Misir S
əfərov
14
mütl
əq dinləyicilərə aydınlaşdırmalıdır. Lakin bu və buna
oxşar sözlərin mənalarını ali mərhələ dinləyiciləri üşün
aydınlaşdırmağa ehtiyac yoxdur. Çünki onlar bu sözlərin
m
ənasını bilirlər.
Bu deyil
ənlərdən aydın olur ki, təbliğatçı olmaq, bu
v
əzifəni layiqincə yerinə yetirmək, sovet adamlarını siyasi
c
əhətdən maarifləndirmək olduqca çətin, lakin şərəfli
ictimai v
əzifədir.
İdeoloji iş fəalının dilini səlis, ifadəli, fikrini başa-
düşülən edən amillərdən biri də danışılan məsələnin
mahiyy
ətinin ona aydın olmasıdır. Belə ki, əgər təbliğatçı
şərh etdiyi məsələnin mahiyyətini dəqiqliklə öyrən-
m
əyibsə, o, fikrini izah etməkdə çətinlik çəkəcək, dinlə-
yicil
ərin diqqətini cəlb edə bilməyəcəkdir. Təbliğatçı
haqqında danışdığı məsələni nə qədər dərindən öyrənsə,
onun nitqi bir o q
ədər düzgün və sərrast olacaqdır.
T
əbliğatçının nitqində konkret məqsəd olmalı və
mövzular plan
əsasında aydınlaşdırılmalı, əsas məsələyə
daha çox diqq
ət yetirilməlidir. Məsələn, təbliğatçı iqtisadi
t
əhsil sisteminsə “Kənd təsərrüfatında istehsalın səmərə-
liliyini v
ə işin keyfiyyətini yüksəltməyin qabaqcıl təcrü-
b
əsi” kursunda “Qabaqcıl təcrübə və kənd təsərrüfatı
istehsalının səmərəliliyi” mövzusunda məşğələ keçir. O,
bu sah
ədə qazanılmış nailiyyətlərdən həvəslə danışır, “ağ
q
ızıl” ustalarının əməyini əyani təşviqat vasitələri ilə
nümayiş etdirir. Məlumdur ki, bu zaman nitqin əsasını
kolxozçuların pambıq toplanışında əldə etdikləri qələbənin
mahiyy
əti təşkil edir. Təbliğatçı kənd təsərrüfatında isteh-
salın səmərəliliyinin artırılmasında qabaqcıl təcrübənin
öyr
ənilib həyata keçirilməsinin mühüm əhəmiyyət kəsb
etdiyini respublikanın, rayonun, kolxozun, briqadanın,
Az
ərbaycan dili məsələləri
15
manqanın timsalında aydınlaşdırır. Bu mühüm məsələni
dinl
əyicilər tam qavradıqdan sonra, o, dövlətə barama
satışında, heyvandarlıq məhsullarının təhvilində və s.
qazanılmış nailiyyətləri pambıq yığımındakı qələbə ilə
əlaqələndirməyi bacarmalıdır. Aydındır ki, məşğələdə
nitqin
əsas müddəası mütləq ön planda durmalıdır. Əks
t
əqdirdə konkretlik pozular, dinləyicilər mövzunu dərindən
d
ərk etməz, məsələnin mahiyyətini düzgün başa düşə
bilm
əzlər.
T
əbliğatçının nitqinin planlı olması mövzunun
ardıcıl və düzgün izah edilməsini şərtləndirir. Plan təbli-
ğatçıda öz fikrini məntiqi bir ardıcıllıqla ifadə etmək
v
ərdişi yaradır. Onu da qeyd edək ki, plan konspekt
xarakteri daşımamalı, qısa, aydın və konkret olmalıdır.
Burada ayrı-ayrı maddələr, faktlar, misallar, tarixlər,
sitatlar v
ə sair qeyd olunur. Bu, bir həqiqətdir ki, hətta bəzi
t
əcrübəli təbliğatçılar da məşğələlərə necə başlayıb necə
qurtaracaqlarını müəyyənləşdirməkdə çətinlik çəkirlər.
Nitqin planlı olması isə bu çətinliyin aradan qaldırılmasına
yaxından kömək edir.
T
əbliğatçının nitqi sadə, aydın, dəqiq və yığcam
olmalıdır. Nitqin sadəliyi, hər şeydən əvvəl, onda istifadə
edil
ən dil materialını dinləyicilərin başa düşməsi ilə
əlaqədardır. “Yaxşı nitq aydın və dəqiq olmalıdır. Nitqin
aydınlığı həmişə nitqin sadəliyini, onda istifadə olunan
sözl
ərin hamı üçün anlaşılan və aydın olmasını tələb edir.
Buna gör
ə də nitqdə aydınlığı gözləmək üçün: dekada
əvəzinə ongünlük, doktor əvəzinə həkim, əksəriyyət
əvəzinə çoxluq, məxfi əvəzinə gizli və s. kimi sözləri
işlətmək məsləhətdir. Nitq o zaman sadə və təmiz hesab
edil
ə bilər ki, orada işlədilən bütün sözlər dinləyənlərin
(y
əni auditoriyanın) ümumi səviyyəsinə və xüsusiy-
Misir S
əfərov
16
y
ətlərinə uyğun gəlsin və hamı üçün aydın və anlaşıqlı
olsun” (A.Abdullayev. Nitq m
ədəniyyəti və natiqlik
m
əharəti haqqında. Azərnəşr, 1968, səh.144-145).
T
əbliğatçının nitqi təmiz və təsirli olmalıdır. Nitqin
t
əmizliyi dedikdə, hər şeydən əvvəl, onun ədəbi dil
normalarına düzgün əməl edilərək qurulmasını nəzərdə
tuturuq. Nİtqdə ədəbi dil normalarının pozulması əsasən
iki yolla baş verir. Birincisi, uşaqlıqda mənimsənilib dildə
kök salmış və bir növ, adət şəklinə düşmüş sözlərin nitqdə
işlədilməsidir. Buna şikil, məsəlçün, miyəllim, labara-
toriya v
ə s. kimi sözlər daxildir. İkincisi, xarici mənşəli
sözl
ərin düzgün tələffüz edilməməsi. Məsələn, kafedra
əvəzinə kafe`dra, akademik əvəzinə akade`mik və s.
deyilir ki, bu da s
əhvdir. Ona görə də təbliğatyçı məşğələ
zamanı nitqində işlətdiyi sözləri elə seçməlidir ki,
dinl
əyiciləri ələ ala bilsin, onların qəlbinə yol tapsın. Belə
olsa, h
ər bir məşğələ məzmunlu, təsirli keçər.
Nitqin t
əsirli olması üçün təbliğatçı intonasiyadan,
m
əntiqi vurğudan, jestlərdən (əl və qol hərəkətlərindən),
mimikadan da (üz h
ərəkətlərindən) yeri gəldikcə istifadə
etm
əlidir.
Auditoriyanın tərkibini, bilik səviyyəsini nəzərə
almağı yüksək nitq mədəniyyəti hesab edən V.İ.Lenin
yazırdı: “Hər bir təbliğatçının... məharəti məhz ondan
ibar
ətdit ki, mövcud dinləyicilərə ən yaxşı təsir göstərə
bilsin, m
əlum bir həqiqəti bu dinləyhicilərə mümkün
q
ədər daha inandırıcı bir curətdə, mümkün qədər daha
aydın və möhkəm qavranılan bir şəkildə çatdırsın”
(V.İ.Lenin. Əsərləri, 17-ci cild, səh.339).
T
əbliğatçının dilindən danışarkən düzgün ədəbi
t
ələffüz məsələsini xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır.
Dostları ilə paylaş: |