Microsoft Word Son redakt?Araz b?y?

 
83
v   öncül  olmamızın  s b bl rini  öyr nm li,  yapdı ımız  yalnı lıqları 
ara dırıb  bilm li  v   sabah`da  bütöv,  böyük,  güclü,  öncül  olaca ımıza 
bütün varlı ımızla inanmalı, ona indid n hazırla malıyıq”
128
  
 
 Çox  sevindirici  haldır  ki,  artıq  ulsal  d y rl rimizi  yalnız  h sr t, 
nisgil  yazında,  duy ulu  eirl rd ,  musiqid   deyil,  h m  d ,  yazarlarin 
q l ml rind , milli-siyasi oranda da yay ın olaraq görm kd yik.  
 
“Bax, bu böyük m d ni irsi öyr n c ks n, onda s nd  bel  böyük 
kompleks  yaranacaq  v   dey c ks n  ki,  m n  bu  ulu  m d niyy tin 
da ıyıcısıyam,  m n  bu  böyük  tarixin  da ıyıcısıyam.  Dünyaya  t r qqi  v  
rifah,  dal t  v   m d niyy t  g tirmi m.  Bundan  sonra  s n  özünü  sübut 
ed c ks n. Dünya  dahil rini  ortaya qoyacaqsan.  M n  çox  t ssüf  edir m 
ki,  biz  h l   d   bu  i d   çox  geriyik.  Aristoteli,  Platonu,  Qaliyevi, 
koperniki...az qala  zb r bilirik, ancaq  bn Sina, Farabi, Biruni, Nesr ddin 
Tusi,  Ulug  b y...kimi  n h ngl rimizin  n   yazdı ından,  dem k  olar  ki, 
x b rimiz yoxdur. Halbuki dünya elm v   m d niyy ti onlardan n  q d r 
qidalanıb v  qidalanmaqdadır.”
129
 
 
Az rbaycan varlı ının biçiml nm sind  ulusal kültürün rolu 
 
Qu qusuz,  tarixl   kültürün  ba larını  bir-birind n  qoparmaq 
mümkun olası bir i  deyildir. H tta b zi bilim insanlarına gör  tarix elmi 
kültürün detallarından olu an bir insan varlı ıdır. Ancaq bir çox bilginl r  
gör , bu nisb t t rsin dir. Y ni, kültür tarixin hiss si v  onun  n inc  v  
do rudan-  do ruya  keçidi  v   ardıçıl  zamanların  körpüsüdür.  Kültür, 
toplumların  damla-damla  toparladı ı  insan  incisidir. Tarixd  ya ayan  h r 
insan  toplusu  k sinlikl   özün   öz l
130
 olan  ulusal  kültür   ba lıdır.  Bu 
ba lantı, o toplumun ya am t rzi, s rgil diyi d b v  ad tinin göst rg sidir. 
H r  insan  toplusu,  öz  dünya  görü ünü,  ya am  sisteminin  qurulmasını 
                                                 
128
 (Bütöv Az rbaycan Birliyinin M ramnam si. Bakı. 2004. s101)    
 
129
 ”( .Elçib y,  Ça da   Az rbaycan  d rgisi,  say1,  2001,  sveç,  s13)  (Bakıda  çıxan 
Tanıtım q zetind n alınmı dır)”
 
130
 m xsus 

---

zaman-zaman  ld   etdiyi  kültür  biçimind n  alaraq,  onu  ulusalla dırır. 
Onu,  m nims yir,  onun  qorunması  üçün  var-yoxundan  geçm y   bel , 
hazır  olur.  Sözsüz  ki,  kültür  d   zaman-zaman  ba qa  kültürl rin  etgisi 
altında  qalır.  Mill tl rin  özgürlüyü,  barı   v   hüzur  içind   ya aması 
halind ,  insanların  milli  kültürl ri  d   çiç kl nir,  insanlar  arası  kültür l 
alı -veri i  g rç k  anlam  tapır.  Ulusal  kültürl r  ayrı-ayrı  toplumlar 
t r find n könüllü olaraq q bullanır v  dünya malına çevrilir. Kültür  sil 
anlamda  dünyanın  qar ılıqlı  anla ması  üçün  n  barı cil  yoldur.  Bu  i in 
göz l üzüdür, bir d  i in pis üzü vardır. Bel  ki, zaman sür cind  sava lar 
üz  ver rk n,  qalib-m lub  kültürl rin  d   sava   alanı  açılma a  ba layır. 
H r  hansı  n d n  üzünd n  qalib  olan  dövl t,  h r  addımdan  önc   m lub 
mill tin  asimila  olmasına,  onun  kültürünün  aradan  qaldırmasına  v   öz 
kültürünü  a ırma a  çalı ır.  Ordu,  ekonomik  v   politik  üçlüyünün 
birl m si  üzünd n  ça ın  güclüsü  olan  sömürg çi
131
 bir  neç   dövl tin 
basqıçı siyas tl ri n tic sind  yenilgiy  ugramı  ulusal kültürl rin t hlük  
altında  olması  daha  da  çoxdur.  Çünkü,  m d niyy t  v   kültürd n  bo alan 
bir  mill tin  yenid n  toparlanıb  tarixs l  maddi  v   m n vi  d y rl rin  
dayanaraq  dü ünc   sistemi  qurması  olduqca  ç tindir.  Dü ünc   sistemini 
ld n  ver n  bir  toplumun  ön   baxı   stratejisi`d   olmaz  duruma  du ür. 
Sözsüz ki, kültürün v  toplumun ya am f ls f sinin t m lind ki tabandan 
çox  ey  asılıdır.  Toplum  var  ki,  qalib  dövl tl rin  ilk  kültür  hücümüna 
u rark n  t slim  olub  yenmi   kültürün  içind   sürtülüb  aradan  ged r. 
M lub ölk  d  var ki, ill r boyu qalib ölk  m d niyy tin  ba   ym d n 
öz kültürünü ya adar v  h tta qalib kültürü öz köklü gücünün etgisi altına 
alaraq  lveri li bir zamanda öz kültür ba ından qopmayan ulu irad si il  
ba ımsızlı ını da qazana bil r. Bir ulusun ulusalla mı
132
 maddi d y rl ri 
onun  günd lik  çalı ma  t rzind ,  ekonomu  dayaqlarında  (S naye,  kin, 
mal-davar,    karprativ  v.b.),  m tb q  kültüründ ,  geyim  v   davranı  
tipl rind ,  tikinti  v   memarlıq  görüntül rind ,  h r  v   k nd  ya amında 
özün   anlam  ver n  halda,  m n vi  d y rl rini`d :  d biyyatda  (öykü
133
, 
eir,  roman,  mifoloji,  xatir l r  v.b.)  müzik    s n tind   (Türkl rd   ozan, 
mu am),  l  i l rind ,  folklor,  teatr,  sinemada,  r ssamlıq  v   heyk ltra lıq 
                                                 
131
 istismarçı 
132
 millil mi , mill tl mi  
133
 hikay  

---

 
85
çe idl ri  (Az rbaycanda  miniatür),  danı ıq,  davranı ,  g l n k,  d b  v  
ad tl rind ,  dins l  gör n k  v   ayinl rind ,  ulusal  idman  tipl rind n 
(pakistan  v   f anlarda  ço an,  ispani l rd   matadorluq,  Türkl rd   gür  
v.b.) insan adlarında, f ls f  v  dünya görü l rind , sosialoji, psikoloji v  
siyasi davranı larında v  ba qa öz llikl rd  tanıtdırar.  
 
Tarix  hafiz sini  öz l  sisteml r  halind   günümüz   v   sınırsız 
g l c y  da ıyan v  insanların ya am moralının düzeyini olu duran Kültür 
Kimlik Bilinci, h r köklü v   sil mill td  oldu u kimi Türk ulusu üçün d  
h yati  rola  malikdir.  El   ki,  Türk  tarixini  onun  kültüründ n  ayırmaq 
mümkun  deyildir.  Az rbaycan  Türk  mill ti,  Türk  ulusunun  ayrılmaz  bir 
bölümü  olaraq  öz  z ngin  v   tük nm z  kültür  x zin sini  b
riyy tin 
toplumsal  tarixinin  n  d rin  qatlarından  almı dır.  Dünyanın  n  q dim 
insan  toplusu  ocaqlarından  birisi  kimi  t sbit  olunan  Azıx  bölg sind   ilk 
dörd  ayaqlı  meymun  tipli  antropogenez  insan  ya amı dır.  Bu  insan, 
do anın  s sl rini  duymu ,  100-min  ill r  boyunca  ah ngdar  s s  ritmini 
öyr nmi dir.  Özünd n  daha  yırtıcı  heyvanlarla  ba   etm k  üçün  birlikd  
olma ı  bacarmı   v   bu  birlikd   olmaq  yoluyla  z ka  v   alt  bilinc   l 
tapmı dır.  Ac  qalmamaq  üçün,  da lardan  soxucu  v   k sici  al tl r 
düz ltmi ,  heyvanları  ovlamı dır.  Diri  qalmaq  üçün,  yerl ,  göyl ,  v h i 
do ayla  v   h tta  özü  il   bel ,  mübariz   etm yi  öyr nmi dir.  Habel , 
arxolojik  t sbitl r   gör ,  Xaz r,  Aral,  Van,  Urmu  göll ri,  Amod rya  v  
Sird rya
134
,  Qızıluz n,  D cl -Frat
135
 çayları  v   K ng r  körf zi
136
 il   b lli 
yayla  kimi  görün n  hövz d ,  ilk  insan  m d niyy tl ri  qurulu udur. 
Az rbaycan,  bu  bölg nin  ortasınada  yerl diyin   gör ,  h m  d     qurup 
axınlarının terminalı olmu dur. Bu üzd n  n ilk ba dan ilkin insanların dil 
v   davranı   qavramlarını  toparlama  rolunu  da  üz rin   ç km k  zorunda 
qalmı dır.  
 
Do al olaraq bu il ti im Az rbaycanın sonrakı kültür z nginliyinin 
ön mli  n d nl rind n  birisi  olmu dur.  Bu  bölg d ,  M.Q  10,000-ci  ill r  
dayanan  Qobustan  Ma arasının  üz   çıxması,  oradaki  da   qazıntıları  v  
                                                 
134
 Ceyhun-Seyhun 
135
  kiçayarası 
136
 B sr  x lici,  r b x lici 

---