Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
14
—
 Bu s ssiz, küysüz ölüm kims ni a latmad  
Çoxdan ölmü  z nn edir, ax  ham  onlar . (B.Vahabzad )  
M nd n  vv l do ulubdur   
Sin md ki duy ular. (B.Vahabzad )  
Havada k skin  axta olmasa da, soyuq kül k vard . (M. bra-
himov)  Dü m nin ba nda Alpars adl   qanl  bir hökmdar 
dururmu . (M. brahimov)  
3. Say n ism  yana mas . Dild  bu cür yana maya da 
t sadüf olunur. M s l n:  O ul böyütdümü o,  min i v y , min 
naza? ( .K rim) Say n ism  yana mas nda sayla isim aras na  sas 
t r fl  yana ma  laq sind  olan sözl r daxil ola bilir. M s l n: 
Bir göz l, bir sevimli o ul böyütdü ana,  
         Ür yind  a lay b, gülm k öyr tdi ona. ( .K rimli)  
Saylar n ism  yana mas na aid dig r misallar:  
        S ks n il ya ad ,  
        ancaq göyl r  
        Doyunca baxma a macal tapmad . (B.Vahbzad ) 
Çünki biz bir evin u a  kimi t rbiy  alm  v  bir-birimiz  
do ma qarda dan art q ünsiyy t ba lam d q. (M. brahimov) 
B li, ham , yer üzünd ki bütün f rdl r öz insani 
mahiyy tl rini d rk ets ydi, kor-koran   h r k tl ri a l n 
m hk m sin  vers ydi, bir  çox b lalar n,  iztirablar n, 
faci l rin qaba  öz-özün  al nm  olard . (M. brahimov)  
Alt  yüz ildir b
r a r lardan inild r. 
Alt  yüz ildir b
r dü ün r, çatmaz yen  
M
qq tli ölümün N simi zirv sin . ( .K rim)  
 Saylar isiml r  yana ark n t r fl r aras na b z n cüt, d st, parça, 
nüsx , göz, ba , tik ,  d d, n f r, d n , d st  v  s. kimi numerativ 
sözl r daxil olur. Bunlar çox zaman m nan   d qiql dirir v  
konkretl dirir. Bunlar n b zil ri is  az-az hallarda m naya t sir 
edir. Müqayis  et: bir at–bir cüt at, bir leyl k – bir cüt leyl k v  s.  
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
15
—
4.
v zliyin ism  yana mas .  v zliyin bütün növl ri deyil, 
i ar   v zlikl ri, t yini  v zlikl r, b z n is  sual  v zlikl ri 
isiml r  yana r. M s l n:  o adam, bu  m s l ,  filan ev, hans  
hadis , neç  kitab v  s.  
Qay t, m nim gülüm, qay t bu yer ,  
Ey m nim ist yim, n  g lm z oldun! ( .K rim) 
Qay t, gözüm nuru, könlüm at i,  
Qay t, sahmana sal bu kainat ! ( .K rim) 
Bu arzular, bu n m l r 
Bu s sl r bir saz kimi. (B.Vahabzad ) 
ndi  bu s ad t  taleyin ona b x  etdiyi yegan  sevincidir. 
(M. brahimov)  M n h mi   o hadis ni xat rlark n, h l  
m nas n   d rk etm diyimiz sirl r h yatda çox-çoxdur dey  
dü ünür m. (M. brahimov)  
5. Feili sif tin ism  yana mas . 
g r feili sif tl r 
substantivl m yibs , yana ma  laq sind  olur. M s l n: a layan 
u aq, oxuyan t l b , deyil n söz v  s.  
H sr tin araya atd  da , d r , 
Sön n i q oldun, batan s s oldun. ( .K rim) 
A arm  saç na  l vuranda m n 
lim  ah da n n ba na d yir. ( .K rim) 
Onunla t s lli tap ram ki, alic nab adamlar s daq tl  deyil n 
sözü l yaq tsizlik hesab etmirl r. (M. brahimov) 
6. Feili ba laman n feil  yana mas .  M s l n:  qaçanda 
y x lmaq, dan anda dinl m k, gör nd  dem k v  s.  
7. Qo mal  birl m nin yana mas .  M s l n:  hm d kimi 
mü llim.  
B li t bi t h mi  Aslan kimi yüks k ruhlu, pak v  safür kli 
mücahidl r yetirir. (C.Cabbarl ) 
Yeri g lmi k n qeyd ed k ki, qo mal  birl m l r b z n 
feill rl   d  yana ma  laq sin  girir. M s l n:  adam kimi 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
16
—
dan maq, köz kimi yand rmaq, s da kimi sevm k, sükun t kimi 
sevm k  v  s.  
8. Z rfl rin yana mas .  T rzi-h r k t, k miyy t, zaman, 
d r c , s b b v  s. z rfl r feill rl  yana ma  laq sind  olur. 
M s l n:  tez-tez gedir, indi gedir, xeyli oturdu, son d r c  
k d rl nm k v  s.  
Lakin bel  hallar çox  tez unudulmu du.  (M. brahimov) 
Bundan n   c b bel  tezd n durub? (M. brahimov)  
9. Qo mal  sözl r isim, sif t, say, z rf v  feill rl  yana ma 
laq sind  olur. M s l n:  hm d kimi mü llim,  pamb q kimi 
yum aq, x z l kimi çox, aslan kimi c ld, ay  kimi yatmaq v  s. 
 
 Qeyd: Yana ma  laq sini nitq hiss l ri üzr  daha 
geni   kild  qrupla d rmaq mümkündür.  
 
Uzla ma  laq si. Az rbaycan dilind  uzla ma  laq si as l  
t r fin  sas t r fl  uy unla mas   klind  ba  verir. Buna gör  d  
uzla ma  laq sin  bel  bir t rif verm k olar: As l   t r fin  sas 
t r fl   xs   v   k miyy t  gör  uy unla mas na uzla ma deyilir. 
Uzla ma  laq si h m predikativ, h m d  qeyri-predikativ 
birl m l rd  özünü göst rir. Y ni, bu  laq   h m mübt da il  
x b r aras nda, h m d  II v  III növ t yini söz birl m sinin 
t r fl ri aras nda özünü göst rir. M s l n:  
S n d  h r  axtaya, soyu a qatlan, 
M nim romantikam, s n d  qanadlan.(S.Vur un) 
Burada, s n qatlan, s n qanadlan mübt da il  x b r aras ndak  
uzla mad r. Y ni predikativ birl m l r olan uzla mad r.  M nim 
romantikam  birl m sind  is   laq  qeyri-predikativ birl m d  
uzla mad r. M nim sözü I  xsin t kind  yiy lik hal  kilçisi il  
i l nmi dir.  Romantikam sözü onun t l bi il  birinci  xsin 
m nsubiyy t 
kilçisini q bul etmi   v   m nim sözü il  
uzla m d r.  
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
17
—
Predikativ birl m l rd  uzla ma. Predikativ birl m l r-
d  uzla ma  dedikd , mübt da il  x b r aras ndak  uzla ma ba a 
dü ülür. Bu  laq d  mübt da  sas t r f, hökmran t r f, hakim 
t r f olur. Y ni mübt da tabe ed n t r f kimi ç x  edir. X b r is  
mübt dadan as l  olur, mübt daya tabe olur, onunla uzla r. 
M s l n:  
                  Biz yen  ya ad q torpaq üstünd , 
Göy rdik ot kimi, axd q su kimi. (S.Vur un) 
Bu cüml d   biz mübt das  birinci  xsin c mind  oldu u 
üçün  ya ad q,  göy rdik,  axd q  x b rl ri onunla  xs   v  
k miyy t  gör  uzla bd r. Dem li, mübt da (biz)  sas t r f kimi, 
x b r (göy rdik, ya ad q, axd q) as l  t r f kimi ç x  edibdir.  
Yaxud:  
Yar ç lpaq,  
Q dim insan 
Dü m nin  bir da  atd ,  
Qana batd . 
Da  dü m di 
Amma yer , 
Uçub getdi 
Üfüql rd n-üfüql r . 
Dem yin ki, da  yox oldu 
Da  çevrilib bir ox oldu 
Oldu q l nc,  
güll ,  
m rmi. ( .K rim) 
Bu misalda insan mübt das  il  da   atd , qana batd  x b rl ri 
v  da  mübt das  il  dü m di, uçub getdi, yox oldu, ox oldu, q l nc 
oldu, güll  oldu, m rmi oldu  x b rl ri  xs   v   k miyy t  gör  
uzla m d r.  
B z n diliçilkd  mübt da il   x b r aras ndak  bu cür as l l q 
münasib tinin  leyhin  olan fikirl r d  mövcuddur. M s l n: 

---