Microsoft Word son dialektik corafiya docx

Dialektik coğrafiya
 
 
 
69
 
 
{D} = informasiyanın coğrafi mühitlə əlaqəsi; 
{R}= informasiyanın enerji-istehsal  tsikllin “cazibə qüvvə”si ilə əlaqəsi; 
{G}= informasiyanın rasional mənbələrinin effektliyi;   
{K}= informasiyanın kompleks coğrafi tədqiqatlarda tədbiqi.  
                          
Dialektik coğrafiya elmi informasiyasının “resurs-istehsal-dayanıqlı inki-
şaf” reaksiyası nisbətində ölkənin makroiqtisadi strukturunun optimallığını tə-
min edir. İnkişaf etmiş sənaye ölkələrində baş verən keyfiyyətli inkişaf səviy-
yəsi bununla ölçülür. ABŞ, Yaponiya, Almaniya, Faransa, Böyük Britaniya və 
s. ölkələrin dayanıqlı inkişafı elm tutumlu, kapital tutumlu informasiya şəbə-
kəsinə malik olması ilə digər ölkələrdən fərqlənirlər.  
Coğrafiya elmi informasiyasının önəmli tərəflərinə aşağıdakıları aid etmək 
olar. 
 
 
Coğrafiya elmi informasiya - ərazi resurs potensialının” enerji-istehsal” 
sahəsinin “güc” qüvvəsində  fəallıq göstərir. Bu fəallığının nəticəsində 
“resur-istehsal-dayanıqlı inkişaf” modeli ölkənin kompleks diversifika-
siya sahələrini hərəkətə gətiməklə yanaşı,iqtisadi-siyasi sabitliyinin for-
malaşmasında effektli mövqe nümayiş etdirir. 
İnformasiya - dayanıqlı inkişafın  əsas elementlərindən biri sayılır. Bu 
səbəbdən də ölkədaxili və ölkələrarası kompleks iqtisadi-sosial sistemi-
nin yaradılmasında və idarə edilməsində funksional effektliyini təyin 
edir.  
Coğrafi informasiya - ölkənin strateji-siyasi maraqlarının sərhədlərini 
genişləndirir, ölkələr arasında yaranan asılılıq dərəcəsini nisbətən zəif-
lədir, aktiv həyat  şəraitini formalaşdırmaqla yanaşı, sosial sahələrinin 
idarə edilməsində yenilik yaradır. 
 
 
Dialektik coğrafiya elmi mənbələrində informasiyanın mühüm əlamətlərin-
dən biri də  hər bir ölkənin (rayonun) dayanıqlı inkişafının təminatında  şaxə-
lənmiş iqtisadi-sosial strukturlarının formalaşması  səviyyəsinin aktivləşməsi-
nin təmin edilməsidir. Bu təminat ilk növbədə ölkədə kapital yığımının fəaliy-
yətini və o cümlədən geosiyasi, geoiqtisadi böhranlarının qarşısının alınması-
nın faktorlarını özündə nümayış etdirir.  
Dialektik coğrafiya elmində informasiyanın məntiqi təbiəti bir çox sahələri-
ni  əhatə edir. Bunu nəzərə alaraq aşağıdakı yanaşmada problemlərə aydınlıq 
gətirilmişdir. 

---

  Ağazeynal A. Qurbanzadə 
 
70 
 
 
                                                            
 
 
 
                                                                                                          
               
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Elmi mənbələrinin təhlili və ümumiləşdirmələrinə əsasən, coğrafiya elmi-
nin nəzəri-praktiki yanaşmalarının və onların funksional idarəedilməsi yalnız 
məntiqi informasiya mənbələrinə  əsaslanmaqla effektli tədqiqatlarının apaıl-
masını mümkün edir.  
İdealoji elmi yanaşma kimi “funksional təbiətinə görə” və “coğrafi-tarixi tə-
biətinə görə” “zaman-məkan” təbiətinə görə informasiya məntiqi ümumi coğ-
rafiya elminin fundamental tədqiqat bölmələrindən sayılır. Bu səbəbdən də el-
mi informasiya təminatı ümumdünya xarakterli olub, fundamental iqtisadi-so-
sial və siyasi problemlərinin həlli yolunda rasional mənbələrinin tərkib hissəsi 
kimi tədqiqat prosesində aktuallıq kəsb edir. Təhlilərə əsasən, demək olar ki, 
fundamental coğrafiya elmi baxışlarının dialektikasında müxtəlif tipli informa-
siya əlaqələrinin məntiqinin mənbə fərqlərinin praktikası daha faydalı sayılır. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Coğrafiya elmi informasiya məntiqinin təbiəti 
Funksional təbiətinə görə 
Coğrafi-tarixin təbiətinə görə 
1. “Coğrafi mühit-cəmiyyət”: 
*Coğrafi mühit-cəmiyyət” əlaqələrin  
   səbəb və nəticələri 
*Cəmiyyətin  iqtisadi siyasəti. 
*Cəmiyyətin sosial qrumları 
2.Coğrafi  təfəkkür gerçəkliyi: 
*Coğrafi təfəkkürun reallıq miqyası. 
*Ərazi resursların mənimsənilməsi 
*Coğrafi-iqtisadi modelin  mövqeyi 
*Coğrafi  nəzəri baxışların praktikası 
1. “Zaman-məkan” dialektikası: 
* Antiq dövr coğrafiyası. 
*Orta dövr coğrafiyası. 
*Yeni dövr coğrafiyası. 
* Ən yeni dövr coğrafiyası. 
2. Coğrafi-tarixi yanaşma:  
*Ətraf mühitin dərk edilməsi. 
*Tarix- insan  fəaliyyətin önəmi. 
*Tarixi-coğrafi  təcrübənin yeni       
   formada  praktikasına baxış. 

---

Dialektik coğrafiya
 
 
 
71
 
 
 
 
 
 
 
 
 İKİNCİ BÖLMƏ 
 
RADİKAL DİALEKTİK COĞRAFİYA 
KONSEPTUAL ELMİ YANAŞMALARI 
 
        
 
Dialektik  coğrafiya elminin radikal məntiqi    
 
 
Radikal  coğrafiyanın  dialektik  baxışları 
 
 
Radikal coğrafiya: iqtisadi-sosial inkişafının informasiya fenomeni 
 
 
“Dünya sistem” konsepsiyası və rasional elmi əsasları 
 
         
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

  Ağazeynal A. Qurbanzadə 
 
72 
 
 
 
Beşinci önəm             
Dialektik  coğrafiya  elminin radikal  məntiqi
                                     
 
 
 
 
 
 
 
Dialektik radikal coğrafiya elminin konstruktiv mahiyyəti 
 
Radikal coğrafiya = dialektik mənbələrə söykənən və coğrafiya elminin 
nəzəri-metodoloji sintezindən formalaşmış konstruktiv elm sahəsidir. Radikal 
coğrafiya yönümlü ilkin araşdırmalar ABŞ coğrafiya elmi məktəbinin  nü-
mayyəndələri tərəfindən konstruktiv olaraq dəyərləndirilmişdir. Radikal coğ-
rafiya elminin yaradıcılarından sayılan Harvi D. (Kharvi D.) tərəfindən aparı-
lan tədqiqatlarının konstruktiv yanaşma tərzinin  əhəmiyyətinin mühüm möv-
qeyə malik olması ilə  fərqlənir. D.Harvi tərəfindən irəli sürülmüş “sıxılmış 
məkan və zaman” anlayışı coğrafi məkanın miqyasına baxışında dialektik 
dəyişmələrinin fonunda mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir.  
 
 
 
 
 
          
 
    
Radikal coğrafiya elmi araşdırmalarında istifadə edilən və bu gündə öz də-
yərini saxlayan müxtəlif medologiyanın elmi-praktiki əsasları ilə  fərqlənən 
coğrafi problemlər fəaliyyət göstərir. Bu mənada radikal coğrafiya elminin 
metodologiyasını aktuallaşdıran iki mühüm konstuktiv yanaşma ideyalarını  
göstərmək olar. 
Birincisi, coğrafiya elminin həm fəlsəfi baxışlarında və  həm də onun təd-
qiqat metodologiyasında müəyyən səviyyələrdə çatışmamazlıqlarının olması 
müşahidə olunur. Bu çatışmamazlıqlarının səbəbindən XIX əsrdən başlayaraq 
radikal coğrafiya elmi tədqiqatlarının məzmunu  aktivləşmiş, yeni ideyalarının 
əmələ  gəlməsinə  şərait yaranmşdir. Məntiqi yanaşma bundan ibarətdir ki, 
konstruktiv dialektik tədqiqatlarının nəticələrinin əsasında coğrafiya elmi mək-
 Harvi Devid (ABŞ): Radikal coğrafiya elminin banilərin-
dən sayılır. Coğrafi məkan elmi məktəbinin yaradanlarından 
biridır. Onun “Сoğrafiyanın elmi təhlili” (“Explanation in 
Geograpu”)  əsəri nəzəri və  fəlsəfi cəhətdən qiymətlidir. 
“Kosmopolitizm və coğrafi azadlıq” monoqrafiyası coğra-
fiya elminin dəyərli  tədqiqat  əsəri hesab edilir.

---