Microsoft Word siyasi sistem son sss doc
Yüklə 4,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Parlament respublikasında
- (yarı Prezident Respublikası) idarə-üsuluna əsaslanan res- publikadır.
ДЦНЙА ЮЛКЯЛЯРИНИН МЦАСИР СИЙАСИ СИСТЕМЛЯРИ
81
Naxçıvan Muxtar Respublikası idarəetmə formasının xü- susiyyətlərinə görə Azərbaycan Respublikasından fərqlənir. Naxçıvan Muxtar Respublikası parlamentli respublikadır və burada icra hakimiyyəti orqanı olan Nazirlər Kabineti Nax- çıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi tərəfindən formalaş- dırılır və ona tabedir. Naxçıvanda hakimiyyətin bölünməsinin özünəməxsus xüsusiyyətlərindən biri Naxçıvan Muxtar Res- publikası Ali Məhkəməsinin digər səlahiyyətlərlə yanaşı, həm- çinin konstitusion nəzarət funksiyasını da yerinə yetirməsidir. Qanunvericiliyə görə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası qanunvericilik aktlarının düzgün tətbiq edilməsi üçün tədbirlər görür, məhkəmə statis- tikasını təhlil edir, məhkəmə təcrübəsini öyrənir və ümumi- ləşdirir, muxtar respublikanın Ali Məhkəməsinin ərazi yuridik- siyasına aid olan birinci instansiya məhkəmələrinə metodik kömək göstərir və Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə ona aid edilmiş digər səlahiyyətləri həyata keçirir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əsasən (maddə 135) Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Nax- çıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Res- publikası Prezidentinin fərmanları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və qanunları ilə onların səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində müstəqildirlər. Naxçıvan Muxtar Respublikası parlament idarə-üsuluna əsaslanan dövlət olduğundan muxtar respublikanın ali vəzifəli şəxsi parlament tərəfindən seçilir. Naxçıvan Muxtar Respub- likasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədridir. Ali vəzifəli şəxs Naxçıvan Muxtar Res-
Яли Щясянов, Адил Вялийев
82 publikasının Konstitusiyasına uyğun olaraq həm qanunverici- lik, həm də icra hakimiyyəti sahələrində öz səlahiyyətlərini həyata keçirir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45 üzvdən ibarətdir. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin səlahiyyət müddəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyət müddəti ilə eynidir və 5 ildir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədrini və onun müa- vinlərini seçir, daimi və digər komissiyalar təşkil edir. ДЦНЙА ЮЛКЯЛЯРИНИН МЦАСИР СИЙАСИ СИСТЕМЛЯРИ
83
ЫЫ ЩИССЯ ДЦНЙА ДЮВЛЯТЛЯРИНИН СИЙАСИ
СИСТЕМЛЯРИ Яли Щясянов, Адил Вялийев
84
ЫЫЫ ФЯСИЛ
РЕСПУБЛИКА ИДАРЯЧИЛИК СИСТЕМИ espublika quruluşlu dövlətlərdə hakimiyyətin əsas mənbəyi xalqdır. Bu idarəçilik sistemində dövlətin ali hakimiyyət orqanları və vəzifəli şəxsləri vətəndaşlar tərə- findən seçilir. Müasir dünya dövlətlərinin təxminən 3/4-ü res- publika quruluşlu ölkələrdir. Monarxiya tipli dövlətlər kimi respublika quruluşu da qədim idarəetmə forması sayılır. Res- publika idarəetmə formasında mürəkkəb struktura malik olan dövlət hakimiyyətinin bütün ali orqanlarına yalnız onlara məxsus olan müəyyən səlahiyyətlər verilir və bu orqanlar onla- rın yerinə yetirilməməsi və ya lazımi səviyyədə icra edilməmə- sinə görə qanunla məsuliyyət daşıyırlar. Hakimiyyətin ali or- qanlarının qəbul etdiyi qərarlar bir çox hallarda uzun müddət hazırlanır, müvafiq proseduralar üzrə müzakirə edilir, eksper- tizadan keçir. Bir qayda olaraq, qərarların qəbulu səsvermə yolu ilə həyata keçirilir. İxtisaslı və ya sadə çoxluğun qərarın “lehinə” səs verdiyi təqdirdə o, qəbul olunmuş sayılır. Respublikanın idarə edilməsi - vahid dövlət hakimiyyə- tinin qanunverici, icraedici və məhkəmə hakimiyyətlərinə bö- lünməsi prinsiplərinə əsaslanır. Müasir dünyada respublikanın üç əsas növü mövcuddur: parlamentli respublika, Prezident
cəhətlərdən biri də odur ki, ümumxalq seçkilərində seçilən Prezident, eyni zamanda dövlət və hökumət başçısı sayılır. O, Prezident qarşısında məsuliyyət daşıyan icra administrasiya- sını və ya hökuməti formalaşdırır. Hökumətdə bir qayda olaraq R
ДЦНЙА ЮЛКЯЛЯРИНИН МЦАСИР СИЙАСИ СИСТЕМЛЯРИ
85
Baş nazir vəzifəsi olmur. Prezident Parlamenti buraxa bilməz, Parlament isə Administrasiyanı (Hökumət) istefaya göndər- mək hüququna malik deyil.
lan Parlament, qarşısında siyasi məsuliyyət daşıyan hökuməti formalaşdırır və dövlət başçısı (hökumət başçısı deyil) sayılan prezidenti seçir. Prezident öz səlahiyyətlərini bir qayda olaraq, yalnız Baş nazirin rəhbərlik etdiyi hökumətin təklifi ilə həyata keçirir. Əksər üzvlərinin dəstəyini qazanacağı təqdirdə parla- ment, etimadsızlıq rəyi bildirməklə hökuməti istefaya göndərə bilər. Bu halda Prezident hökumətin təklifi ilə parlamenti buraxmaq və vaxtından əvvəl seçkiləri elan etmək hüququna malikdir. Respublika idarəçilik formasının digər bir növü qarışıq
likasının elementlərinin birləşdirilməsi əlamətləri xasdır. Real və hüquqi cəhətdən böyük səlahiyyətlərə malik olan prezident dövlət başçısı sayılır və bir qayda olaraq ümumi seçkilərdə seçilir. Lakin, hökumət parlament yolu ilə formalaşır və nəinki prezident, eləcə də parlament qarşısında məsuliyyət daşıyır. Prezident baş nazirin başçılıq etdiyi hökumət üzərində ümumi rəhbərliyi həyata keçirir. Prezident müəyyən səbəblər olduqda parlamenti buraxmaq hüququna malikdir. Qarışıq formalı res- publikalar üçün icraedici hakimiyyətin dualizmi səciyyəvidir. Belə formalı klassik respublikanın bariz nümunəsi Fransa sayılır. Habelə bu növə aid olan Portuqaliya, Monako və s, ölkələrlə yanaşı Rusiya, Ukrayna, Rumıniya, Litva, Qırğızıstan kimi postsosialist dövlətlər də dualist idarəetmə formalı respublikalar sayılır.
Yüklə 4,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|