Minerallar. Ularning xossalari va xosil bo’lishi. Reja

Minerallrning qattiqligi - minerallarning tashqi mexanik ta'sirga qarshilik ko’rsatishi. Moos shkalasidagi bir mineralning boshqa mineral bilan tirnalish bilan aniqlanadi. Etalon sifatida MOOS shkalasiga 10 ta mineral qabul qilingan minerallarning 1 dan 10 balgacha ortib boradi.
Galk Mg3 [Si4O10] OH] --------------------------1
Gins Sa SO4 2H2O –------------------- --------2
Kaltsit SaSO3 –-------------------------------3
Florit Sa F2 --------------------------------4
Apatit Sa5 (F,Cl) [PO4]₃ ---------------------------5
Ortoklas K [Al Si3O8] –----------------------------6
Kvarts Si O2 –------------------------------7
Topaz Al2 [F,OH]₂ [SiO4] –------------------------8
Korund Al2O3 –------------------------------9
Olmos S ---------------------------------10
O’rganilayotgan mineral etalondagi minerallar bilan tirlanishiga qarab ularning qattiqligi o’rnatiladi. Masalan: mineral kaltsiyni tirnaydi o’zi esa flyurid bilan tirlanadi. Demak uning qattiqligi 3 va 4 oralig’ida bo’ladi. Shuningdek minerallarning qattiqligi MOOs shkalasada minerallar aniqlanmasdan, taxminan ham o’rnatilishi mumkin. 1 –2 qattiqlikka ega bo’lgan minerallar bilan tirnalmaydi. 5 – qattiqligi 3 ga teng bo’lganlari mis tanga bilan tirnaladi, qattiqligi 4 –5 ga teng bo’lgan shishani tirnamaydi va qattiqli 6-8ga teng bo’lgan minerallar shishani tirnaydi.


Minerallarning shaffofligi - minerallar shaffof (tog’ xurustali, topoza, island, shpati) yarim shaffof (izumurud, rux aldamchisi va shaffofmas) va shaffofmas (pirit, magnitet) turlarga bo’linadi. Ko’pgina minerallarninng katta bo’laklari shaffofli bo’lmasdan, ularning mayda plastinkalari va shliflari shaffof bo’lishi mumkin.

Minerallarning yaltiroqligi – minerallar yaltiroqligining xarakteri va intensivligi ularning nurli sindirish va uziga yutish ko’rsatkichlari bilan belgilanadi. Nurli yutish koeffitsenti yuqori bo’lgan minerallar metallik yaltiroqlikka ega bo’lib, ularning yupqa bo’laklari va shliflari xam shaffoflikka ega emas. Minerallarning yaltiroqligi rangiga bog’liq bo’lmay balki ularning nurli sindirish ko’rsatkichi bilan aniqlanadi, qanchalik sindirish ko’rsatkichi yuqori bo’lsa ular yaltiroqligining intensivligi shuncha yuqori bo’ladi. A.Betextin yaltiroqlikni amaliy yul bilan aniqlangan 9 – bosqichga bo’linadi. Shuningdek yaltiroq sindirish ko’rsatkichi:

1. 3-1,9 bo’lgan metallar (tuz, florid, silikatlar va boshqalar).

   
   

2. Olmosdek yaltiroq sindirish ko’rsatkichi 1,9-2,6 bo’lgan minerallar. (Tsirkon kassiterit, olmos va boshqalar).

   
   

3. Metalsimon yaltirash sindirish ko’rsatkichi 2,6-3,0 gacha bo’lgani minerallar (kinovar, gematit va boshqalar).

   
   

4. Metaldek yaltirash sindirish kursatkichi 3dan yukori bulgan minerallar (galinet, pirit, vismut).

   
   

Shuningdek minerallarning yaltiroqligi minerallarning yuzasidan taralayotgan nur rangining xarakteriga xam bog’liq.

5. Yog’dek yaltirash (sof tug’ma oltingugurtlar, kvarts kristallari, nefelin).

   
   

6. Mumdek yaltiroq (kremniyning ayrim turlari, sfaliritning yashirin kristalli xillari).

   
   

7. Jilosiz yaltiroq (quruq kaulin, kurimsimon pirolyuzit).

   
   

8. Shafoqsimon yaltirash (muskovit, plastinkasimon gips).

   
   

9. Ipaksimon yaltirash (asbest).