Microsoft Word Son redakt?Araz b?y?

 
89
do ma  diyarını  buraxıb  lveri li  imkanlar  axtarı ında  sınırsız  göçdür. 
Olabilsin ki, bu göç çabası yeni  rtl rd n asılı olaraq bir neç  k r  t krar 
olsun. Bu  m l bir dü ünü lü t rcih olmadı ına gör , b lirsiz amaclara`da 
n d n  ola  bil r.  Köç rilik,  bir  ya am  sistemind n  daha  çox,  h r  hansı 
do al  v   ya  yaranmı   n d nin  tör m sidir.  Bir  neç   örn kl   yuxarı 
s tirl r  aydın g tir k: 
 
A)  1946-ci  ild   Güney  Az rbaycan  Milli  Hakimiyy tinin 
çökü ünd n sonra 100 minl rl  suçsuz Az rbaycan Türkünün  ran adlanan 
razinin  n  itmi -batmı   yerl rin   sürgün  edilm sinin  bir  milli-siyasi 
deportasiya olmasında  n kiçik bel   übh  yoxdur. Bu dü m n t r find n 
olan bir köçürm  eyl midir. 
 
 B)  Yen   haman  olaylarda,  100-minl rl   h r kat  f alı  v   Firq  
üzvü  dü m n  basqısından  manda  qalmaq  üçün  Quzey  yolunu  tutdular. 
Sevet dövl tin  sı ınanların böyük bölümü sibir stepl rin  sürgün dü r k 
bir  daha  v t n   dönm k  imkanı  ld   ed   bilm dil r.  Onlar  oradan 
evl ndil r, ail  qurdular. Bu ist m d n bir sava  köçüdür. Çünki, onlardan 
sonraki  n sill ri  özl rini  daha  çox  yerli  insanlar  bil c kl r.  Onların  yeni 
v t ni ist r-ist m z sibir olacaqdır. 
 
C)  1784-cü  ild   Osman  Hakimiyy tinin  Ruslar  qar ısında  ardıcıl 
yenilm si sonucunda t slimnam y  boyun  y n Osmanlı dövl ti 100,000-
l r  Kirim  Tatar  Türkl rinin  Osman  torpaqlarına  deportasiya  olmasını 
q bul etdi. Kirim Tatarları ist m d n Anadoluya axın etdi. Bugün bir neç  
n sil keç nd n sonra Kirim Tatarları bütünlükl  Türkiy l ibl r. 
 
D)  15.ci  üyzilliyin  ortalarında  Balkanların  Osmanlı  ordusu 
t r find n  tutulması  ardından  minl r  Türkün  Balkanlara  axın  etm si  v  
orada dayimi yerl m si bir sosial-siyasal köç kimi alqılanır. Bu köçün  n 
ba  memarı Osmanlı dövl ti özü olsa da, köçm nl rin d  sosial-ekonomik 
ist kl rini unutmaq olmaz! 
 
E) 1940.lardan ba layan Filistinin torpaq satı ının sonucunda  srail 
ölk si  yarandı.  Öz  ana  torpaqlarını  para  qar ısında  y hudlara  satan 

---

filistinlil r  Lobenan,  Ordoniya,  Misir,  Suriya  kimi  qon u  ölk l r  
köçdül r.  Onlar  bir  daha  geri  qayıtmaq  imkanlarını  itirdil r.  Çünki,  artıq 
satılan  torpaqları  geri  almaq  mümkun  deyildir.  Bu  bir,  ist nil n 
deportasiyadır. 
 
Türkmançay  anla masından  sonra  rusların  böyük  planı  Qafqazı 
ld   saxlamaq  v   Türkl rin  biti ik  torpaqları  arasında  bo luq  bölg  
yaratmaq  idi.  100,000-l r 
rm ninin  Anadoludan  v   Güney 
Az rbaycandan,  sf handan  v   ba qa    Farsistan  bölg l rind n  r vana v  
Qaraba a  köçdürülm sinin  sonucunda,  yerli  Az rbaycanlılar  öz 
torpaqlarında köçm y  m ruz qalaraq böyük torpaq itirimi üz verdi. Ayrı-
ayrı  yerl rd n  köçdürül n  rm ni  yı ınaqları  mill t  kimi  formala ark n 
zorla evl rind n  dı lanan Türkl rin torpaqlarında  rm ni dövl ti quruldu. 
Rus  Çarlı ının  bir  ba a  önd rliyi  altında  ba   ver n  bu  tarixs l  olayın  bir 
zorakılıq  köç  oldu u  b llidir.  Göründüyü  kimi,  köç rilikd   zamanlama, 
düz nl m   b lirtisi,  ön  stratejik  planlaması,  odaxlanma  v   qar ılama 
irad si  yoxdur.  B zi  q r zli  v   manqortla mı   dü ünürl r   gör ,  güya 
Az rbaycan  Türkl ri  keçmi d   köç ri  olmu   v   onun  etgisi  v   ad ti 
sasında  elat  m d niyy tin   yeti mi dir.  Bu  iddia  t mamil   uydurma  v  
saxtadır. Çünki, Az rbaycan Türkl ri Ortado u, Ön Asiya v  Orta Asiya 
bölg l rinin  n  ilkin  otraqları  olmu ,  b
r  m d niyy tinin  bir  çox 
varlı ına  imzasını  atmı dır.                            Bu  ulus  köç ri  olmu dursa,  yerin 
yuvarlaqlı ına,  ilin,  ayın,  günün  v   saatın  tapılmasına,  insanlar  üçün  ilk 
sosiyal  qurallrın  düz nl nm sın ,  alifbanın  yaranmasına,  heyvanların 
hlil m sin ,  sarayların  dikilm sin ,  yerli  hakimiyy tl rin  qurulmasına 
v.b.  nec   öz  imzasını  qoymu dur?  V   ya,  M.Ö-d n  üzü  b ri  100-l rl  
imperatorluq,  dövl t,  xanlıq,  atab ylikl rin  sisteml m si  kiml r 
t r find n  olu mu dur?  Sözsüz  ki,  köç b yliyin  özgün  irad si  olmadı ı 
üçün,  prespektivli  sistem  qurma  irad si  d   çox  a a ıdır.  Elatlıq 
köç b yliyin t rsin  öz bölg sind  yaylaq-qı laq sistemidir. Elatlıq, özün  
öz l, yerl mi , düz nl mi , quralla mı , taktikala mı , ölk  qanunlarına 
uy unla mı  bir ya am kültürüdür.  
 
Stanford  J 
av  yazır  “...GöyTürk  mperatorlu u  (552-744) 
Türkl rin adını da ıyan birinci siyasi hakimiyy tdir. Onların  mperatoluq 

---

 
91
alanı  Qarad nizd n  ba layaraq  Mu ulustan  v   Çinin  quzeyind n  hardasa 
Sakit  Okeanad k  ç kilirdi.  GöyTürk  hakimiyy ti  birl ik  çadır  otraqlı 
tayfaların  liderliyind   idar   olunurdu...Keçmi l rd n  f rqli  olaraq  bunlar 
el  birl m l rinin  ba çılarından  qurulan  bir  m rk zçi  gücd   t b çilik 
edirdil r... GöyTürk ba çıları bir yerd  t xt qapı olmayırdılar. Onlar dam-
davarlarıyla birlikd  yaylaq-qı laqlarda ya ayırdılar...”.
139
 
 
Sözsüz ki, modern v  ça da   h rçiliyin etgisi altında, elat ya am 
biçimi  d   d yi mi   v   çox  öz lliyini  ld n  vermi dir.  Eytim, 
h r 
ya antısı,  k ndl rin  modernl m si,  elat  ya am  alanında  ür til n  l  i l ri 
ürünl rin  böyük  fabrikalar  ürünl ri  qar ısında  z yif  qalması, 
heyvandarlı ın  s nayel m si,  k ndlil rl   elatlar  arasındaki  sür cli 
probleml rl   yanı-sıra,  dövl tin  d   elatları  himay siz  buraxması  v.b. 
böyük  elat  tayfalarının  kiçilm sin   n d n  olmaqdadır.  Otraq  ya am 
sistemi il  yana ı, elat m d niyy tinin Az rbaycan kültürün  verdiyi pay 
hesaba g lm z q d r böyükdür. V t n azadlı ı u runda can qoyan saysız 
i id,  ölk   d biyyatına  saya  g lm z  bayatı  çe idl ri  ver n,  on  minl rc  
atalar  sözünü  qosaqdan-qo a a  da ıyan  ifahi  xalq  d biyyatını,  habel  
ozan v  a ıq kültürünün ortaya g lm sind  do adan qıdalanan bu sad  v  
t miz  Türkl rin  olduqca  payı  tük nm zdir.  Elat  ya am  düzeyinin,  ulusal 
m n viyy timiz  verdiyi payı saysız kitablarda yerl dirm k olar. 
 
Az rbaycan varlı ının biçiml nm sind  ulusal dövl t. 
 
Dövl t  oransal
140
 bir  varlıqdır.  Dövl t  kimliyi  oransal  bir 
anlayı dır. Zaman var ki, böyüyüb, imperatorluq kimliyi qazanar. Zaman 
var ki, formadan dü üb, aradan qaldırılar. Ulus n  q d r qalıcı v  mütl q 
bir varlıqdırsa, dövl t sür c  ba lı, imha ehtimalına yaxın bir varlıqdır. Bir 
dövl tin uzun, sür kli ya aması, ulusunun köklü, güclü, ça a uyumluluqla 
dünyada  olan  durumu  v   ili gil rin   ba lıdır.  Rus-Az rbaycan
141
isti  v  
soyuq sava larının sonucu, Az rbaycanda olan dolayı Türk hakimiyy tinin 
                                                 
139
 (Stanford.J. av. Yeni Türkiy  v  Osmanli  mperatorlu unun Tarixi. 1-ci cild  fars 
ca.1991.Quds yayini.m h d),
 
140
 nisbi 
141
 Rus-Qacar da deyil  bil r, (1801-1828) 

---