Rüstəm Kamal
142
MƏMMƏD İLQAR: ТЯЪНИС
ВЯ ЙАШАМ ЯХЛАГЫ
Ənənə sadəcə hazır поетик formaların, məlum janr
qəliblərinin, ядяби örnəklərin nəsildən-nəslə ötürülməsi deyil,
mahiyyətin, prinsiplərin эяляъяк нясля çatdırılmasıdır.
Düşünürəm ki, milli sərbəst şeirimiz də (rus, Avropa sərbəst
şeirinin pozuq tərcüməsini-imitasiyasını demirəm) qoşmanın,
gəraylının “köynəyindən keçməlidir”.
Yetər, şərqi dedik şərin adına,
And olsun bu Göyün, Yerin adına,
Hər nə ki, yazmışıq şeirin adına,
Köküdü, zatıdı, əslidi qoşma!
Məmməd İlqarын сюзц sübut edir, милли щеъа-гафийя
ənənənin gücü-enerjisi hələ tükənməyib, hələ deməyə sözü var.
Qoşma (“qoşma” deyəndə щеъа şeirimizi nəzərdə tuturam)
йалныз etnik-ədəbi kimliyimizin göstəricisi deyil, щям дя
poetik təfəkkürümüzün obrazıdır. O, bu obrazı məhəbbətlə
yaşadır. Dədələrimizin qoşma emosiyası ondadır. Ömrünün
bəraəti üçün elə bu kifayətdir. Məmməd İlqar qoşmanın
Kərəmidir.
Məmməddə Илгарда təqvim - заман konkretliyi, салнамя
dəqiqliйи yoxdur. Ömrün мигйасы ölçüsü ontoloji detallarla
(”Anamın saçının qara vaxtları”), yaxud mərasim-mövsüm
zamanı ичиндя təsəvvür olunur.
Şairin zaman qavrayışı tərəkəmə - елат insanının zaman
qavrayışıdır(“İsmayıl biçiləndə doğulub”, yaxud ”Əhməd
əsgərlikdən gələndə tut yetişmişdi”. О, müharibənin
başlamasını belə xatırlayır:”Oba biçindəydi o yay səhəri”;
Rüstəm Kamal
143
Məmməd İlqarda nəqarat-havacat sözdən öncədir.
Sözün
məna ağırlığı səsin üstünə düşür. Bу, щavacatın, qımqımının,
ilkinliyi, şifahi nitqin üstünlüyü, əzəli olduğu, ovsun-dua
qatının saxlandığı yerlərdə mümkündür.
Başımız ərşə dəysin,
Dağ olun aatamanam.
Həmişə gözü-könlü
Tox olun atamanam.
Шифащи sözün daşıyıcısı olan, havanı yazıya köçürяn
Məmməd İlqarın təcnisə - dil ustalığı və xüsusi sənətkarlıq
tələb edən бир janra səbri, sədaqəti hörmətə layiqdir. Təcnis
тябияти аз юйрянилмиш бир janrdır. Təcnisin söylənməsi
insanı şərdən - yamandan qoruyur (Тяяссцф ки, тяънис кими
bir çox magik janrlar yaddaşımızdan silinib gedir...) Təcnis
Məmməd İlqarın poetik nitqinin mifoloji - маэик xarakterini
göstərir.
Məmməd İlqarda sözün jest-mimika mahiyyətini duymaq və
ону təqdim etmək həssaslığı чох güclüdür. Sözün qeyri-verbal
ifadəsi arxaik düşüncənin, dilin ritual funksiyasını itmədiyini
bildrir. O, чаьдаш Азярбайъан шеириндя əski poetik nitqin
sonuncu daşıyıcılarından biridir.
…Mənim sözüm haqq yolunda şəhiddi
Ad çəkmirəm, az yerində burcu gəl.
yaxud:
…Baş yorduq ki, başımızı düzəldən,
Demədik ki, dirsək göstər, dırçı gəl!
Rüstəm Kamal
144
M.İlqar təcnisləriндя də jestləri görümlü edir, jestləri
qafiyə-cinas müstəvisinə çıxardır:
Dil tökdün Məmmədə - ay belə... Filan
Göydə Günəş belə, Ay belə, Filan...
Məni tən yanıltdın ay belə Filan
Sənə neyləmişdim ay belə, belə!!!
Məmməddə ilk baxışdan istənilən sözün-adın qafiyə, cinas
potensialını, alliterasiya, assosiativ məna imkanlarını tanıması
da danılmazdır. Fikrimizin təsdiqi üçün bir- iki misal gətirək:
“Ağamalı qardaşım, Ağlamalı qardaşım”, “Acaloğlan, acal
gəlir də gəlsin...”, yaxud Murad Köhnəqalaya xitabən yazdığı
şeirdə :
Qədim qalannardı köhnə qalalar,
Təzə nə qalacaq bizdən, ay Murad?
Məmməd İlqarın şeirlərində bəyəndiyim bir cəhət- təzad-
lardan saxta fəlsəfəçilik üçün istifadə etməməsidir. Onda təzad
şeirin təbii struktur elementi, “fəlsəfə daşı” kimi çıxış edir:
Köhnə dostdu-
Təzə kədər...
Ömür nədi?
Qəza-qədər..
yaxud:
...Hamı məndən ağıllı-
Gəzirəm dəli kimi.
Rüstəm Kamal
145
Məmməd İlqarın məkan duyğusu fərqliдир, yəni онун
məkan образы varlıq-yoxluq arasındadır. Bilmirəm, bu,
təhtəlşüurun diqtəsidir, yoxsa yaşam fəlsəfəsindən gələn
qənaətdir? Onda məkan obyektləri ölüm (tanatos) işarəlidir.
İncə dərəsi йалныз şairin doğulduğu yer deyil, həm də сон
мянзилин адыдыр
Qucağında qəbir yerim gözləyir,
Qəbirləri qucağında bir eldi.
Onun məkan instinkti istiqamət (yön, sarı, tərəf) meyillidir.
Бахышларынын йönü yurda, dağlara, Tanrıya tərəfdir.
Yönü vətən sarı, qərib bir qoca
Bayatı çağırır: eləmi dağlar?
və ya
Hər anım sənə sarıdı
Bir yanım sənə sarıdı
Ta yönüm sənə sarıdı
Ta vaxtım sola hərlənir
Sözün омонимли qafiyəyə meyl etməsi həm peşəkar
təcrübədən, həm də içindəki genetik səs stixiyasından gəlir. Bu
həm də Azərbaycan şerinin (qoşmanın, gəraylının, bayatının...)
hünəridir.
Məmməd İlqarda qafiyə özbaşınalığı yoxdur. Çağdaş
şerimizdə bir neçə belə şair var ki, ənənəvi qafiyədə öz
azadlığını rahatlıqla hiss edir. Şeir məkanında qafiyə
pərakəndəliyinə və ifratçılığına rast gəlməzsən.
Sizdən ayrılalı kiməm, gör nəyəm....
Bir parça ürəkdə min ölüm oldu
Ağlama, ay bulud, mən də kövrəyəm,
Mən ölüm ağlama, “mənölüm” oldu
Dostları ilə paylaş: |