Microsoft Word Son redakt?Araz b?y?

v   qıssa  bir  zaman  içind   cadı-c nb r  t r ftarları  lil   öl c ini  bilirdi. 
Patrisin  liderlik  yeteneyi
167
 o  zamanki  Afriqaya  çatabilm di,  çünki,  onun 
yanında olan az saylı Avrupa e itimli liderin Afriqa kimi qaranlıqda qalan 
bir  böyük  h nd v r   yetm z  idi.  Patris  Avrupada  eytim  aldı ına  gör , 
ya adı ı  topluma  avrupa  açısından  baxırdı.  O  bir  siyasi  Afriqa  lideri 
olmaqdan daha çox bir romantik devrimçi demokrat  air kimi davranırdı. 
Bu üzd n demokratiyadan bo  olan mill ti t r find n sevils  d , bilims l 
olaraq  m nims nm di.  Buna  gör   ki,  mill tin  g l n ks l  baxı ının  tam 
dı ında  idi.  O  Avrupa  eyitimi  alsa  da,  Avrupalı  dü m nl ri  t r find n 
öldürüldü.  
 
Az rbaycanda Azadistan Höküm tini quran  eyx M. Xiyabanı bir 
siyasi  lider  olmaqdan  daha  çox,  bir  romantik  demokrat  idi.  O,  sanki 
Avrupada  ya ır  kimi,  açıq  mitinql r  yola  salır,  siyasi  d biyat  yaradır, 
mill ti demokrat olma a, barı  v  hüzur içind  ya ama a ça ırırdı. Böyük 
Mücahid, mürt cel r qar ısında böyük kütl  birliyi yaratmaq, milli v  ya 
t c ddüd ordusu qurmaq, soyda  ittifaqlara açıq baxmaq yerin , dabansız 
siyasi  hakimiyy t  yaratma a  üstünlük  ver r k  bu  d f   Patris  Lomombo 
talei Az rbaycanda ya ark n, Xiyabani da, inandı ı yalançı demokratlar – 
slind  irqçı Farslar- t r find n nam rdc sin   hid edildi. Burada yazar 
üçün  n  ön mli  olan  m s l   t crüb dir. 
slind   bel   durumların 
Az rbaycan  Milli  H r katında  bir  daha  t krar  olmaması  üçün  d rin 
ara dırmalara böyük ehtiyac vardır.  
 
lda  olan  veril r   gör ,  Xiyabani  H r k tı  d   özünd n  qabaq  v  
sonrakı  h r k tl r  kimi  böyük  ölçüd   Türkçülük  dü ünc sind n  yoxsul 
olmu   v   yön  b lirg sini  sona  d k  ld   ed   bilm mi dir.  Xiyabaninin 
T brizd   qapanıb-qalması  da  ba qa  ön mli  olumsuzluqlardan  biri  idi. 
Hakimiyy tin  Az rbaycanın  ba qa  bölg l rin   duyarsız  davranı ı  da  a ır 
b d ll r   n d n  olmu dur.  Bel   ki,  Tehran  hakiml ri  bu  fürs td n 
yararlanaraq  yerli  xanları  T briz   qar ı  üsyanlara  qaldıraraq  Xiyabanini 
t kl nm sin   n d n  olmu dur.    El   bu  üzd n,  dü m n  çox  sad likl  
Az rbaycanla  deyil,  sad c   T brizl   hesabla malı  olmu dur.  Bunları 
görm kd   olan  Xiyabani,  Tehranın  siyasi  antajlarının  qar ısında  özünü 
                                                 
167
 istedadi 

---

 
109
itir r k  ardı-ardına  yalnı   addımlar  atmı dır.  Bel   ki,  önc   Az rbaycan 
adını  Azadistana  çevir r k  quzeyd n  f rqli  jest  ortaya  qoymu ,  sonra 
Anadolu Türkl ri sarından uzanan bütün dostluq  ll rini geri qaytarmaqla 
iran  m rk zli  göst ril r   l  vurmu dur.  Bu  is ,  Tehran  mürt cel rinin  n 
böyük  arzusu  idi.  Ba qa  deyiml ,  Tehran,  Az rbaycanın  n  böyük 
xanlarını – örn k olaraq Qarada  xanı,  mir  r d- Xiyabaninin üz rin  
qaldırark n,  o,  Quzeyd   v   Türkiy d   olan  g r k n  yardım  imkanlarını 
heç  saymı ,  .  min R sulzad l rin,“ ttihad-T r qi„ v “G nc Türkl r„in 
maraqlarını  geri  çevirmi dir.  Bel likl ,  Az rbaycan  Türklüyü  üçün 
yaranan  bir  ba qa  ans da  ld n  ged r k,  ulusumuzun  yeti dirdiyi  böyük 
o ullardan bir d  irançılıq ideolojinin bataqlı ında bo ulmu dur.                                     
 
 Ulusal liderlik  
 
Milli  liderlik  rolu  n  ski  ça lardan  Türk  ell rinin  tale  v  
alınyazısını cizmi , bu ell rin özgür v  ya köl  ya amasını dam alamı dır. 
Türk  kimliyi  heç  zaman  liderlik  faktorundan  bo almamı ,  bütün 
zamanlarda  liderlik  sistemi  içind   ya amı dır.  Türk  ell rinin  n  güclü 
ça larında  öncül  xsiyy t  Xaqan  olmu ,  çe idli  zamanlarda  is   Xanlar, 
B yl r,  Pa alar,  A alar  v.b.  tipli  liderlikl r  Türk  topluluqlarını  idar  
etmi dirl r. Dü m nl r  qar ı dir ni , torpaq v  milli varlı a qar ı t cavuz 
ed n  qon ularla  k sintisiz  sava a  girm k,  ölk   içi  düz ni  yaratmaq, 
böyüm  ehtiras il  yola çıxmaq, höküm t sınırlarını geni l ndirm k v  bu 
kimi çabalar q dim Türk liderliyinin d y r ölçüsü olmu dur. 
 
Tarixs l  izl r   gör ,  7-min  illik  Türk  m d niyy tinin  geni  
sınırları,  onun  dövl t  sınırlarından  daha  geni   olmu ,  ba qa  soylu 
mill tl rin  dövl t  olmasında  da  v zsiz  etgi  buraxmı dır.  H min  etginin 
n tic si olaraq bir çox zamanlar çevr  dövl tl r könüllü olaraq Türk soylu 
dövl tl rin  gücün   sı mı ,  özl rini  qon u  toplumların  yürü ünd n  uzaq 
saxlam a çalı mı lar. Bu da özlüyünd  bölg d  tabeçilik faktorunu ortaya 
g tirib,  Türk  idar çiliyinin  geni liyin   v   böyük  liderl rin  yeti m sin  
n d n  olmu dur.  Bel   ki,  tabeyini  qoruyan  Türk  dövl ti,  tabe  toplumun 
ordusunu, hakimiyy tini v  milli tabanını gücl ndirm k üçün o toplumlara 

---

eyitimçil r,  sava çılar  v   idar çil r  gönd r r k  yeni  liderl rin  d  
yaranmasında güclü rol oynayırdı.  
 
Çe idli  ölk l rd   idar çilik  eyitimini  gücl ndir n 
xsl rin 
yeti m si  bir  çox  zaman  ölk   içi  dü m nçiliy  yol  açır, iç sava lara, ana 
toplumdan qopmalara, köçl r , yeni toplumların yaranmasına v  yeni-yeni 
Türk topluluqların ortaya g lm sin  n d n olurdu.  
 
Dayanmadan siyasi tutumunu gücl ndirm k yolunda çaba göst r n 
g nc  liderl r  çox  zamanlar  böyük  liderl rin  qar ısında  dayanaraq  güc 
sava ına  qalxıb  bel likl   ölk nin  yönünü  d yi dirirdil r.  G nc  liderl rin 
yeti m sil   güc  alanı  da  d yi ir,  toplum  içind   radikal  davranı lar 
yaranırdı.  
 
Bugün,  Türk  toplumları,  uzun  zaman  milli  e`tibarını  itirm k 
n d nil   geni   modern  liderlik  sistemind n  uzaq  qalmı dır.  slam 
hegemonlu undan  d rin  darba  görmü   Türk  liderlik  sistemi,  öz  ski 
ah ngini  itirmi ,  ulusal  d ng l r  üz rind   liderlik  qurma  bilimini  böyük 
alanda  ld n  vermi dir.  Bu  üzd n  Türk  topluluqları 
xl r   üz  tutaraq 
liderlik  bo lu unu  doldurma a  çalı mı lar.  Bu  çalı malar  b zi  zamanlar 
böyük  t k  liderlik  örn kl rini  (  AtaTürk  )  dünyaya  sunmu   olsa  da,  çox 
zamanlar lider deyil, körükl nmi  ba çıları mill t  hakim etmi dir. Birinci 
tip  milli  lider  örn yi  mill timizin  xlaq,  hüquq  v   bilims l  g li m sind  
böyük  rolu  olsa  da,  ikinci  tip  isi  mill timizin  deyil,  öz  dar  maraqlarını 
üstün tutaraq, milli d y rl rimizin v  ulus çıxarlarının ir lil m si yolunda 
çaba  göst rm mi dir.  Birinci  örn k,  mill timizin  içind   geni  
demokratikl m , ça da lıq, laiklik v  m d ni dü ünc  meydanı açsa da, 
ikincisi  toplumu  sıxı dırmaqla,  mill ti  öz  haqlarından  uzaq  saxlamaqla, 
c miyy tin h r k td n dü m sin  n d n olmu dur. Az rbaycan Türklüyü, 
uzun  zaman  bel   talesizliyi  ya amı dır. 
sar t  ç mb rind   qalan 
mill timiz  ist r  Quzeyd ,  ist rs   Güneyd   dövl t  sistemind n  uzaqda 
qaldı ına gör , t kc  siyasi lider deyil, bütün alanlarda yetgin insanlarını 
ld n  vermi ,  zaman-zaman  i alçı  dü m nl rin  ucsuz-bucaqsız 
represiyalarına
168
 u ramı dır. Dü m nl r mill timizin içind  uy unsuzluq 
                                                 
168
 m hv siyas tin  

---