 
esa passivdir. 
Vers
e 
Стих
She’r 
she’riy 
hukmlar. 
She’r yozish 
san’ati, uning 
vazifalari.
 
Chauvinis
m 
Шовинизм
Shovinizm 
boshqa 
millatlarni 
mensi–maslikni va 
o‘z millatining 
ularga nisbatan 
ustunligini 
asoslashga 
qaratilgan 
g‘oyaviy-nazariy 
qarashlar sistemasi 
va amaliyoti. 
Shovinizm - 
millatchilikning 
eng xunuk 
ko‘rinishi. 
Shovinizm atamasi 
fransuz 
yozuvchilari aka-
uka I. va 
T.Konyarning 
«Uch rangli 
kokarda» nomli 
komediyasining 
qahramonlaridan 
biri, o‘zining 
tajovuzkor 
millatchiligi bilan 
ajralib turadigan 
Nikola Shoven 
nomi bilan bog‘liq 
holda XIX a.ning 
birinchi yarmida 

---

333 
paydo bo‘lgan. 
Sudras 
Шудры
Shudralar 
Hinduiylikda 
kastalarning eng 
quyi varnasi, 
tabaqasi, ulardan 
hazar qilingan. 
Evolution 
Эволюция
Evolyusiya 
(lot. yevolutio – 
ochilish, yozilish, 
takomillashish)–
tadrijiy rivojlanish. 
Umumilmiy va 
falsafiy ta’limot 
hisoblanadi. Tabiat, 
jamiyat va ruhiy–
ma’naviy, 
rivojlanish 
konsepsiyalarini 
umumlashtirib 
ifoda etishga 
xizmat qiladi. E. 
tushunchasi keng 
ma’noda, 
rivojlanish 
tushunchasining 
sinonimi sifatida 
ishlatiladi. 
Emanation 
Эманация
Emanatsiya tajalliy 
etish 
jarayoni, ya’ni 
o‘zidan nur taratish 
oqibatida yangi 
hodisani vujudga 
keltirish. 
Ethnic 
culture 
Этнокультура
Etnomadaniyat millatga 
tegishli 
bo‘lib, uning 
tarixiy taraqqiyot 
jarayonida 
shakllangan urf, 

---

334 
odat, an’ana, 
qadriyatlari, udum, 
marosimlari, 
kiyimlar, moddiy 
va ma’naviy 
merosi, tafakkuri, 
ongi, g‘oyaviy 
hamda axloqiy 
jihatdan o‘ziga 
xosligini 
ifodalovchi 
ma’naviy 
boyligidir. 
Ethnicity 
Этнос
Etnos 
(yunon. 
ethos 
– 
guruh, qabila, xalq) 
etnik birlik, 
ijtimoiy tarixiy 
jarayonlar 
natijasida 
shakllangan 
odamlar ijtimoiy 
guruhining bir turi. 
E. urug‘, qabila, 
elat va millat 
shakllarida 
namoyon bo‘ldi. 
Etnos tushunchasi 
1921-1923 y.da 
S.M.Shirokogorov 
tomonidan chuqur 
tahlil qilingan. U 
e.ni insoniyat lokal 
guruhi 
mavjudligining 
asosiy shakli deb 
hisoblagan. Uning 
asosiy belgilari deb 

---

335 
esa, - «kelib 
chiqish, urf-odatlar, 
til va turmush tarzi 
birligi» deb bilgan.
Ethnocentr
ism 
Этноцентризм
Etnotsentrizm (grek. –guruh, xalq 
va lot. centrum - 
markaz)- o‘z xalqi 
xulqi, madaniyati, 
urf-odatlari va 
qadriyatlarini 
boshqa xalqlarga 
xos bo‘lgan 
shunday 
xususiyatlarni 
baholash uchun 
asos qilib olinishini 
ifodalovchi 
tushuncha. 
Giron 
Югирон
Yugiron 
XV-XVI 
asrlarda 
Koreyada moddiy 
asos – “ki”ning 
birlamchiligini tan 
olgan materialistik 
maktab. 
Neoplatoni
sm 
Неоплатонизм
Yangi 
aflotunchilik 
eramizning 
boshlarida vujudga 
kelgan, Plotin, 
Prokl, Porfiriy kabi 
faylasuflar 
tomonidan Aflotun 
g‘oyalarini 
jonlantirish va 
rivojlantirishga 
asoslangan 
ta’limot. 
The 
inevitabilit
Неизбежность
из
судьбы
Qazo va qadar islom diniga ko‘ra, 
taqdiri azalga 

---

336 
y of fate 
so‘zsiz ishonish. 
Sect 
Kariatidy 
Карматиды
Qarmatiylar 
Ismoiliylar falsafiy 
oqimining bir 
shahobchasi. 
Compariso
n 
Сравнение
Qiyos deduktiv, 
sillogistik xulosa 
chiqarish, uning 
shakllari, qoidalari 
kabi masalalar. 
Judgment 
day 
Судный
день
Qoim ismoiliylar 
falsafasiga ko‘ra, 
Qiyomat kuni 
Muhammad ibn 
Ismoilni Imom 
Mahdiy suratida 
qaytishi. 
substance 
субстанция
Hayulo birlamchi 
sabab, 
moddiy asos, 
substansiya. 
Ideologica
l vacuum 
Идейный
вакуум
G‘oyaviy 
bo‘shliq 
jamiyat hayotida 
mafkurasizlik, 
maq–sadsizlik va 
boshboshdoqliknin
g namoyon bo‘lishi.
The world 
of ideas 
Мир
идей
G‘oyalar 
dunyosi
Haqiqiy, abadiy, 
o’zgarmas dunyo.
Harijana 
Хариджаны
Harijanlar 
hind 
kastachilik 
tizimidagi “qo‘l 
tekizib bo‘lmas”lar 
tabaqasi, ular eng 
iflos mehnat – 
ko‘chalarni 
supurish, axlatni 
tozalash kabi 
ishlarni qilishlari 
kerak. 

---

337