Microsoft Word X. Tahire dissertasiya doc
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
26 sonlarında) müxtəlif məsələlərin həlli prosesini araşdırmış Nyuell, Saymon və Ş ounun işləri ilə əlaqələndirirlər. Onların işlərinin nəticəsi teoremlərin sübut olunması üçün nəzərdə tutulmuş “Logic – theoretic” və “məsələlərin ümumi həlledicisi” oldu. Görülən bu işlər süni intellekt sahəsində müxtəlif evristik metodların tətbiqi əsasında məsələləri həll edən proqramların işlənməsi ilə əlaqədar olan tədqiqatlarım birinci mərhələsinin başlanğıcını qoydu. Məsələ həllinin evristik metoduna “insan düşüncəsinə xas” şəkildə məsələlərin həlli yollarının fərziyyələrin meydana çıxması və onların ardıcıl yoxlanması ilə tapılması xarakterikdir. Bu dövrdə ona qarşı elektron hesablama maşınlarında ( EHM ) istifadə olunan, determinləşdirilmiş şəkildə düzgün cavaba aparan addımların verilmiş ardıcıllıqla mexaniki həyata keçirilməsi kimi şərh edilən alqoritmik metod qoyulurdu. Məsələ həllinin evristik metodunun insan fəaliyyətinin bənzəri kimi təqdim edilməsi süni intellekt termininin yaranmasını və geniş yayılmasını şərtləndirdi. Nyuell və Saymon yaratdıqları proqramın insan düşüncəsinin modeli olduğunu sübut etmək üçün teoremlərin proqram şəklində olan isbatı ilə “ucadan düşünən” insanın yazılmış səsini müqayisə edirdilər. Ötən əsrin 70 – ci illərin əvvəllərində onlar oxşar məzmunlu çoxlu məlumatlar dərc etdirir və düşüncə modelinin qurulmasının ümumi metodunu təklif edirlər. Təxminən eyni vaxta Stenford Universitetində və Stenford tədqiqatlar nstitutunda süni intellekt sahəsində tədqiqat qrupları formalaşmağa başlayır. Nyuell və Saymonun əvvəlki işlərinin əksinə olaraq, bu tədqiqatlar daha çox formal riyazi təsəvvürlərə aid idi. Bu araşdırmalarda məsələlərin həlli üsulları riyazi və simvolik məntiqin genişləndirilməsi əsasında inkişaf etdirilirdi. nsan düşüncəsinin modelləşdirilməsinə isə, ikinci dərəcəli ə həmiyyət verilirdi. Süni intellekt sahəsindəki gələcək tədqiqatlara Robinsonun teoremin predikatlar məntiqində sübutuna əsasalanan əmrlər metodu təsir göstərdi. Bununla yanaşı süni intellekt termininin mahiyyəti əhəmiyyətli dəyişikliklərə uğradı. “ nsani məsələni” həll edə biləcək proqramların işlənməsi bu istiqamətdə aparılan araşdırmaların məqsədinə çevrildi. Bələ ki, düşüncənin universal alqoritminin axtarışının yerinə mütəxəssis – ekspertlərin konkret biliklərinin modelləşdirilıəsi ideyası meydana gəldi. Araşdırmaların birinci mərhələsində süni 27 intellekt metodlarının inkişafı üçün tədqiqat poliqonu hər cür oyunlar, başsındırmalar, riyazi məsələlər idi. Belə məsələlərin seçilməsi onların sadəliyi və problem mühitinin (məsələlərin həll olunduğu mühitin) aydınlığı, nisbətən daha az yer tutması, kifayət qədər asan yığılması ilə şərtlənir. Bu qəbildən olan tədqiqatlarda əhəmiyyətli inkişafa ötən əsrin 60 – cı illərin sonlarında nail olundu. Bundan sonra işlənmiş metodların artıq süni deyil, real problem mühitində həll olunan məsələlərdə tətbiqi üçün ilk cəhdlər göstərilməyə başlandı. Süni intellekt sisteminin real həyata tətbiqindən əvvəl bu sahədə araşdırmaların aparılmasının vacibliyi qarşıya inteqral robotların yaradılması məsələsinin qoyulmasına gətirdi. Bu sahədə işlərinhəyata keçirilməsinin süni intellekt üzrə tədqiqatların ikinci mərhələsi hesab etmək olar. Stenford universitetində, Stenford tədqiqatlar institutunda və bəzi başqa yerlərdə bu istiqamətdə laboratoriya şəraitində eksperiment xarakteri daşıyan işlər görülürdü. Bu eksperimentlərin həyata keçirilməsi fəaliyyət mühiti haqqında biliklərin təqdim olunması problemi və eyni zamanda gördüyünü qavrama, dinamik mühitdə mürəkkəb davranış planının qurulması, robotlarla təbii dildə ünsiyyət probleminin kifayət tədqiq olunmaması kimi əsas məsələlərin həllinin vacibliyini göstərdi. Bu problemlər süni intellekt sistemlərinin tədqiqinin üçüncü mərhələsinin başlanması ilə əlaqədar olaraq ötən ə srin 70 – ci illərin ortalarında tədqiqatçıların qarşısında daha aydın çəkildə qoyulurdu. Burada əsas xarakterik xüsusiyyət tədqiqatçıların diqqət mərkəzinin real mühitdə qarşısında qoyulan məsələni müstəqil həll edən, avtonom fəaliyyət göstərən sistemlərin və insan intellekti ilə hesablama maşınlarının imkanlarını ümumi məqsədə – inteqral insan – maşın sisteminin qarşısında duran məsələnin həllinə nail olmaq üçün vahid bir tamda birləşdirən insan – maşın sistemlərinin yaradılması məsələsinə qarışıq şəkildə yanaşılmasına yönəldilməsidir. Bu cür qarışıq yanaşma iki səbəblə şərtlənir: Həmin zamana qədər aydınlaşmışdı ki, inteqral robotun real vaxtda fəaliyyəti zamanı onu qarşısında meydana çıxan və hətta, ilk baxışda sadə görünən məsələlər belə, məqsədli şəkildə yaradılmış problem mühitinin eksperimental tapşırıqlarının işlənməsi üçün istifadə olunan həll metodları ilə həll oluna bilməz.
28
Aydın oldu ki, insanların və elektron hesablama maşınlarının ( EHM ) bir – birini tamamlayan imkanlarının ahəngdar şəkildə birləşdirilməsi nəticəsində qarşıya çıxan çətinliklərin EHM – lər üçün hələ ki, mümkün olmayan funksiyaların insan tərəfindən yerinə yetirilməsilə aradan qaldırılması mümkündür. Artıq ön plana məsələlərin maşən həllinin ayrı metodlarının işlənməsi deyil, insana operativ dəyişiklik etmək imkanı verməklə, məsələnin bütün həlli prosesi boyunca insanla hesablayıcı sistemin qarşılıqlı əlaqəsini təmin edən metodların işlənməsi çəkilirdi. Ümumiyyətlə, süni intellekt sahəsində aparılan tədqiqatların əsas iki istiqamətini göstərmək olar: proqram – proqmatik istiqamət; bionik istiqamət. Proqram – proqmatik istiqamət “düşünən” qurğunun necə aurulmasından asılı olmayaraq, onu insan beyni kimi verilmiş bilik təsirlərinə reaksiya vermək qabiliyyətini əsas götürməklə, həlli əvvəllər təmamilə insan qabiliyyəti dairəsinə aid edilən ıəsələlərin həll edilməsi üçün proaram vasitələrinin yaradılması ilə məşğul olur. Buraya surətlərin dərk edilməsi və oyun proqramları, məntiqi, axtarış, təsnifat və s. məsələlərin həlli proqramları aid edilir. Bu istiqamət əsasən intellektual məsələlərin kompüterlərin mövcud modelləri bazasında həlli alqoritmlərinin axtarılıb – tapılmasına istinad edir. Bionik istiqamət elə struktur və proseslərin süni yaradılması problemləri ilə məşğul olur ki, onlar canlı insan beyni üçün xarakterikdir və insan tərəfindən məsələlərinhəlli prosesinin əsasında durur. Süni intellekt probleminə bionik yanaşma çərçivəsində yeni elm sahəsi olan neyroinformatika formalaşır. Onun da praktiki nəticəsi neyrokmpüterlərin yaradılması hesab edilir. Bütövlükdə, süni intellekt sistemləri böyük və son dərəcə vacib sinfə aid olan məsələlərin həllinə istiqamətlənir. Həmin məsələlər formalizə edilməsi mümkün olmayan ( çətin formalizə edilən ) məsələlərdən ibarət olmaqla, özünəməxsus bir və ya bir neçə spesifik xüsusiyyətlərə malik olurlar: məsələnin həll alqoritmi məlum deyil ( lakin bu mümkündür ) vəya EHM resurslarının məhdudluğuna görə istifadə edilə bilmir; Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|