11
Mütəvatir olmadığına görə də bu qiraətlərin yalnız
biri həqiqi Quranla uyğundur. Digər qiraətlər isə
Quranda ya artıma, ya da əskilməyə səbəb olur.
Üçüncü məna: Bu mənada da Quran bir küll
şəklində qorunur. Amma buna baxmayaraq, bir və
ya bir neçə söz artırılıb, yaxud azaldılmış olur.
Quranın, İslamin erkən çağlarında və səhabələrin
zamanında
bu
şəkildə
təhrif
olunması
inkarolunmazdır. Lakin bu növ təhrifə qarşı
mübarizə aparılmış və qarşısı alınmışdır. Buna sübut
müsəlmanların bu məsələdə həmfikir olmalarıdır.
Tarixi dəlillərə görə, Osman Quranın müxtəlif fərqli
nüsxələrini bir yerə toplayıb yandıraraq, öz
məmurlarına belə bir tapşırıq verdi ki, Quranın onun
nüsxəsindən fərqli olan bütün nüsxələri toplanıb
yandırılmalıdır. Bütün bunlar göstərir ki, digər
mövcud nüsxələrin Osmanın nüsxəsi ilə fərqləri
olmuşdur
(Bir çox alimlər, o cümlədən Əbu Davud
Səcistani “Əl‐Məsahif” əsərində bu fərqləri bir yerə
toplamışdır). Nəticə etibarilə
Osmanın vasitəsilə
yandırılan nüsxələr təhrif olunmuşdur. Amma, onun
bir yerə toplayaraq yaydığı nüsxə isə nəsildən‐nəslə
keçərək bu gün müsəlmanlara çatmış Qurandır. Elə
buna görə də qəbul etməliyik ki, Osmandan öncəki
nüsxələr təhrif olunmuş, Osmanın nüsxəsinə
əsaslanan bugünkü Quran isə təhrif təhlükəsindən
amanda qalmışdır.
12
Dördüncü məna: Bu mənada Qurana bir ayə artırılıb,
yaxud azaldılıb, amma nazil olunmuş Quran (bir küll
şəklində) qorunur.
Bu mənada yalnız
ِﺑ
ِﻢﻴِﺣﱠﺮﻟا ِﻦَﻤْﺣﱠﺮﻟا ِﻪﱠﻠﻟا ِﻢْﺴ
﴾
﴿
(Bismillahir‐
Rəhmanir‐Rəhim) ayəsinin Qurana artırılması və
Peyğəmbərin (s) bu ayəni hər surənin əvvəlində
oxuduğu musəlmanlar tərəfindən yekdilliklə qəbul
edilir. Bundan başqa Quranın heç bir hissəsi bu
şəkildə təhrif olunmamışdır. Bu məsələdə Əhli‐
sünnə alimləri arasında fikir ayrılığı mövcuddur.
Belə ki, bəziləri onu Quranın bir hissəsi kimi qəbul
edir, bəziləri isə bu şəkildə qəbul etmirlər. Lakin şiə
alimləri sözügedən ayənin mütləq Qurandan və
“Tövbə” surəsini çıxmaq şərtilə hər bir surənin
ayrılmaz hissəsi olduğunu qəbul edirlər.
Beşinci məna: Qurana əlavələr olunması vasitəsi ilə
olunan təhrif. Bu mənada bugünkü mövcud Quran
Peyğəmbərə (s) nazil olunan əsl Quran deyil.
Ümumiyyətlə, islamda iki cərəyan Quranın bu
şəkildə,
yəni
ona
əlavələr
olunaraq
təhrif
olunduğunun
tərəfdarıdır.
Bu
iki
cərəyan
aşağıdakılardır:
1. Əcaridə: Xəvaric cərəyanının öndərlərindən
hesab olunan Əbdülkərim ibn Əcaridin ardıcıllarına
verilən ad. Bu cərəyanın tərəfdarları “Yusif”
surəsinin Qurandan olmadığını iddia edirlər.
2. İbn Məsuda aid edilən fikir. O, Quranın son iki
surəsinin Qurandan olmadığını iddia edirmiş.
13
Yuxarıda qeyd olunan iki cərəyanı çıxmaq şərtilə
qalan bütun müsəlmanlar bu fikrin yanlışlığı və
Quranın bu şəkildə təhrif olunmadığı fikrindədirlər.
Altıncı məna: Qurandan çıxarışlar vasitəsilə olunan
təhrif. Bu mənada Peyğəmbərə (s) nazil olunan bəzi
ayələr bugünkü mövcud Quranda yoxdur. Quranın
bu şəkildə təhrif olunub, yaxud olunmaması böyük
fikir ayrılığına səbəb olmuşdur.
Yuxarıda qeyd olunanların nəticəsi olaraq demək
lazımdır ki, təhrifin sözügedən altı mənasının ilk
dördünün Quranda heç bir şəkildə baş vermədiyi
məlumdur. Beşinci məna da yekdil rəyə görə baş
verməmiş,
altıncı
mənada
isə
fikir
ayrılığı
mövcuddur.
Fikrimizcə, görkəmli tədqiqatçı alim mərhum
Ayətullah Xoyinin bu açıqlamasında iki irad özünü
tam aydınlığı ilə göstərməkdədir. Bu iradlara nəzər
salaq:
Birinci irad: Tədqiqin tələbinə görə, qeyd olunan
mənalar təhrif sözünün ifadə etdiyi mənalar deyil.
Təhrifin yalnız bir mənası mövcuddur. Yəni birinci
mənada qeyd olunduğu kimi, təhrif bu və ya digər
əşyanın öz yerləşdiyi yerinin və ya aid olduğu
mənasının dəyişdirilməsi mənasını ifadə edir.
Sözügedən digər mənalar isə sadəcə olaraq, bu
mənanın nümunələridir. Başqa sözlə desək, qeyd
olunan bütün mənalarda nəyinsə yerləşdiyi yerinin,
yaxud da aid olduğu mənasının dəyişdirilməsi
anlayışı müxtəlif çalarlarla öz əksini tapmışdır.
14
Lakin, bu dəyişiklik ya mənalarda baş verir, hansı ki,
ona “mənəvi təhrif” deyilir, ya da sözdə baş verir.
İkinci qisim özü də ya “təfsili” şəkildə (ətraflı, əhatəli
bilik şəklində), ya da “icmali” şəkildə (ümumi bilik
şəklində) olur. Başqa sözlə desək, hər hansı bir söz
və ya ayə müəyyən şəkildə, ya da ümumi olaraq
artırılır, yaxud azaldılır (yəni artırılıb‐azaldıldığı
məlumdur, amma konkret olaraq, hansı ayə və ya
surədə olduğu məlum deyil). Deməli, görkəmli alim
və tədqiqatçı Ayətullah Xoyinin açıqlamalarında
qeyd olunanlar təhrif sözünün bir çoxmənalı söz
kimi aid olduğu mənalar deyil, sadəcə olaraq,
nümunələridir.
İkinci irad: Bu bölgü təhrifin bütün qisimlərinin
yanlış olması zərurətini meydana çıxarır. Əks
təqdirdə, məlum bölgüyə daxil olarlarsa, bu ayənin
﴾
1
ِﻪْﻳَﺪَﻳ ِﻦْﻴَﺑ ﻦِﻣ ُﻞِﻃﺎَﺒْﻟا ِﻪﻴِﺗْﺄَﻳ ﺎَﻟ
﴿
aidiyyatından xaric olarlar.
Çünki ayənin ilkin mənası Quranda heç bir
yanlışlığın olmadığını göstərir. Məhz elə buna görə
də təhrifin müsəlmanların yekdil rəyinə əsasən
Quranda baş verdiyini iddia etdiyi qismini inkar
etməlidir. Əlbəttə, bunun mənəvi təhrifdə mümkün
olmadığı nəzərə çarpır.
Təhrif
termininin
müxtəlif
mənalarını
aydınlaşdırdıqdan sonra onun növlərinə nəzər salaq:
Mütəxəssislərin
rəyincə
təhrifin
altı
növü
mövcuddur.
1
Nə öncə, nə də sonra batil ona yol tapa bilməz
…(Fussilət, 42).