Mirzacanzad? A. X. ve b. Neft v? qaz yataqlarinin islenmesi ve istismar?n?n nezeri esaslar?pdf

                                                        340 
 
ümumiyyətlə laminar rejimli çökmədə
                                      (VII.70) 
alınır. Burada Re
d
belə tapılır:
  
 (VII. 70) və (VII. 71) –i nəzərə alsaq, (VII. 60) düsturu (VII. 61) 
düsturuna çevrilər.
Qum dənələrinin darısqal axınında, daһa doğrusu mayedə bir deyil, 
çoxlu dənə olanda çökmə sürətinin (
) sərbəst çökmə sürətinə  (
) 
nisbətini 
                                (VII.72) 
ilə işarə edək. Ölçüsüz 
d
  əmsalını aşağıdakı düsturla һesablamaq olar:
 ,              (VII.73) 
burada (1—m)— dənələrin həcmi qatılığı adlandırılır. Məsaməlilik əmsalı 
olan  m ədədi qum ilə maye qarışığının vaһid  һəcmi içərisində mayenin 
һəcmini göstərirsə,  (1—m) fərqi  һəmin vaһid  һəcmdə qumun һəcmini 
bildirir. 
(VII.73)  düsturundan ölçüsüz c ədədi  Reynolds  ədədindən 
asılıdır:
c = c
l
+
d
k
d
 . 
Neft quyularının istismarında rast gəldiyimiz qumlar üçün (d<0,4mm)
c
l
 = 4,5; 
= 0,019 qəbul  edilir. Ölçüsüz ədəd olan k
d
һəm , һəm Re
d
-
dən asılıdır. Re
d
və  -nin ifadələrini nəzərə almaqla k
d
aşağıdakı düsturla 
tapılır:
                           (VII.74) 
yaxud  
  .                        (VII.75) 
Qum  dənələrinin mayedə çökməsinə dair aparılmış  təcrübələrə 
əsasən Re
d
ilə 
d
arasında 158-ci şəkildə göstərilən asılılıq tapılmışdır.

---

                                                        341 
 
Beləliklə (VII.73)  düsturu darısqallıqda çökmə sürəti ilə mayedəki    
qumun qatılığı arasında asılılığı aydınlaşdırır. Deməli,  darısqallıqda 
çökmə sürəti ümumi  һalda 
' sərbəst çökmə sürətindən,  Re
d
 Reynolds 
ədədindən və  dənənin sərbəst 
çökməsindəki müqavimət  əm-
salından asılıdır.
Qeyd etməliyik  ki, neft 
quyularının istismarı zamanı 
qumun 
maye ilə birlikdə 
һərəkətinə çox təsadüf edilir. 
Əgər quyudibi təzyiqi neftin 
qazla doyma təzyiqindən 
yüksəkdirsə, dibə yaxın һissədə 
qum ilə qazsız maye, 
yuxarılarda, yəni təzyiq doyma 
təzyiqindən az olan yerlərdə isə 
qum ilə qazlı maye axacaqdır. 
Birinci 
һalda 
(
dib
>
doyma
)
qumun nisbi sürəti mayenin 
qalxma sürəti ilə qumun çökmə 
sürətləri arasındakı 
fərqlə
tapılır:
 ,                         
(VII.76) 
burada Q, q—müvafiq olaraq, mayenin və qumun һəcmi sərfi,
ilə; 
           
x
— qumun һəcmi konsentrasiyası; 
          
— borunun daxili en kəsiyidir. 
Qumun sərfini qumun sərfi konsentrasiyası olan 
0
vasitəsilə ifadə 
etsək, 
                                       VII.77) 
alarıq.
n
=
′
ilə əvəz edib (VII.77)-ni (VII.76)-da yerinə yazaq
1
, onda 
                              (VII.78) 
alarıq ki, burada ölçüsüz sürət 
. 
                                                            
1
 Burada 
(VII.69) düsturu ilə hesablanır. 
1,0   2,0 4,0 6,0 8,010   20 40 60 80100    200 400600  1000
K 
d
Re
d
d
0,1
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10
20
40
60
80
100
200
400
600
800
1000
R e    və 
d
d
 
158-ci şəkil. Qumun darısqal 
hərəkətində Re
d
və ξ
d
-nin 
K
d
-dən asılılıq əyriləri
 

---

                                                        342 
 
 (VII.75) düsturundan, 158-ci şəkildəki asılılıqdan, һəmçinin  (VII.74) 
və (VII.76) düsturlarından istifadə edərək, ölçüsüz sürət ilə (
a
), qumun 
һəcmi qatılığı  (
x
) və  sərfi qatılığı  (
0
) arasında  əlaqə tapmaq olar.
Məsələn,  =0,01 q/sm san, d=0,2 mm, ″=1 q/sm
3
,
=2,64 q/sm
3
üçün 
һaqqında danışdığımız asılılıq 159-cu şəkildə göstərilmişdir.
159-cu  şəkildən göründüyu kimi yuxarı qalxan axının sürətinin 
müəyyən qiymətdən cüzi az olması qumun һəcmi qatılığının (
x
) birdən-
birə xeyli artmasına səbəb olur.
Həmin  şəkildəki  əyrilərə  əsasən ölçüsüz böһran sürəti ( *) ilə, qumun 
sərfi qatılığı (
0
) arasında
 (VII. 9)                  
asılılığı tapılmışdır 
(160-cı 
şəkil). 
* elə bir sürətdir ki, 
axının sürəti bundan az olanda 
qumun 
һəcmi  qatılığı  (
x
)
birdən
birə artır. (VII.79) 
düsturundan görünür ki,
0
0 һalında, yəni quyudan gələn qum һəddən 
artıq  az olanda  *
1  alınır.  Qeyd  etməliyik ki bu düstur 
0  şərti 
üçün doğrudur. 
Aparılan tədqiqat göstərmişdir ki, (V1I.79) düsturu neft sənayesində
rast gələn bütün qumlar (d 4mm), eləcə də bütün neftlər (
)
üçün yararlıdır.
1
0
2
3
1
2
3
w
0
0,
%
0
=2,5
%
0
=0,1
%
0
=1,0
%
0
=0,5
%
0
=1,5
%
0
=2,0
%
0
=3,0
%
159-cü şəkil. Qumun һəcmi
konsentrasiyasının (
x
) sərfi 
konsentrasiyasından (
0
) və ölçüsüz 
0
çökmə sürətindən asılılığı əyriləri
0
1
2
3
2
3
1
0
%
W
*
160-cı şəkil. Qumun 
darısqal hərəkətində
=f (
) asılılığı

---