Molekulyar biologiya

7-Mavzu. 
 DNKning makromolekulyar strukturasi.
Genom kasalliklari. Bu 
kasalliklarning oldini olish yо’lida gen injeneriyasidagi yutuqlar
Maqsad:
talaba tayyor materialdan foydalanib, mazmunga ijodiy yondoshish va nazariy 
bilimlarini amaliyot bilan mustaqil mustahkamlash. 
Malaka va ko’nikmani shakillantirish – 
talaba
 
matndan foydalanib, genom 
kasalliklar vaularning kelib chiqish sabablarini mustaqil ravishda o’rganadi. 
Talaba mustaqil tayyorlanishda quyidagilar nazarda tutiladi
: 
1.
Mavzuga oid materiallar bilan tanishadi. 
2.
O’qituvchi tomonidan berilgan matndan foydalanib, gen kasalliklariga misollar keltiring. 
3.
Yig’ilgan matepiallar asosida referat yoki taqdimot qilib beradi. 
1-ilova 
Mutatsiya 
deb normal xromosomalardagi genlarni joyini о’zgartirish yeki ketma-
ketligini о’zgarishi, xromosoma qismlaryni boshqa xromosomaga qо’shilib ketishi yoki 
xromosomalar sonini kо’payishi va kamayishi bilan bо’ladigan jarayonga aytiladi. 
Mutatsiya sо’zi lotin sо’zidan olinib, “о’zgarish” degan ma’noni bildiradi. Mutatsiya 
haqidagi ilmlarni 1868 yilda S.I. Korjiniyskiy, 1899 yilda Defriz о’rgangan, hozirgi vaqtda 
mutatsiya barcha organizmlarga xos xodisa bо’lib, hayvonlar, о’simliklar va viruslar bu 
jarayon bilan bogliq. 
Odamlarda polimorfizm hodisasi shu mutatsiya hodisasi bilan bog’liq bо’lib, 
odamlardagi - pigmentatsiyasi, soch va kо’zning rangi burun, quloq shakli xullas barcha 
tashqi va ichki belgilarni tuzilishi va shakli kiradi. Odamlardagi barcha irsiy kasalliklar shu 
bilan birga organik dunyodagi evolyutsion jarayonlar ham tur, nav, zot, kelib chiqishi shu 

---

119
hodisa bilan bog’liq, uch xil mutatsiya tafovut etiladi. 
1.Genom mutatsiyasi (xromosomalar soni о’zgaradi). 
2.Xromosomalarni strukturasi va tarkibi о’zgaradi (buni oberratsiya deyiladi). 
3.Genni tarkibi strukturasi о’zgarishi bunday о’zgarish gen mutatsiyasi darajasida (muton 
sistron birliklar о’zgarishi). 
Eng kichik gen 50 ta nukleotitdan iborat. Kattalar bir necha nukleotitdan iborat bо’ladi. 
DNK molekulasini monomeri nukleotit funksional birligi gen. Odamlarda 3,5 ming nasliy
kasalliklar aniqlangan. 
Xromosoma oberratsiya 4 xil usulda boradi: 
1.Xromosoma tanasi qisqarib kamayib qoladi. 
2.Duplikatsiya deyiladi 2 xissa kо’payib qoladi. 
3.Inversiya xromosoma 180 °S ga aylanib qoladi. 
4.Translokatsiya bu holda xromosoma juftlardagi xromosoma tanasini bir
 
qismi boshqa 
xromosomaga о’tib qoladi. 
8. Teskari transkriptaza. 
9. Virus va faglar genomining strukturasi. 
10. Prokariot genomi strukturasi. 
11. Eukariot genomi strukturasi 
12. Mitoxondriyaning genomi 
13. Molekulyar biologiyaning metodlari 
14. Gen injeneriyasining metodlari 
15. Oqsil biosintezining boshqarilishi 
8-15-mavzular doirasida prezentatsiya va referatlar tayyorlanadi. Tadqimot kunlari oqituvchi 
tamondan 2-hafta oldin aytiladi.