Microsoft Word xulqi ogishgan bolalar psixologiyasi

Kasbga yupaltirish
 - bu xulqi og’ishgan bolalarni qizikishlari, layokatlari. 
kobiliyatlariga va jamiyatning turli xil kasblarga bo’lgan extiyojiga mos, ularni 
asoslangan kasb tanlashiga yordam beradigan maksadli faoliyatdir. U fanlararo 
rivojlantiruvchi nazariya va amaliyotning birligi asosida bo’lib, fakat o’kuvchilar bilan 
o’kuv tarbiya jarayonida amalga oshiriladi. Shunda asosiy rolini nazariya egallaydi. 
Aynan shu nazariyada u yoki bu goya shakllanadi, u amaliy ishni ilmiy-amaliy ishga 
aylantiradi. Nazariya faoliyat kabi tez xosil bo’lib, yillar mobaynnda rivojlanadi. 
Kuzatishlarda va tadkikot natijasida nazariya shakllantiriladi va asosiy  faoliyatni 
ixchamlashtirishga xizmat kiladi. 
Kasbga yunaltirish nazariyasi bu kasbga yunaltirish faoliyatni samarali tashkil 
etishga karatilgan turli xil karashlar majmuasi, g’oyalar va tasavvurlar yig’indisidir. 
Bu tushuncha takkoslab ko’rilganda sodda va umumiy. Nisbatan, mukammalrok 
aytadigan bo’lsak, kasbga yunaltirish nazariyasi bu ikki jarayonning bir-biriga bogligi 
konuniyatlari to’grisida to’lik tasavvur beradigan ilmiy bilimlarni tashkil etish shaklidir. 
Bu yoshlarning shaxsiy kizikishlari, layokat va kobiliyatlariga mos keladigan, jamiyat 
uchun zarur kasblarga yo’llashdir. 

---

Har bir nazariyaning rivojlanganlik darajasi faoliyat asosiga qo’yilgan tamoyillar 
(prinsiplar) tarkibi va sifati bilan aniklanadi. Kasbga yunaltirish prinsiplarini yaratishda 
kuyidagilarga e’tibor beriladi: 
- onglilik 
prinsipi; 
- 
mos kelish prinsipi (shaxs kizikishlari, konuniyatlari bilan jamiyat uchun zarur 
kasblarga bo’lgan ehtiyojning moye kelishi); 
- 
kasb tanlashda faollik prinsipi; 
- 
rivojlantirish prinsipi (bu prinsipda shunday goya aks etadiki, tanlagan kasbi 
shaxsning rivojlanishini, maxoratini oshirish uchun xizmat kilishi kerak) Shuningdek, 
kasbga yo’naltirishda prinsiplar guruhi ham borki, u umumpedagogik prinsiplar bilan 
uzviy aloqada bo’ladi. Bular kuyidagi prinsiplar: 
- kasbga yunaltirishning xayot bilan, mehnat bilan, amaliyot bilan bogligi; 
- kasbga yo’naltirishning o’smir, yoshlarning mexnat tayyorgarligi bilan bogligi 
prinsipi - mexnat ta’lim va tarbiyasining yaxshi yo’lga qo’yilishi, bunda o’kuvchi 
o’smirlarning texnikaviy ijodkorligini tashkil etish va o’kuvchilarning ijtimoiy foydali, 
unumli mexnatidan moxirlik bilan foydalanish kerak. Mehnat tayyorgarligidan ayrim 
xolda kasbga yupaltirish mavxumlik kasb etadi, amaliyotdan ajralib kolgan xamda 
shaxening mexnati va kasbiy tiklanishining umumiy vazifalarini bajarishiga to’sqinlik 
paydo bo’ladi. 
- kasbga yunaltirishning tizimligi va uzviyligi prinsipi. Kasbga yo’naltirishning 
uzviyligini ta’minlaydi: kasbga yunaltirishda maktab, oila, otalik tashkilot, kasb-hunar 
kolleji va jamoatchilikning o’zaro aloqadorligi. prinsipi, yoshlarning kasb tanlashlariga, 
xamkorlikda yordam berishni ko’zda tutadi. Bunda maksadli va muvofiklashtiruvchi 
faoliyatni xamkorlikda amalga oshirish imkonini beradi; 
- kasbga yo’naltirishning tarbiyaviy xarakteri shundaki, u garmonik, barkamol 
rivojlangan shaxsni shakllantirishda goyaviy-siyosiy, mexnat, iktisodiy, axloqiy, estetik, 
hukuqiy va jismoniy tarbiyalarni birgalikda olib borishni takozo kiladi. - kasbga 
yunaltirish ishlarini amalga oshirishda diagnostik (tashxis) va tarbiyaviy yondashuvnint 
o’zaro alokadorligi - bu prinsip bir yondashuvning ikkinchi yondashuvga qarama-karshi 
qo’yilishiga yo’l qo’ymaydi. 
Kasbga yunaltirishning metodologiyasi kasbni ongli ravishda mustakil tanlash 
bo’yicha ilmiy muammo, tadkikot metodlarining tuzilishi asosiy yo’l-yo’riklari 
to’grisidagi ta’limot bo’lib, bunda yoshlar kiziqishlarini aniklab, ularga ilmiy yordam 
berish xamda jamiyatning kadrlarga bo’lgan ehtiyojini hisobga olish asosida amalga 
oshishi tushuniladi. 
Kasblar to’grisida axborot berish o’kuvchilarni turli xil mehnat turlari bilan 
kasblar shajarasi, kasblarning o’ziga xos xususiyatlari, xalk xujaligining kasblarga 
bo’lgan ehtiyojlari, jumladan, ular yashayotgan hududning kadrlarga bo’lgan ehtiyojlari, 
eng yakin joylashgan kasb-xunar kollejlari va ularda tayyorlanadigan mutaxassisliklar 
tavsifi bilan tanishtirishdir. Kasblar xakida tartibsiz ma’lumot bermaslik uchun (dunyoda 
40 mingdan ortik kasblar mavjud) o’quvchilar oladigan bilimlarni ma’lum bir tizimga 
solish lozim. Kasblar xakida axborot berish o’kuvchilarning yosh va individual 
xususiyatlarini xisobga olgan holda olib borilishi lozim. 
Tarbiyasi kiyin o’smir o’kuvchilarni aniklash, ular bilan shaxsan tanishish va 
individual tarzda kasbga yo’llash ishni olib borishdan iborat bo’ladi. Maktabni 
bitiruvchilar orasidan kelgusidagi qalbiga befark yoki unga salbiy munosabatda 
bo’ladigan, lekin ularni ma’lum bilim yurtiga yuborish mumkin deb taxminlashga asos 
bo’lgan o’smirlarni belgilab olish juda muhimdir.  Birinchidan, ularning bilim yurtiga 

---

kirishga kanday karashlarini asoslirok kilib aniklab olish kerak: ikkinchidan mumkin 
kadar ularni kiziktirgan kasb urgatiladigan joyga kirishlariga yordam berish: uchinchidan, 
agar buning imkoni bo’lmasa, ularni boshka kasb bilan asosli ravishda tanishtirish, uning 
juda kizikarli tomonlarini ochish. bunday ukuvchilarga kelgusi o’kish jarayonida xam 
aloxida e’tibor berib borish zarur.