141
xəstəliklərində 25 q xırdalanmış yarpaqlardan 0,5 litr qay-
nanmış suda 4-6 saat saxlamaqla hazırlanan tinkturadan, gündə
4-5 dəfə 1/2-1 stəkan qəbul edirlər.
Qarağatdan avitaminozda çay kimi dəmləyib istifadə
edirlər. Ondan vitaminli preparat da hazırlanır. Bunun üçün 1
hissə qara qarağat 2 hissə şəkərlə qarışdırılır, ətçəkən maşından
keçirilir. Həmin qarışıq ateroskleroz və hipertoniya xəstəliyinə
qarşı tətbiq olunur. Yarpaqlarından xalq təbabətində çay kimi
dəmləyib sarılıq xəstəliyinə qarşı istifadə edirlir.
Qara quşüzümü – Паслен черный – Solanum
nigrum. Quşüzümü (Solamumaceae) fəsiləsindən olub birillik
bitkidir. Zoğu qollu-budaqlı 15-90 sm hündürlüyündə, yarpaq-
ları yumurta formalı, çiçəkləri xırda, ağ çətirşəkilli qıvrımdır.
Meyvəsi, adətən qara, nadir hallarda yaşıl kürəformalı gilə-
meyvədir. yuldan sentyabra qədər çiçəkləyir, avqust-oktyabr
aylarında yetişir. Tam yetişmiş meyvələri istifadə olunur.
Qara quşüzümünün tərkibində 353,2 mq% C vitamini,
qlikoalkaloid solanin vardır. Lakin tam yetişmiş meyvələrində
solanin olmur. Yarpaqlarında 815,5 mq% C vitamini, sapo-
ninlər, karotin, 4,95% limon turşusu vardır.
Qara quşüzümünün müalicəvi xassələri. Bolqar xalq
təbabətində qara quşüzümü yarpaqlarından əsəb, baş ağrısı,
sidik kisəsinin spazması, mədə və bağırsaq nahiyəsindəki ağrı,
podaqra və yel xəstəliyi, öskürəkdə və bronxial astmada
istifadə olunur. Həlim şəklində tətbiq olunur. 3 q xırdalanmış
quru yarpaqlar 150 ml suda 10 dəq. qaynadılır və gündə 2 çay
qaşığı içilir. Həlim diş dibinin irinli iltihabına qarşı qarqara
etmək üçün də məsləhət görülür.
Hippokrat qara quşüzümünü pollyusiyanın (gecələr
ş
eytan aldatma) qarşısını almaq üçün istifadə etməyi məsləhət
görürdü. Dioskorid isə qida borusunun və mədənin yanığına
qarşı istifadə edirdi. Abu Əli Ibn-Sina qara quşüzümündən baş-
ağrısına, qulaq dibində olan şişlərin sorulmasına, beyin və digər
xəstəliklərdə geniş miqyasda istifadə edirdi. Təzə meyvələrin-
142
dən alınmış şirədən konyunktivit (göz qapağı selikli qişasının
iltihabı), yuxugətirici və boğaz ağrılarında qarqara, giləmey-
vələri sidikqovucu və qankəsici vasitə kimi qadın xəstəliklə-
rində, böyrək və sidik kisəsi xəstəliklərində istifadə olunur.
Abu Əli Ibn-Sina qara quşüzümünün yerli keyləşdirici xassəyə
malik olduğunu da qeyd edirdi.
Yetişmiş meyvələrindən qan təzyiqi və ateroskleroz
xəstəliklərində həkim nəzarəti altında gündə 5-6 q qida kimi
istifadə etmək məsləhət görülür.
Qaragil'>Qaragilə – Черника – Vaccinium myrtillus L. Mərcan-
gilə (Vacciniaceae) fəsiləsindən kiçik kol bitkisidir. Yarpaqları
ellips formalı, çiçəkləri yaşılımtıl-çəhrayı rəngdə, meyvələri isə
ş
ar formalı tünd göy-qara rəngli, turşaşirin, ətliyi büzüşdü-
rücüdür. May ayında çiçəkləyir, meyvələri iyul-sentyabrda ye-
tişir. Qaragilə şimal və orta zonanın bütün meşəlik bölgələrində
rast gəlinir. Qafqazın dağlıq meşələrində Qafqaz qaragiləsi
bitir. Qaragilə yaxşı balverən bitkidir. Onun giləmeyvələri tam
yetişdikdə toplanır, şəkərlə konservləşdirilir. Qaragilə kolgədə
qurudulur.
Qaragilənin tərkibində 5-6% şəkər, 1%-ə qədər üzvi turşu
(limon, alma, süd, xunn, kəhrəba), 150 mq% C vitamini, 0,6%
pektin maddəsi, boya maddəsi və qlikozid mirtillin vardır.
Qaragilə tərkibindəki manqanın miqdarına görə bütün meyvə
və giləmeyvələrdən üstündür, dəmirin miqdarı da çoxdur.
Qaragilə giləmeyvəsindən şirə, mürəbbə, cem hazırlanır.
Tərkibindəki qırmızı-bənövşəyi boya maddəsindən şərab, likör
və spirtsiz içkilərin rənglənməsində istifadə olunur.
Yarpaqlarında aşı maddəsi, üzvi turşular (o cümlədən,
askorbin turşusu), efir yağları və qlikozidlər (neomirtillin,
erikolin, arbustin
) vardır. Yarpaqlar və zoğlarından dərinin aşı-
lanmasında, qəhvəyi və sarı rənglənməsində istifadə olunur.
Qaragilənin müalicəvi xassələri. Qaragilə giləmeyvə-
sindən hazırlanan mürəbbə müalicəvi-pəhrizi xassəyə malikdir
və ishala qarşı səmərəli vasitə kimi məsləhət görülür. Gilə-
143
meyvələrin tərkibində olan aşı maddələri büzüşdürücü xassəyə
malik olduğundan, həm təzə giləmeyvə, həm də ondan hazır-
lanan sulu həlimlər və kiseldən istifadə olunur. Qaragilə gilə-
meyvəsi mədə-bağırsağın fəaliyyətini nizama saldığından bütün
yaşlarda ishala qarşı tətbiq olunur. Eyni zamanda, qaragilə
mədənin selikli qişasının iltihabında (katarda) və mədə şirəsi
turşuluğu az olduqda insana müsbət təsir göstərir. Xalq təbabə-
tində qaragilə böyrəklərdə daş olduqda, podaqrada, yel xəstə-
liyində, qanazlığında, dəri və digər xəstəliklərdə istifadə olunur.
Daxilə qəbul etmək üçün qurudulmuş qaragilədən 1:20 nisbə-
tində 8 saat soyuq suda saxlamaqla tinktura hazırlanır və
vitaminli içki kimi içilir.
Qaragilə şirəsindən ağız boşluğunun və diş dibinin, boğa-
zın iltihabında qarqara kimi istifadə olunur. Bu məqsədlə gilə-
meyvədən hazırlanan həlimdən də istifadə olunur. Giləmey-
vələr həm də fitonsid xassəyə də malikdir. Giləmeyvələrdən
hazırlanan qatı həlimlərdən yaş ekzemaya, yanıqlara, irinli
yaralara və dərinin digər xəstəliklərinə qarşı islatma kompres
qoyulur. Xaricə istifadə etmək üçün 100 q giləmeyvəni 500 ml
suda 250-300 ml qalana qədər bişirməklə həlim hazırlanır. Belə
həlimdən kompresləri 4-5 saatdan bir təzələyirlər.
May-iyun aylarında toplanmış yarpaqlardan çay hazır-
lanır və böyrəklərin iltihabında və sidik kisəsinin zəif fəaliy-
yətində içilir. Yarpaqlardan mədə pozuntusu, xroniki enterit, öd
kisəsi və sidik kisəsi xəstəliklərində istifadə olunur. Yarpaq-
lardan alınan həlimdən şəkər xəstəliyində də çox vaxt istifadə
edilir. Bu isə yarpaqlardakı neomirtillin qlükozidinin olma-
sından irəli gəlir. Diabet xəstəliyindən əziyyət çəkənlər, bir
qayda olaraq, gündə üç dəfə 1 xörək qaşığı xırdalanmış yarpaq-
ları 1 stəkan suda tinktura hazırlayıb içirlər. Bu, diabetin yün-
gül formasında insana rahatlıq gətirir.
Son illər alimlər müəyyən etmişlər ki, qaragilə ekstraktı
görmə qabiliyyətini yaxşılaşdırır. Ona görə də belə ekstraktdan
144
maşinistlərin, sürücülərin, pilotların (təyyarəçilərin) istifadə
etməsi məsləhət görülür.
Qırmızı qarağat – Смородина красная – Ribes
rubrum L. Daşdələnkimilər (Saxibragaceae) fəsiləsindən kol
bitkisi olub, meyvələri yumru qırmızı və şirəli gilədir. Gilələri
ə
yilmiş kiçik salxımlarda yerləşir. May ayında çiçəkləyir, iyul-
avqust aylarında meyvələri yetişir.
Ə
dəbiyyatlarda qırmızı qarağat haqqında ilk məlumatlar
XIV əsrə aiddir. Qara qarağat kimi, onu da əvvəllər dərman bit-
kisi hesab edirdilər. Qırmızı qarağatın qida məqsədilə istifadə
olunması daha çox son dövrlərə aiddir. Hazırda qırmızı qara-
ğ
atın çoxlu sortları məlumdur və demək olar ki, tropik ölkə-
lərdən başqa hər yerdə əkilib-becərilir. Qırmızı qarağatı bəzək
kolu kimi də becərirlər. Qırmızı qarağatın çiçəkləri xırdadır.
Ə
vvəlcə çiçək açır, sonra isə yarpaq. Qara qarağatda isə ək-
sinədir. Meyvələri iyun-avqustda yetişir. Meyvəsi yumru olub,
rəngi qırmızıdır. Qara qarağatdan fərqli olaraq kiçik salxımlarla
dərilir. Daxilindəki toxumları və qabıq damarları görünür. Turş,
xoşməzə dadı vardır.
Qırmızı qarağatın tərkibində 4-11% şəkər, 3,8% üzvi
turşu, 0,43-2,38% pektinli maddə, 0,11% aşılayıcı və rəngləyici
maddə, 3,88% sellüloza, 0,91%-ə qədər azotlu maddə, 0,41%
pentozanlar vardır. C vitamininin miqdarı nisbətən az olub, 60
mq%-ə, P vitamini isə 0,4 mq%-ə qədərdir.
Qara və qırmızı qarağatdan şirə, mors (meyvə şərbəti),
kompot, mürəbbə, povidlo, cem, jele, likör, şərab və bir çox aş-
pazlıq və qənnadı məmulatı hazırlanır. Qışa saxlamaq üçün şə-
kərlə, şəkər şərbətində və şəkərsiz dondururlar. Giləmeyvələr
pəhriz və uşaq qidası üçün də istifadə olunur. Uzun müddət
saxlamaq üçün giləmeyvələrə şəkər səpilir və sərin yerə qo-
yulur.
Qırmızı qarağatın müalicəvi xassələri. Qırmızı qarağat
ş
irəsi susuzluğu yaxşı söndürür. Giləmeyvələri və şirəsi işta-
hanı artırmaq üçün ən yaxşı vasitədir. Eyni zamanda, qırmızı
Dostları ilə paylaş: |