B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
14
—
Bu s ssiz, küysüz ölüm kims ni a latmad
Çoxdan ölmü z nn edir, ax ham onlar . (B.Vahabzad )
M nd n vv l do ulubdur
Sin md ki duy ular. (B.Vahabzad )
Havada k skin axta olmasa da, soyuq kül k vard . (M. bra-
himov) Dü m nin ba nda Alpars adl qanl bir hökmdar
dururmu . (M. brahimov)
3. Say n ism yana mas . Dild bu cür yana maya da
t sadüf olunur. M s l n: O ul böyütdümü o, min i v y , min
naza? ( .K rim) Say n ism yana mas nda sayla isim aras na sas
t r fl yana ma laq sind olan sözl r daxil ola bilir. M s l n:
Bir göz l, bir sevimli o ul böyütdü ana,
Ür yind a lay b, gülm k öyr tdi ona. ( .K rimli)
Saylar n ism yana mas na aid dig r misallar:
S ks n il ya ad ,
ancaq göyl r
Doyunca baxma a macal tapmad . (B.Vahbzad )
Çünki biz bir evin u a kimi t rbiy alm v bir-birimiz
do ma qarda dan art q ünsiyy t ba lam d q. (M. brahimov)
B li, ham , yer üzünd ki bütün f rdl r öz insani
mahiyy tl rini d rk ets ydi, kor-koran h r k tl ri a l n
m hk m sin vers ydi, bir çox b lalar n, iztirablar n,
faci l rin qaba öz-özün al nm olard . (M. brahimov)
Alt yüz ildir b
r a r lardan inild r.
Alt yüz ildir b
r dü ün r, çatmaz yen
M
qq tli ölümün N simi zirv sin . ( .K rim)
Saylar isiml r yana ark n t r fl r aras na b z n cüt, d st, parça,
nüsx , göz, ba , tik , d d, n f r, d n , d st v s. kimi numerativ
sözl r daxil olur. Bunlar çox zaman m nan d qiql dirir v
konkretl dirir. Bunlar n b zil ri is az-az hallarda m naya t sir
edir. Müqayis et: bir at–bir cüt at, bir leyl k – bir cüt leyl k v s.
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
15
—
4.
v zliyin ism yana mas . v zliyin bütün növl ri deyil,
i ar v zlikl ri, t yini v zlikl r, b z n is sual v zlikl ri
isiml r yana r. M s l n: o adam, bu m s l , filan ev, hans
hadis , neç kitab v s.
Qay t, m nim gülüm, qay t bu yer ,
Ey m nim ist yim, n g lm z oldun! ( .K rim)
Qay t, gözüm nuru, könlüm at i,
Qay t, sahmana sal bu kainat ! ( .K rim)
Bu arzular, bu n m l r
Bu s sl r bir saz kimi. (B.Vahabzad )
ndi bu s ad t taleyin ona b x etdiyi yegan sevincidir.
(M. brahimov) M n h mi o hadis ni xat rlark n, h l
m nas n d rk etm diyimiz sirl r h yatda çox-çoxdur dey
dü ünür m. (M. brahimov)
5. Feili sif tin ism yana mas .
g r feili sif tl r
substantivl m yibs , yana ma laq sind olur. M s l n: a layan
u aq, oxuyan t l b , deyil n söz v s.
H sr tin araya atd da , d r ,
Sön n i q oldun, batan s s oldun. ( .K rim)
A arm saç na l vuranda m n
lim ah da n n ba na d yir. ( .K rim)
Onunla t s lli tap ram ki, alic nab adamlar s daq tl deyil n
sözü l yaq tsizlik hesab etmirl r. (M. brahimov)
6. Feili ba laman n feil yana mas . M s l n: qaçanda
y x lmaq, dan anda dinl m k, gör nd dem k v s.
7. Qo mal birl m nin yana mas . M s l n: hm d kimi
mü llim.
B li t bi t h mi Aslan kimi yüks k ruhlu, pak v safür kli
mücahidl r yetirir. (C.Cabbarl )
Yeri g lmi k n qeyd ed k ki, qo mal birl m l r b z n
feill rl d yana ma laq sin girir. M s l n: adam kimi
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
16
—
dan maq, köz kimi yand rmaq, s da kimi sevm k, sükun t kimi
sevm k v s.
8. Z rfl rin yana mas . T rzi-h r k t, k miyy t, zaman,
d r c , s b b v s. z rfl r feill rl yana ma laq sind olur.
M s l n: tez-tez gedir, indi gedir, xeyli oturdu, son d r c
k d rl nm k v s.
Lakin bel hallar çox tez unudulmu du. (M. brahimov)
Bundan n c b bel tezd n durub? (M. brahimov)
9. Qo mal sözl r isim, sif t, say, z rf v feill rl yana ma
laq sind olur. M s l n: hm d kimi mü llim, pamb q kimi
yum aq, x z l kimi çox, aslan kimi c ld, ay kimi yatmaq v s.
Qeyd: Yana ma laq sini nitq hiss l ri üzr daha
geni kild qrupla d rmaq mümkündür.
Uzla ma laq si. Az rbaycan dilind uzla ma laq si as l
t r fin sas t r fl uy unla mas klind ba verir. Buna gör d
uzla ma laq sin bel bir t rif verm k olar: As l t r fin sas
t r fl xs v k miyy t gör uy unla mas na uzla ma deyilir.
Uzla ma laq si h m predikativ, h m d qeyri-predikativ
birl m l rd özünü göst rir. Y ni, bu laq h m mübt da il
x b r aras nda, h m d II v III növ t yini söz birl m sinin
t r fl ri aras nda özünü göst rir. M s l n:
S n d h r axtaya, soyu a qatlan,
M nim romantikam, s n d qanadlan.(S.Vur un)
Burada, s n qatlan, s n qanadlan mübt da il x b r aras ndak
uzla mad r. Y ni predikativ birl m l r olan uzla mad r. M nim
romantikam birl m sind is laq qeyri-predikativ birl m d
uzla mad r. M nim sözü I xsin t kind yiy lik hal kilçisi il
i l nmi dir. Romantikam sözü onun t l bi il birinci xsin
m nsubiyy t
kilçisini q bul etmi v m nim sözü il
uzla m d r.
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
17
—
Predikativ birl m l rd uzla ma. Predikativ birl m l r-
d uzla ma dedikd , mübt da il x b r aras ndak uzla ma ba a
dü ülür. Bu laq d mübt da sas t r f, hökmran t r f, hakim
t r f olur. Y ni mübt da tabe ed n t r f kimi ç x edir. X b r is
mübt dadan as l olur, mübt daya tabe olur, onunla uzla r.
M s l n:
Biz yen ya ad q torpaq üstünd ,
Göy rdik ot kimi, axd q su kimi. (S.Vur un)
Bu cüml d biz mübt das birinci xsin c mind oldu u
üçün ya ad q, göy rdik, axd q x b rl ri onunla xs v
k miyy t gör uzla bd r. Dem li, mübt da (biz) sas t r f kimi,
x b r (göy rdik, ya ad q, axd q) as l t r f kimi ç x edibdir.
Yaxud:
Yar ç lpaq,
Q dim insan
Dü m nin bir da atd ,
Qana batd .
Da dü m di
Amma yer ,
Uçub getdi
Üfüql rd n-üfüql r .
Dem yin ki, da yox oldu
Da çevrilib bir ox oldu
Oldu q l nc,
güll ,
m rmi. ( .K rim)
Bu misalda insan mübt das il da atd , qana batd x b rl ri
v da mübt das il dü m di, uçub getdi, yox oldu, ox oldu, q l nc
oldu, güll oldu, m rmi oldu x b rl ri xs v k miyy t gör
uzla m d r.
B z n diliçilkd mübt da il x b r aras ndak bu cür as l l q
münasib tinin leyhin olan fikirl r d mövcuddur. M s l n:
Dostları ilə paylaş: |