So„z–gaplar tasnifi
. So„z-gaplar o„z ichida bir necha ma‟noviy guruhga ajraladi: 1.Modallar.
2.Undovlar. 3.Tasdiq /inkor so„zlar. 4.Taklif/ishora so„zlar.
So„zlovchining bayon etilayotgan fikrga munosabati ─ qat‟iy ishonch, gumon, taxmin kabi
ma‟nolarni ifodalab keladigan so„zlar
modal so„zlardir.
Ularga
xullas, demak, chamasi, tabiiy, ehtimol,
shubhasiz, shekilli
kabi so„zlar misol bo„ladi va bular formal tilshunosligimizda batafsil o„rganilgan.
Kishilarning his-tuyg„ularini, haydash, to„xtatish kabi xitoblarni, buyruqlarni ifodalaydigan so„z-
gaplarning ko„rinishi
undov so„zlardir.
His-tuyg„u undovlari
ga
oh , voy, eh , barakalla, rah mat, ofarin
kabi so„zlar,
buyruq -xitob undovlari
ga
pisht, beh -beh , pish-pish, chuh
kabi xitob so„zlar kiradi.
So„z-gaplarning uchinchi ma‟noviy guruhi bo„lgan
tasdiq /inkor so„zlar
ko„pincha modallar
tarkibida o„rganilgan.
Ha, mayli, xo‘sh, xo‘p
so„zlari tasdiqni,
yo‘q , mutlaqo, aslo, sira
so„zlari inkorni
ifodalovchi so„z-gaplardir.
Taklif/ishora
so„zlarga
qo„llanishi tana a‟zolarining maxsus harakatlari bilan uzviy bog„liq
bo„lgan
ma, mang, qani, marhamat
so„zlari kiritilgan. Ular tinglovchiga qaratilgan bo„lib, uni biror ish-
harakatni bajarishga undaydi.
So„z-gaplar shunday hodisalar guruhiki, ularning juda ko„pchiligi boshqa so„z turkumlaridan
tarixiy taraqqiyot jarayonida o„ziga xos nutqiy qo„llanish natijasida shakllangan va rivojlangan.
Chunonchi,
so‘zsiz, tabiiy
so„zlari sifatdan,
albatta
ravishdan o„sib chiqqan bo„lsa,
har qalay, har holda
modal so„zlari so„z birikmalaridan,
nasib bo‘lsa, xudo xohlasa
kabilar gaplardan kelib chiqqan.
Dostları ilə paylaş: |
