Microsoft Word Zamanin axari 2
Yüklə 1,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
658
İsmayılın çağırışını eşidərək tələm-tələsik onun qərargahına gəlir. Bu hadisələr İsmayılın Ərzincan və Anadolunun digər bölgələrində böyük nüfuza malik olduğunu açıq-aşkar göstərir. Elə Çaldıran döyüşünü hazırlayan səbəblərdən biri də bu idi. Gənc İsmayıl qüvvələrinin artdığını görərək Azərbaycanı vahid dövlət halında birləşdirmək üçün mübarizəyə başladı. İlk hədəf Səfəvi şeyxlərinə düşmən olan Şirvan seçildi. Gülüstan qalası yaxınlığındakı döyüşdə Şirvanşah Fərrux Yasar öldürüldü. Əvvəlcə Şamaxı, ciddi müqavimətdən sonra isə Bakı ələ keçirildi. (Məqsədimiz Çaldıranı törədən səbəbləri açmaq olduğu üçün belə hadisələrin üzərində çox dayanmayacağıq) Şirvan dövlətini özündən asılı vəziyyətə salan İsmayıl 1501-ci ilin payızında Şərur yaxınlığında yeddi minlik qoşunuyla Əlvənd Mirzənin otuz minlik ordusunu ağır məğlubiyyətə uğratdı. Elə həmin il Təbrizə daxil olaraq özünü yeni yaratdığı Səfəvilər dövlətinin şahı elan etdi. Ölkə daxilində Şah İsmayılın yalnız bir düşməni qalırdı – Ağqoyunlu Murad. 1503-cü ildə Murada məktub yazan Şah İsmayıl onun təslim olmasını istəsə də Murad bu təklifi rədd etdi. 1503-cü il iyunun 21-də Həmədan yaxınlığında 12 minlik qoşunuyla Muradın 70 minlik ordusunu darmadağın edən gənc şah daxili düşmənlərdən qurtulmuş oldu. Şah İsmayıl Muradı təqib edərək ölkənin içərilərinə doğru hərəkət etdi. 1508-ci il ərəfəsində Şah İsmayıl 659
Xorasandan başqa bütün İranı, Ermənistanı, Ərəb İraqını, Kiçik Asiyanın bir çox vilayətlərini tutdu. Beləliklə, XVI əsrin birinci on illiyində Azərbaycan Səfəvi dövləti mərkəzi Təbriz olan böyük bir qüvvəyə çevrildi. Şah sarayındakı 74 əmirdən 69-u azərbaycanlı olan dövlətin dili də Azərbaycan dili idi. Gənc şahın şan-şöhrəti bütün Orta və Yaxın Şərqi bürümüşdü. O dövrün bir çox hökmdarları Şah İsmayılla yaxın münasibət qurmaq üçün öz elçilərini qiymətli hədiyyələrlə Təbriz sarayına göndərirdilər. Bu da o zaman özbək taxtında oturan və özünü Çingiz xanın varisi hesab edən Şeybani xanın xoşuna gəlmirdi. Herat hökmdarı Hüseyin Bəyqaranın satqın oğulları sayəsində öncə Heratı, sonra da Xorasanı tutan Şeybani xan Şah İsmayıla «İsmayıl dəvriş» başlığı ilə başlayan bir məktub göndərdi. Bu məktubda o, Məkkəyə gedəcəyini bildirir və keçəcəyi yerlərdə onun adına xütbə oxunmasını, üstündə şəkli olan sikkələrin basılmasını, qiymətli hədiyyələrlə onun pişvazına çıxmasını İsmayıla əmr edirdi. Qonşu dövlətlərlə normal münasibətə önəm verən Şah İsmayıl Şeybani xanın yanına elçilər göndərsə də bir nəticə hasil olmadı. O, Şah İsmayıla əsa və kəşkül göndərərək məktubda onun dədə-babasının dəvriş, özünün isə yeddi iqlim padşahı olduğunu, ona görə də İsmayılın ona tabe olmasının vacibliyini yazdı. Şeybani xanın yola gəlmədiyini görən Şah İsmayıl da ona məktub yazaraq Məşəd şəhərində babalarına məxsus 70 batman cəvahirlə bəzənmiş 660
qızıl nəzirləri olduğunu və yaxın vaxtlarda onu almağa gələcəyini bildirirdi. Şah İsmayılın qoşunları Xorasana çatmamış Şeybani xan Herata qaçmağa çalışsa da Mərv yaxınlığındakı Mahmudi kəndində baş verən döyüşdə öldürüldü. Xorasan və Heratla yanaşı Bədəxşan, Qəndəhar, Kabülüstan və digər şəhərlər Səfəvilərin əlinə keçdi. Şah İsmayıl Heratı Səfəvilərin ikinci mühüm mərkəzinə çevirərək oranı əvvəlcə Təhmasib, sonra Sam Mirzənin valilik mərkəzinə çevirdi. Həmin qışı Heratda keçirən şah o dövrün görkəmli alim və sənətkarlarını ətrafına toplayır, böyük bir qismini paytaxt Təbrizə göndərir. Bəzilərini də bilik və bacarıqlarına görə dövlət qulluğuna təyin edirdi.
Kadr dəyişir. Nizami Xudiyevin çıxışı efirə verilir. NİZAMİ XUDİYEV: – Göründüyü kimi, 1512-ci ildə Osmanlı taxtına çıxan Sultan Səlim zamanında səltənətdə elmin, sənətin inkişafına böyük qayğı göstərilirdi. O dövrün bir çox padşahları kimi Sultan Səlim də incə ruhlu şeirlər yazırdı. «Divanı» və «Səlimnamə» adlı külliyyatı indi də əlimizdə qalmaqdadır. Bütün bunlara baxmayaraq, o öz dövrünün oğlu idi. Şahlığı, sultanlığı şairliyinin önündə gedirdi. Sultan Səlimin elmə, sənətə qayğısı bəlkə də Səfəvi hökmdarı Şah İsmayıldan qaynaqlanırdı. Şah İsmayıldan 16 yaş böyük olan Səlim öz sələfindən geri qalmamaq üçün hakimiyyətə gələn kimi şeir məclisləri, sənət yarışları keçirirdi.
661
Beləliklə, Çaldıran savaşına bir neçə il qalmış şərqin iki böyük türk dövlətinin başında incə ruhlu, şair təbiətli hökmdarlar dayanmışdı. Zənnimizcə burada o zamanlar Təbriz sarayında, Şah İsmayılın ətrafında necə böyük simaların olmasını anlatmadan keçmək olmaz. Onu qeyd edək ki, Şah İsmayılın adı çəkiləndə hər şeydən öncə Azərbaycan dili yada düşür. Mübarizəyə başladığı ilk gündən Azərbaycan uğrunda mübarizə apardığını bəyan edən bu böyük insan ömrünün sonuna qədər verdiyi vədə əməl etdi. Azərbaycan dili dövlət dili elan edildi. Uzaq-yaxın qonşulara, Avropa saraylarına yazılan məktublar dilimizin şəhdişirəsini, təravətini, dünya dili olmaq imkanlarını üzə çıxardı. Mühüm dövlət işlərinə Azərbaycan əsilli əmirlər təyin edildi. Digər ölkə səfirlərinin dilimizi öyrənməsi üçün Təbriz kitabxanasında şərait yaradıldı. Şah İsmayıl təkcə dilimizin inkişafı qayğısına qalmaqla kifayətlənmədi, Xətai təxəllüsüylə gözəl şeirlər, qəzəllər, qəsidələr yaratdı. Böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuli «Bəngü-Badə» əsərini ona həsr etdi. XVI əsrin birinci rübündə Azərbaycanda rəssamlıq, xüsusən də miniatür sənəti özünün ən yüksək zirvəsinə qalxmasında Şah İsmayıla borcludu. O dövrdə Kəmaləddin Behzad, Ağamirək, sultan Məhəmməd Təbrizi, Xacə Əbdül Əziz, Seyidmir, Şah Məhəmməd, Dost Məhəmməd və onlarca başqaları şahın himayəsi ilə ölməz incilər yaradırdılar. İndi dünyanın Yüklə 1,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|