Moddaga tushayotgan yorug’lik intensivligi

5.Reley chızıg‘i qanotining majburiy sochilishi

Suyuqlik va siqilgan gaz anizotrop molekulalarining orentatsiya fluktuatsiyasi va taqsimlanishi dielektrik singdiruvchanlik fluktuatsiyasiga sabab bo’ladi. Bu o’z navbatida yorug’likning anizotrop sochilishiga olib keladi. Bu sochilish qutbsizlangan sochilish bo’lib, spektral chizig’ining juda kengligi bilan farq qiladi. Unda intensivlik spektr markazidan tortib 150-200sm^-1 gacha yoyilib ketgan, uzluksiz kamayib boradi. Spektrga yondashgan bu yorug’lik foni Reley chizig’inig qanoti deyiladi. Bu hildagi sochilish Reley chizig’i qanotining sochilishi deb yuritiladi.

Uyg’otuvchi nur yoki muhitga tushayotgan damlash nuri katta quvvatga ega bo’lsa Reley chizig’i qanotida ham majburiy sochilish yuz beradi. Reley chizig’i qanotining majburiy sochilishini quyidagicha tasvirlash mumkin: muhitga E_H damlash nuri tushayotgan bo’lsa, E₁-sochilgan nur to’lqinining kuchlanganligi desak, ularning o’zaro ta‟siri natijasida to’lqinlar modulyatsiyalanib, tepki hosil bo’ladi. Tepki anizotrop molekulalarni qayta oriyentirlaydi va qayta taqsimlaydi. Ma‟lum vaqt ichida tegishli sohada yuz berayotgan qayta oriyentirlanish va qayta taqsimlanish o’z navbatida E_H tepkisi vositasida E₁ to’lqinni kuchaytiradi. Shunday qilib, Reley chizig’i qanotining majburiy sochilishi sodda qilib aytganda E_H va E₁
to’lqinlarning o’zaro ta‟sirlashuvi va anizotrop molekulalarning orentatsiyasi va taqsimlanishida yuz bergan o’zgarishdan iborat.
Berilgan modda molekulasi anizotrop bo’lib, chuzinchoq shaklda, silindrsimon simmetriyasiga ega bo’lsa, uning o’qi bo’ylab
qutblanuvchanligi_|| ,o’qiga perpendikulyar yo’nalishdagi qutblanuvchanligini  _
deb belgilaymiz. Ta‟sir etayotgan maydon kuchlanganligini E desak va

 X bo’lsa, ya‟ni X o’qi bo’ylab tebranayotgan bo’lsa, molekulada P dipol

momentini induksiyalaydi. Qo’yilgan maydon E dipol bilan o’zaro ta‟sirlashib, molekulani X o’qi bo’ylab oriyentirlashga intiladi, ammo issiqlik harakati bunga yo’l qo’ymaydi. Molekulada induksiyalangan dipolning X o’qiga proyeksiyasi
_X   _xx  bo’lsa, bu yerda

   cos²    sin²      ^cos²   ^{1 }

(55)

3
xx ||  ^{ }

 

Bu yerda

  _||

_

va   ^{||  2} -o’rtacha qabul qiluvchanligi, -molekula
3

o’qining X o’qi bilan hosil qilgan burchagi. Molekulaning o’rtacha qutblanuvchanligi ^ bo’ladigan bo’lsa, muhit hajm birligining qutblanuvchanligi yoki dielektrik qabulchanlik skalyar ko’rinishda

a   (56)
bo’lsa, uning tenzor ko’rinishda o’qlar bo’yicha tashkil etuvchilari quydagi ko’rinishda bo’ladi:
38-Rasm

^axx
 a  ² Q va
3
^ayy
 a_zz
 a  ¹ Q 3
(57)

Bu formulalarda N - 1sm³ hajmda molekulalar soni, Q –molekulalarning oriyentirlanish darajasini bildiradigan kattalik. Agar muhitda anizotrop molekulalar butunlay tartibsiz bo’lsa Q=0, molekulalar butunlay maydon yo’nalishida tartiblangan bo’lsa Q=1 bo’ladi. Ammmo har qanday kuchli maydon qo’yilganda ham molekulalarni tuliq X o’qi bo’ylab oriyentirlab bo’lmaydi, chunki unga issiqlik harakati yo’l qo’ymaydi. E maydon muhitda hosil qilgan qutblanishni (57) ga asosan yozamiz:

P  Xa_xx