Мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

 
Yusuf Xos Hojibning “Qutadg‘u bilig”
 
asarida
 
yozma adabiy til 
bitig so‘z 
deb atalgan. Ushbu atamadagi 
bitig – 
“yozma, yozilgan, bitilgan” ma’nosida, 
bitig 
so‘z 
esa hozirgi tilshunoslikdagi “yozma til, adabiy til” tushunchasini ifodalaydi. 
Ahmad Yugnakiy o‘zining “Hibatul haqoyiq” asarida “nutq” 
ag‘iz til 
tarzida
 
qayd 
etadi. Mazkur birikma “og‘zaki til”, ya’ni “nutq” semasini anglatadi: 
Ag‘iz til 
bezagi ko‘ni so‘z turur. 
Ko‘rinadiki, yozma, adabiy til bilan nutq qadimdan 
farqlangan. Bundan tashqari, “Qutadg‘u bilig” dostonidagi 
turkcha, bug‘raxon 
tili, xon tili,
“Devonu lug‘otit turk”dagi 
turk tili, xoqoniya tili, xoqoniya 
turkchasi, 
“Hibatul haqoyiq” uchragan 
kashg‘ar tili
atamalari qorahoniylar davri- 
dagi adabiy tilning nomlari hisoblanadi.

---

9 
“Adabiy til” va “badiiy adabiyot tili” atamalari bir-biriga yaqin tushunchalar
bo‘lishi bilan birga hamma vaqt ham mos tushmaydi. Badiiy adabiyot tili 
umumxalq tili taraqqiyot qonunlariga bo‘ysunadi, matbuot tili hisoblangan adabiy 
tilga va so‘zlashuv tili bo‘lgan jonli tilga asoslanadi. Qaysiki, yozuvchi hayotiy 
voqealarni tasvirlaganda, obraz yaratganda, adabiy til ifoda vositalardan jonli 
tildagi sheva shakllardan, kasb-hunarga xos atamalardan ham keng foydalaniladi. 
Binobarin, badiiy adabiyot tili adabiy tilga qaraganda keng qamrovlidir.
Umumxalq tili taraqqiyotning barcha davrlarida mavjud bo‘lsa, 
milliy til
ma’lum zamonga xos. Darhaqiqat, milliy tilning shakllanishi millat va unga 
tegishli bo‘lgan til birligining yuzaga kelishi bilan bog‘liq. U adabiy til rivojining 
so‘ngi davriga mansub. Umumxalq tilining turlari sanalgan adabiy til va milliy til 
uchun sheva, dialektlar asosiy manbadir. 
Adabiy til taraqqiyotining har bir bosqichida uning o‘ziga xos