Mövzu beynəlxalq marketinq müHİTİ Plan: Beynəlxalq marketinq fəaliyyətində daxili və xarici mühit
Yüklə 138,24 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Beynəlxalq marketinqdə müasir, hüquqi, iqtisadi, siyasi, mədəni və məlumat-texnoloji mühit
- Dövlət borcları .
|
MÖVZU 2. BEYNƏLXALQ MARKETİNQ MÜHİTİ Plan:
1. Beynəlxalq marketinq fəaliyyətində daxili və xarici mühit Hazırda dünya iqtisadiyyatında gedən qloballaşma prosesi, istər daxili, istərsə də xarici bazarda rəqabətin kəskinləşməsi, hələ mövcud maşın və avadanlıqlar fiziki cəhətdən tam köhnəlmədən, onların elmi-texniki tərəqqinin son nailiyyətləri nəticəsində meydana gələn yeni texnika və texnoloji proseslərlə əvəz edilməsi zərurəti, hər bir firmanı məcbur edir ki, o bazarda heç olmazsa, öz mövcud mövqeyini qoruyub saxlamaq üçün, onu əhatə edən mühiti öyrənsin. Bu, firmanın səmərəli fəaliyyətinin təşkilinin giriş mərhələsidir. Bü mühiti öyrənmədən, firma orada fəaliyyət göstərən amillərin onun gələcək fəaliyyətinə göstərə biləcəyi müsbət və mənfi təsirləri nəzərə almadan, öz fəaliyyətinin səmərəli planlaşdırıl-masını həyata keçirməsi qeyri-mümkündür. Ona görə də, hər firmanın bazarda müvəffəqiyyət qazanması və nəzərdə tutduğu qədər mənfəət əldə edə bilməsi, rəqib firmaların tətbiq etdikləri marketinq strategiyasından, eləcə də marketinq mühitin-də baş verən meyllərdən və hadisələrdən asılıdır.İstənilən firma bazarla əlaqədar şəkildə fəaliyyət göstərir. O istehlakçıları bazara çıxardığı əmtəələrin istehlak xüsusiyyətləri, satış yeri, satışdan sonra verilən təminat, faydalılığı və s. kimi müvafiq məlumatlarla təmin etməklə, bazara əmtəə və xidmətlər təklif edir, eyni zamanda, özünün tələbatlarını ödəmək üçün əmtəə və xidmətlər alır. Bazarda əmtəə satışından pul qazanır, alıcıların onun əmtəəsi barədə olan fikirləri, bazarın rəqiblərin əmtəəsinə olan münasibəti, satışın həcmi və artım surəti barədə məlumatlar əldə edir. Beləliklə elə bilki, bir vahidlik şəklində fəaliyyət göstərən qapalı sistem yaranır. Bütün bunlar firmanı əhatə edən mühitdə baş verir. Firmanı əhatə edən mühit- firmanın normal fəaliyyət göstərməsi, onun inkişaf etdirilməsi və fəaliyyət istiqamətlərinə düzəlişverici hərəkətlərin həyata keçirilməsi üçün qərarlar qəbul edilməsinə təsir edən şərait və amillərin məcmu-sudur. Firmanın marketinq mühitində fəaliyyət göstərən amillər daxili və xarici mühit amillərinə bölünürlər. Daxili mühit amilləri - firma daxilində fəaliyyət göstərən, onun təsərrüfat mexanizmini təşkil edən və firmanın istehsal- satış fəaliyyətinin təşkilinə xidmət edən amillərdir. Daxili mühit amillərinə harada yerləşməsindən asılı olmayaraq, firmanın bütün istehsal bölmələri, törəmə müəssisələri, filialları, nümayəndəlik-ləri, maliyyə, sığorta, nəqliyyat və digər köməkçi bölmələri daxildir. Firmanın daxili mühit amilləri arasında elə çevik və dəqiq əlaqələr olmalıdır ki, onların qarşılıqlı fəaliyyəti nəticəsində firma istehsalın rentabellilik səviyyəsinin və əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi hesabına nəzərdə tutduğu qədər mənfəət əldə edə bilsin. Firmanın fəaliyyətinə təsir göstərən daxili mühit amillərinin hərtərəfli və dərindən təhlili optimal idarəetmə qərarları qəbul edilməsinin zəruri şərtlərin-dəndir. Çünki bu təhlil nəticəsində əldə edilən məlumatlar firma daxilində gedən prosesləri əks etdirir. Bundan əlavə, daxili mühit amillərinə, həmçinin, kadrların ixtisaslaşması, onlardan düzgün istifadə olunması, firmadaxili məlumatların hərəkəti, idarəetmə-nin quruluşunun, ümumilikdə, xarici mühitin təsiri və bazar situasiyasının dəyiş-məsinə çevik reaksiya verməsi, xammal və material göndərənlərlə qarşılıqlı əlaqə, əmtəənin son istehlakçıya qarşı irəlilədilməsi və s. daxildir. Hər bir firma özünün normal fəaliyyətini təmin etmək, qarşısına qoyduğu məqsədə nail olmaq və vəzifələrini yerinə yetirmək üçün daxili mühitdə olan amilləri daimi olaraq təhlil etməli və onun nəticəsindən asılı olaraq, həm daxili, həm də xarici bazarda müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərmək barədə qərarlar qəbul etməlidir. Xarici mühit amilləri- firmadan kənarda fəaliyyət göstərən, lakin bu və ya digər dərəcədə firmanın fəaliyyətinə təsir edən və ya təsir edə biləcək və davranış-larına firma tərəfindən nəzarət oluna bilməyən şərait və amillərin məcmusudur. Firmanın fəaliyyətinə göstərə biləcəyi təsirin xarakterindən asılı olaraq xarici mühit amilləri xeyirli və ya zərərli xarakterli ola bilərlər və ona görə də firma onların təsirinə qarşı müvafiq idarəetmə qərarları qəbul etməlidir. Xarici mühit çox mürəkkəb təzahürdür. Buraya müxtəlif demoqrafik xüsusiy-yətlərə, adət-ənənələrə, mədəni səviyyəyə malik istehlakçılar, rəqiblər, bütün qəbildən olan vasitəçilər, maliyyə idarələri, reklam agentlikləri və ictimai rəyi öyrənən firmalar, malgöndərənlər, işçi qüvvəsi bazarı, həm ölkə daxilində, həm də xaricdə olan gömrük və digər dövlət orqanları daxildirlər. Bunlardan əlavə, xarici mühit amillərini öyrənərkən, ölkə daxilində və firmanın fəaliyyət göstərdiyi və ya göstərmək istədiyi ölkədə mövcud və hazırlanan qanunlar, onlarda bərqərar olmuş və potensial iqtisadi vəziyyət, siyasi sabitlik, elmi-texniki nailiyyət, patent, lisenziya kimi faktorların da nəzərə alınması vacibdir və nəzərdə tutmaq lazımdır ki, onlar da xarici mühitin başlıca amillərindəndir. Hər bir firma xarici mühit amillərinin təsirinə daimi olaraq məruz qaldı-ğından və bu təsir daxili mühit amillərinin xarakterinə təsir etdiyindən o, bu amillərin həm müsbət, həm də mənfi tərəfə dəyişməsini həmişə nəzarət altında saxlamağa çalışmalıdır. Hər bir firma istehsalın xarakterindən asılı olaraq, çoxlu sayda faktorları özündə birləşdirən özünəməxsus xarici mühit amillərinə malik olur ki, bunlar da qeyd edildiyi kimi, istər-istəməz firmanın fəaliyyətinə öz təsirini göstərir. Marketinqdə xarici mühit amilləri firmanın fəaliyyətinə birbaşa və dolayısı ilə təsir edən iki qrup amillərə bölünür. Firmanın fəaliyyətinə birbaşa təsir edən xarici mühit amilləri aşağıdakılardır:
Firmanın təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsinə dolayı yolla təsir edən xarici mühit amilləri bunlardır:
Marketinq mühitinin amillərinə nəzarət və onların təhlili firmanın fəaliy-yətinin bütün mərhələlərində (marketinq tədqiqatları və marketinq proqramları hazırlanması, planlaşdırma, əməyin motivasiyası, satış, operativ idarəetmə, nəzarət) sistematik olaraq həyata keçirilməlidir. Göründüyü kimi, bütün müxtəlifliyinə baxmayaraq, daxili və xarici mühit amilləri iki qrupa bölünür: birinci qrupa firma rəhbərliyi tərəfindən idarəoluna bilən, ikinci qrupa isə firma rəhbərliyi tərəfindən idarəoluna bilməyən və firmanı özünün təsirinə uyğunlaşmağı tələb edən amillər daxildir. Belə ayırma firmanın təsərrüfat fəaliyyətinin proqnozlaşdırılması və rəqabət şəraitinin tədqiq olunması, eləcə də strateji və digər planlaşdırmanın həyata keçirilməsi və məqsədlərin müəyyənləşdirilməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Marketinq üçün çox xarakterik olan sistem yanaşması firmanın fəaliyyətinin təhlili zamanı daxili və xarici mühit amillərinə qarşılıqlı əlaqəli şəkildə baxır. Ona görə ki, hər iki mühitin hər hansı bir elementinə diqqətsiz yanaşma bazarda ciddi uğursuzluğa gətirib çıxarar. Təsadüfi deyil ki, Amerika kompaniyaları tərəfindən bazara çıxarılan yeni əmtəələrin 80 faizi ümidi doğrultmayan əmtəələr kimi az bir müddət ərzində istehsaldan və satışdan çıxarılırlar. Pessimist qiymətlərə əsasən müvəffəqiyyətli işləmələr ilkin tədqiqatların 4 faizdən çoxunu təşkil etmir, özü də bu müvəffəqiyyətsizliyə uğrama isə satış başlandıqdan sonra meydana çıxır.
Firmanın xarici bazarda kommersiya fəaliyyəti ilə məş-ğul olması daimi olaraq xarici marketinq mühitinin (international marketinq environment) öyrənilməsi əsasında həyata keçirilir. Xarici bazarda satış və digər fəaliyyət növlərinin təşkili üçün firma hər bir ölkədə mövcud olan beynəlxalq marketinq mühitinin xüsusiy-yətlərini öyrənməlidir. Firmanın öz əməliyyatlarını həyata keçirmək istədiyi hər bir ölkə özünün iqtisadi, siyasi, hüquqi, mədəni xüsusiyyətlərinə malikdir. Əgər firma xarici bazarda müvəffəqiyyətlə işləmək istəyirsə, onda o daimi olaraq dəyişən bu mühitlərin xüsusiyyətlərini diqqətlə öyrənməlidir. Beynəlxalq marketinq mühitinin öyrənilməsi beynəlxalq ticarət və koope-rasiya sistemi, iqtisadi mühit, hüquqi-siyasi və mədəni mühit, əmtəə və xidmətlərin beynəlxalq bazarı, beynəlxalq rəqabətlə əlaqədar olan məsələləri özündə birləş-dirir. Beynəlxalq ticarət sistemi (international trade)-bütün ölkələrin xarici ticarətinin məcmuu olmaqla, əmtəə- pul münasibətləri sferasıdır. Başqa sözlə desək, beynəlxalq ticarət- müxtəlif ölkələrin satıcı və alıcıları arasında əmək məhsullarının (əmtəə və xidmətlər) mübadiləsi sferasıdır. Beynəlxalq ticarət milli iqtisadiyyatları dünya bazarı ilə vahid sistemdə əlaqələndirir. Xarici ticarət (external trade) ölkələr arasında əmtəə və xidmətlərin idxal və ixracından ibarət olan ticarətdir. Dövlətin xarici ticarət siyasəti digər ölkələrlə olan ticarət münasibətlərinə dövlətin məqsədəuyğun təsir vasitəsidir. Ölkənin xarici ticarəti xarici ticarət siyasətinin həyata keçirilməsi prosesində dövlət tərəfindən tənzimlənir.Hər bir ölkə özünün spesifik xarici ticarət siyasətini həyata keçirir. Bu da ölkədə bərqərar olmuş siyasi, iqtisadi, sosial, coğrafi, mədəni, tarixi və digər xüsusiyyətlərdən asılıdır. Xarici ticarət əlaqələrini tənzimləyərkən ölkələr müxtəlif mexanizmlərdən istifadə edirlər. Bunların ən çox yayılmışları idxal və ixrac tarifləri, məhsulların idxal və ixracına kvotalar, lisenziyalaşdırma, öz istehsalçılarını subsiyalaşdırmaq, onlara dünya bazarında rəqabət üstünlükləri yaratmaq və sairədir.Xarici ticarətin həyata keçirilməsi prosesində ölkələr arasında münasibətlər adətən iki tərəfli razılaşmalarla tənzimlənir. Xarici ticarət əlaqələrini həyata keçirərkən firmalar müxtəlif növ məhdudiy-yətlərlə qarşılaşa bilərlər ki, bu da beynəlxalq marketinq mühitinin öyrənilməsini zəruri edir. Firmanın əmtəə və xidmətlərinin xarici ölkə bazarında qavranılaraq isteh-lakçıları özünə cəlb edə bilməsi ölkədə mövcud olan iqtisadi, siyasi-hüquqi və mədəni mühitdən asılı olur.
Xarici mühitin mühüm amillərindən biri, xarici ölkədə firmanın fəaliyyətinə təsir göstərə bilən hüquqi sistemdir. Beynəlxalq hüquqi mühit- beynəlxalq marketinq mühitində ən mürəkkəb amildir. Maraqlandığın ölkənin hüquqi infra-strukturasını və onun həmin ölkənin bazarında kompaniyanın fəaliyyətinə necə təsir göstərdiyini, kompaniyanın olduğu ölkənin qanunvericiliyi ilə necə uyğunlaş-dığını bilmək zəruridir. Eyni zamanda, bu mühit öyrənilərkən, beynəlxalq hüquq normalarının tələbləri də nəzərə alınmalıdır. Adətən üç növ hüquqi sistemdən istifadə olunur: adi hüquq sistemi; mülki hüquq sistemi; teokratik hüquq sistemi; ABŞ və Böyük Britaniyanı adi hüquq sistemi ölkələrinə misal göstərmək olar. Baxmayaraq ki, ABŞ-da sahibkarlıq fəaliyyətini tənzimləyən və mülki hüquq sisteminin xüsusiyyətlərinə malik olan Vahid Kommersiya Kodeksi (Uniform Commercial Code) mövcuddur. Adi hüquq ənənələrə, presedentlərə, əxlaq qaydalarına və adətlərə məxsusdur. Adi hüququn əsasını ingilislər qoyduğundan, Böyük Britaniyanın keçmiş müstəmləkəsi olmuş ölkələrdə də adi hüquq qaydaları fəaliyyət göstərir.
Göründüyü kimi, yuxarıda göstərilən sistemlər arasındakı fərq ondan ibarət-dir ki, adi hüquq artıq baş vermiş hadisələr və onların məhkəmələr tərəfindən şərhinə, mülki hüquq isə faktlara və onların ölkədə qüvvədə olan qanunlara uyğun olmasına əsaslanır. Bu iki sistem arasındakı fərqə misal olaraq, müqavilə hüququnu (contract low) göstərmək olar. Adi hüquq qaydaları olan ölkələrdə müqavilələr maksimum dərəcədə detallaşdırılır və bütün mümkün halların yazılmasını nəzərdə tutur. Mülki hüquq qaydaları qüvvədə olan ölkələrdə, bir qayda olaraq, müqavilələr qısa və az konkretləşdirilərək bağlanılır. Ona görə ki, müqavilələrdə nəzərdə tutulan bir çox məsələlər mülki hüquqda öz əksini tapmış olur və çox vaxt da müqavilələrdə buna istinad edilir1. Teokratik hüquq sistemi2 (theoretic low system) dini mətnlər və əmrlərə (əhkamlara) əsaslanır və bu qanunlar əhalisinin islam dininə pərəstiş etdiyi 27 islam ölkəsində fəaliyyət göstərir. Bu ölkələrdə hüquq islam dininin adət-ənənə-lərinə əsaslanır və həyatın bütün məsələləri, o cümlədən, təsərrüfat fəaliyyəti bu qanunlar əsasında tənzimlənir. Lakin buna baxmayaraq bu ölkələrdə qüvvədə olan sistem islam hüquqi ilə adi və mülki hüququn qarışığı formasında həyata keçirilir. Beynəlxalq marketinq fəaliyyətinin həyata keçirildiyi hüquqi mühitin mühüm elementlərinə aşağıdakıları aid etmək olar:
Beynəlxalq hüququ öyrənərkən, aşağıdakı məsələlər mühüm əhəmiyyət kəsb edir:
Beynəlxalq marketinqin həyata keçirildiyi mühitin digər mühüm tərəflərinə siyasi və iqtisadi sistemlər aiddir. Siyasi sistem (Political system)-cəmiyyətin vahid bir bütövlükdə birləşməsi formasıdır. Beynəlxalq marketinq xadimi siyasi sistemi təhlil edərkən birinci növbədə, onun tərkib hissəsi olan ideologiya və idarəetmə formasını öyrənir. İdeologiya (ideology)-cəmiyyətin inkişafının sosial-siyasi proqramlarının məqsəd və vəzifələrini özündə birləşdirən və cəmiyyətdə qəbul olunmuş nəzəri quruluş və konsepsiyalardır.
Cəmiyyətdə mövcud ehtiyatlar üzərində nəzarət mülkiyyət formaları və bu ehtiyatların bölünməsi üsulları ilə xarakterizə olunur. Bir qayda olaraq, müxtəlif ölkələr mülkiyyətin şəxsi mülkiyyətə (private ownership) və ictimai mülkiyyətə (public ownership) bölünməsi ilə xarakterizə olunur və bunlardan hansının üstün mövqeyə malik olması ilə fərqlənirlər.
Lakin praktiki olaraq, heç bir ölkədə, bu mülkiyyət formalarından heç biri mütləq formada fəaliyyət göstərmir. Məsələn, şəxsi sahibkarlığın (private interprise) ən çox inkişaf etdiyi ABŞ-da belə dövlət bir sıra məhsulların istehsalı üzərində öz müstəsna hüququnu saxlayır və hərbi-sənaye, təhsil, poçt xidməti və s. sahələrdə fəal şəkildə məhsullar istehsal edir. Dünyanın əksər ölkələri qarışıq iqtisadiyyat formasına aiddir və bazarda istehsal ehtiyatlarına həm dövlət, həm də fərdi şəxslər malik olurlar. Bu halda bir qayda olaraq nəqliyyat, rabitə, yanacaq-energetika kompleksi, müdafiə sənayesi, kimya sənayesi və digərləri kimi iqtisadiyyatın infrastrukturasını formalaşdıran baza sahələri dövlətə, istehlak malları istehsalı ilə məşğul olan müəssisələr, topdansatış və pərakəndəsatış obyektləri, eləcə də müxtəlif xidmətlər göstərən firmalar isə fərdi şəxslərə mənsub olur. Ölkənin ictimai ehtiyatları üzərində nəzarət və onun bölgüsü üsuluna görə ölkələri iki qrupa bölürlər: bazar iqtisadiyyatlı ölkələr (market economy) və mərkəzləşdirilmiş planlaşdırma sistemi olan ölkələr (command economy).
1) iqtisadi artım; 2) infilyasiya; 3) xarici ticarət strategiyası; 4) ödəmələrdə disbalans; 5) dövlət borcu; 6) əhalinin kasıblıq dərəcəsi. Beynəlxalq marketinq fəaliyyəti ilə məşğul olan hər bir firma və kompaniya üçün əlverişlidir ki, onun bazarına çıxdığı ölkədə yüksək iqtisadi artım olsun. Belə bir şəraitdə, firma həmin ölkədə öz bazar payını artırmasa belə, olduğu ölkədə iqtisadi artım tempinə mütənasib olaraq mənfəətini artıra bilər.
İnflyasiya eyni zamanda, həm də ölkədə siyasi qeyri-sabitlik yaradır. Əgər hökumət əmək haqqının tənzimlənməsi vasitəsilə infilyasiyaya nəzarət etməyə cəhd edirsə, onda əhalinin real gəlirləri aşağı düşür, əmtəəyə olan tələbat azalır və bunlar da istehsal həcminin aşağı düşməsinə, məşğulluğun səviyyəsinə, sosial gərginliyə gətirib çıxarır və nəticədə əhalinin həyat səviyyəsi pisləşir. Əgər hökumət heç bir tədbir görməzsə, onda iqtisadiyyatda vəziyyət getdikcə pisləşir və əhalinin real gəlirləri yenə də azalır. Lakin müasir iqtisadi praktika göstərir ki, hətta yüksək infilyasiya şəraitində yaşayan ölkələr belə, xarici sərmayəçilər və sahibkarlara yüksək mənfəət götürməyi təmin etməyə qadirdir. Ödəmələrdə disbalans - ölkənin tədiyə balansında müsbət saldonun olması onun xarici ticarətinin dayanıqlı və bütövlükdə pul sisteminin sabit olmasına dəlalət edir. Mənfi saldonun olması isə ölkələri ixracı artırmaq və idxalı azaltmaq məqsədilə əsas iqtisadi qeyri-mütənasiblikləri aradan qaldırmağa və xarici ticarət ödəmələrini balanslaşdırmağa nail olmağa vadar edir. Dövlət borcları. Müasir dövrün xarakterik xüsusiyyətlərindən biri inkişaf etməkdə olan ölkələrin və bazar iqtisadiyyatına keçən ölkələrin dövlət borclarının artmasıdır. Dünyanın ən çox borcu olan ölkələri Latın Amerikası və Afrika ölkələridir. Dövlət borcları ilə əlaqədar olan başlıca problem onların təmin olunmasının çətinliyi ilə bağlıdır. Dövlət borcunun olduğu təqdirdə, hökumətin həyata keçirdiyi makroiqtisadi tədbirlər sosial proqramlara xərclərin azaldılması ilə müşayiət olunur ki, bu da əhalinin alıcılıq qabiliyyətini aşağı salır. Alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşməsi isə təbii olaraq, həmin ölkənin bazarında firmaya imkanları müqabilində işləməyə imkan vermir və investisiyalardan əldə edilə biləcək mənfəət normasını aşağı salır. Əhalinin kasıbçılığı. Keçən əsrin son üç onilliyindən bəri dünyada yüksək iqtisadi artımın qeydə alınmasına baxmayaraq bir milyarddan çox əhali kasıblıq şəraitində yaşayır. Dünya bankı (World Bank) dünyada kasıbçılığın ləğv olunması üçün iki strategiya təklif edir:3 1.Bazar stimullaşdırılması, müvafiq infrastrukturanın inkişafı, texnoloji yeniliklər əsasında əmək tutumlu sahələrin inkişafı hesabına kasıb ölkələrdə iqtisadi artımın səmərəli tipinin seçilməsi. 2.Əhaliyə adekvat sosial xidmətlərin, o cümlədən ibtidai təhsilin, əsas tibbi xidmətlərin göstərilməsi və doğumun tənzimlənməsində kömək göstərilməsi. Firmanın beynəlxalq marketinq fəaliyyətini həyata keçirməsi üçün birinci strategiyanın yerinə yetirilməsi daha vacibdir. Belə ki, inkişaf etməkdə olan ölkə-lərin hökümətləri iqtisadiyyatda infrastrukturanın inkişafına kömək göstərərsə, onda o həm də xarici firmalara əlverişli investisiya mühiti yaratmaqla, onların ölkədə yerləşməsini həvəsləndirəcəkdir. Bundan əlavə, həmin ölkələrdə əmək haqqı səviyyəsinin aşağı olması ilə əlaqədar olaraq, orada ucuz məhsul istehsal etmək mümkün olacaqdır. Bütün bunların nəticəsi olaraq, həmin ölkələrin bazarına çıxan firmalar orada həm yüksək mənfəət, həm də kifayət qədər bazar payı əldə edəcəkdir. Beynəlxalq marketinqdə iqtisadi mühitə iki müxtəlif, lakin eyni zamanda qarşılıqlı əlaqəli nöqteyi-nəzərdən baxmaq lazımdır: makrosəviyyə və mikrosəviy-yə.
Bunların içərisində ən böyük əhəmiyyət kəsb edəni firmanın fəaliyyət göstərdiyi rəqabət mühitidir Beynəlxalq marketinqin siyasi mühiti (political environment) Müasir dövrdə siyasi sistemi iqtisadi şərtlərdən ayırmaq çox çətindir. Siyasi sistemin rolu ondan ibarətdir ki, o cəmiyyətin həyat qabiliyyətli bir tam şəklində fəaliyyətini təmin edir. Müxtəlif ölkələr biri-birindən siyasi mühitlərinə görə fərqlənirlər. Bu və ya digər ölkə ilə işgüzar münasibətlər yaratmaq istə-yən firma ən azı aşağıdakı dörd amili nəzərə almalıdır:
Milli hökümətlərin davranış qaydaları firmalar üçün konkret nəticələrə səbəb ola bilər. Dövlət xadimləri bir qayda olaraq ixracın həvəsləndirilməsi, idxalın azaldılmasının tərəfdarı olurlar. Milli valyutanın sabitliyi və infilyasiyanın səviyyəsi bu tarazlıqdan asılı olur. Dövlətin siyasəti onun hökumətinin iqtisadi quruluş və təsərrüfat subyektləri üçün sərbəstliyin dərəcəsi haqqında təsəvvürü ilə bilavsitə əlaqədardır. Ölkədəki siyasət vəziyyəti qiymətləndirmək və firma üçün yeni olan bazarda qarşılaşacağı prob-lemləri qiymətləndirmək üçün bir sıra parametrlərə baxmalı və sonra aşağıdakı sualları cavablandırmaqla, siyasi riski qiymətləndirməlidir:
Beynəlxalq marketinqin siyasi mühitini öyrənərkən kompaniyanın əmtəə və xidmətlər ixrac etdiyi və yaxud göndərməyi planlaşdırdığı bütün ölkələrlə əlaqədar olan siyasi risklər də nəzərə alınmalıdır. Beynəlxalq marketinqdə mədəni mühit (cultural environment) Hər bir ölkədə insanlarda lap uşaqlıqdan onu əhatə edən cəmiyyətin təsiri altında müəyyən əxlaq normaları, dəyərlər, inamlar və dünyaya baxış formalaşır. Bunlar da insanların özünün özünə, başqa adamlara, təbiətə, kainata, eləcə də onu əhatə edən maddi dəyərlərə münasibətini formalaşdırır. Mədəniyyət-hər bir cəmiyyətdə sosial qaydalara, məsləklər (inamlar) və dəyərlərə əsaslanaraq mövcud olan spesifik normalardır. Mədəniyyət həm də maddi dəyərləri özündə birləşdirir. Mədəniyyətin maddi komponentlərinə binalar (o cümlədən muzey, teatr, kino və s.) qurğular, alətlər, kitablar, televiziyalar, şəkillər, incəsənət əsərləri və sairə mallar, eləcə də xidmətlər daxildir. Mədəniyyətin maddi elementlərini bəzən mədəniyyət artefaktları adlan-dırırlar. Müxtəlif millətlərin nümayəndələri mədəniyyətin yuxarıda göstərilən elementlərini üstünlük dərəcəsinə görə müxtəlif ardıcıllıqla düzürlər. İşgüzar adamlar müxtəlif ölkələrdə olan mədəniyyət fərqlərinə çox diqqətlə və ehtiyatla yanaşmalıdırlar. Mədəniyyətin dünyagörüşü və davranış nöqteyi-nəzərindən mühüm aspektləri aşağıdakılardır:
İnsanlar pul xərcləməyə daha ehtiyatla yanaşır və birinci növbədə çalışırlar ki, hər bir bazarlıq rasional olsun və özünü doğrultsun.
4) İnsanların cəmiyyətə münasibəti. Müxtəlif ölkələrdə insanların cəmiyyətə münasibəti özünü əsasən istehlakın quruluşunda göstərir. Bu əmanətlərin məblə-ğinə, eləcə də bazara münasibətdə də özünü büruzə verir. Kim ki, cəmiyyətdə daha yüksək mövqe tutur, onun ən ali təbəqəsinə aid olur, daha keyfiyyətli əmtəə və xidmətləri istehlak edir, nəinki özünün ictimai vəziyyətini dəyişmək istəyən və daha sadə həyat tərzi yaşayan kasıb təbəqəsi. 5) İnsanların təbiətə münasibəti. İnsanların bəziləri özlərini təbiətin hakimiy-yəti altında, digərləri onunla üzvi əlaqədə hiss edir, bəziləri isə onu ram etmək arzusunda olurlar. İnsanlar özlərinin bütün tarixi boyu texnologiyanı inkişaf etdirmək yolu ilə həmişə təbiəti özünə tabe etmək istəmişdir. Lakin son vaxtlar insanlar təbiətin köməkliyini və onun ehtiyatlarının məhdudluğunu dərk etməyə, insan fəaliyyətinin təbiəti məhv edə biləcəyini və ona ziyan vuracağını anlamağa başlamışlar. İnsanların təbiətə məhəbbəti ekoloji turizmə (avtofurqonlarda səyahət, piyada turizm, suüstü gəzintilərin, balıq ovunun) olan marağın artmasına, turizm əmtəələrinə olan tələbatın yüksəlməsinə gətirib çıxarmşdır. 6)İnsanların bəşəriyyətə münasibəti. Hər bir ölkədə insanların bəşəriyyətin yaranması və özlərinin burada tutduğu yer barədə şəxsi etiqadları var və bu əlamətə görə onlar biri-birindən fərqlənirlər. Marketoloqlar xarici bazarda öz əmtəə və xidmətlərinə tələbat siyasətini formalaşdırarkən ictimai dərketmənin bu tərəflərini də nəzərə almalıdır. Konrket bir ölkə və cəmiyyət çərçivəsində insanlar dayanıqlı xarakter daşıyan dəyərlərə etiqad edirlər.
Marketoloqlar firmanın bazarlarına çıxmaq istədikləri ölkələrin sosial-mədəni mühitində baş verən dəyişiklikləri diqqətlə izləməli və öz fəaliyyətlərində nəzərə almalıdırlar. Ünsiyyət və dil- beynəlxalq marketinqdə təhlilin ən mühüm obyektidir. Başqa ölkənin bazarında səmərəli fəaliyyət göstərmək üçün birinci növbədə dil problemini həll etmək zəruridir. Dil-insan təcrübəsinin verilməsi, saxlanılması və akkumulyasiyasının obyektiv formasıdır. Mədəniyyətin sintetik formaları- bunlar davranışın adət-ənənə və mərasim nümunələridir. Mərasimlər- özündə bu və ya digər ideyaları, normaları, dəyərləri təcəssüm etdirən müəyyən hissləri yaradan kollektiv hərəkətlərin məcmusudur. Onun gücü insanlara göstərdiyi emosional-psixoloji təsirdədir. Adətlər- davranışın yazılmamış qaydalarıdır. Adət müəyyən cəmiyyət və sosial qruplarda geniş təkrar olunan insanlar arasında münasibət və onların fəaliyyətinin sosial tənzimlənməsinin keçmişdə mövcud olmuş formasının qavranılmasıdır Beynəlxalq marketinqin məlumat-texnoloji mühiti XX əsrin sonlarında elektronika və informasiya texnologiyaları sahəsində baş vermiş inqilabi dəyişikliklər müasir beynəlxalq marketinq fəaliyyətinə və onun inkişafına əsaslı təsir göstərmişdir. Keçən əsrin 70-ci illərindən başlayaraq ABŞ-da telefon xətlərindən istifadə etməklə kompüterlərin şəbəkə şəklində birləşdirilməsi üzrə ilk eksperiment başlandı. Əvvəlcə şəbəkə 4 universiteti birləşdirirdi və ARPAnet adlanırdı.1972-ci ildə bu şəbəkəyə 40 kompüter birləşdirildi. 1974-cü ildə Vinston Serf və Robert Kan İnternet Protocol (İP) və Transmission Control Protocol (TCP) sistemini işlədilər. Bu da müasir internet sisteminin işlənilməsi ideologiyasının əsasını qoydu. 1983-cü ildən başlayaraq İnternet sistemi yüksək sürətlə inkişaf etməyə başlayır və bütün dünyada yeni internet şəbəkələri yaradılır. Bununla da qlobal marketinqin əsasını təşkil edən ümumdünya informasiya məkanı yaradılır.1995-ci ildə qlobal kompüter şəbəkəsi 8000 şəbəkəni özündə birləşdirirdi ki, bu da 50 milyon adamın ondan istifadə etməsinə imkan yaratmışdı. Elektron vasitələrin belə güclü inkişafı beynəlxalq kommersiya fəaliyyəti və qlobal beynəlxalq marketinqin inkişafı üçün misli görünməmiş imkanlar açmışdır. Bu imkanların həyata keçirilməsi aşağıdakı istiqamətlərdə yerinə yetirilir:
Elektron kommersiyanın inkişafı qlobal internet şəbəkəsinin köməyi ilə tərəf müqabili, əmtəə və xidmətlər axtarılması, eləcə də alqı-satqı sövdələşmələrinin bağlanılmasına şərait yaratmışdır. İndi istənilən firma, təşkilat, eləcə də fərdi şəxslər internetin «elektron bazarında» dünyanın istənilən ölkəsində müxtəlif satıcılar tərəfindən təklif olunan əmtəə və xidmətlər barədə müfəssəl məlumatları tapa bilər, əlavə məlumatlar axtarışını həyata keçirər, özünün tələbat və arzularını dəqiqləşdirər, son nəticədə özünün kredit kartı, elektron çeklər, yaxud digər hesablaşma alətləri vasitəsilə sifarişlər vermək imkanını reallaşdırar. İndi evdən və ya ofisdən bayıra çıxmadan sövdələşmələr bağlamaq, sənədlər imzalamaq mümkündür. Məsələn, ABŞ Konqresinin hüquq Komitəsi rəqəmli imzaların əlyazma imzaları ilə eyni hüquqa malik olması barədə qanun qəbul etmişdir. Hazırda elektron kommersiya dünyada insan fəaliyyəti sahələrinin yeni sferalarını əhatə edir. Məsələn, İngiltərədə ən iri ipoteka bankı olan Halifax Group İnternetdə özünün filialını yaratmaq üçün 1,4 milyard ABŞ dolları xərcləmişdir. Elektron kommersiyanın inkişafı beynəlxalq marketinqin inkişafına bilavasitə təsir göstərir. Marketinq üzrə aparıcı mütəxəssislərin fikrincə: 1.Elektron bazarlarda qiymətin daha çevik dəyişməsi həyata keçirilir. Tələb və təklifin həcmindən asılı olaraq mehmanxana və aviakompaniyalar öz qiymətlərini gündə bir neçə dəfə dəyişə bilər. Belə praktika gəlirlər üzrə qiymətin idarə-olunması adını almışdır. İstehlakçılar konkret əmtəənin hazırkı vaxtda bütün düyna üzrə hansı dükanda hansı qiymətə satıldığı barədə məlumat ala bilərlər. 2.Elektron ticarət istehsalçı ilə istehlakçı arasında çoxlu sayda vasitəçilərə olan tələbatı əsaslı şəkildə azaldır. 3.Qlobal şəbəkələrdə alıcılar rəqib-əmtəələr barədə məlumatlara daimi olaraq çıxış əldə edirlər. Burada onlar bazarlığa və əmtəələrin istehlakına aid olan məsələlər üzrə bilik və təcrübələri barədə fikir mübadiləsi edə bilərlər. Qlobal internet informasiya şəbəkəsinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq beynəlxalq marketinq xadimləri üçün müxtəlif ölkələrdə olan yeni müştərilərin axtarılması, öz alıcıları haqda geniş və ətraflı məlumat bazarı yaratmaq, marketinq tədqiqatları aparmaq, eləcə də əmtəə və xidmətlərin irəlilədilməsi üçün geniş imkanlar yaranır. Firmanın öz müştəriləri barədə hazırladığı məlumat bazası böyük həcmdə məlumatları özündə birləşdirir. Məsələn, beynəlxalq kompaniyanın ticarət nümayəndəsində sənaye təyinatlı əmtəələrin alıcıları barədə aşağıdakı məlumatlar olur: əvvəllər həmin firma tərəfindən alınmış əmtəə və xidmətlər, sənaye tədarük-lərinin həcmi və qiyməti; əlaqə saxlanılan şəxsin xarakterikası (o cümlədən yaşı, anadan olduğu gün, vərdişləri, sevdiyi yeməklər), rəqiblər və malgöndərənlər barədə məlumatlar, cari müqavilələrin yerinə yetirilməsinin vəziyyəti, həmin alıcı firmanın yaxın illər üçün gözlənilən xərcləri, eləcə də onun rəqabət üstünlükləri və zəif tərəfləri. Xalq istehlakı mallarının alıcıları haqqında məlumat bazasında aşağıdakılar olur: hər bir müştərinin demoqrafik (yaşı, təhsili, yaşadığı yer, gəliri, xərcləri, ailənin böyüklüyü, ailə üzvlərinin adları və anadan olduqları gün) və psixoqrafik xüsusiyyətləri əmtəəni seçmənin motivi, maraqları və fikirləri), keçmiş bazarlığı haqqında və digər əhəmiyyətli məlumatlar. Məsələn, katoloq üzrə satışı həyata keçirən Fingerhut firmasının məlumat bazası hər birində 1,4 min qeyd olmaqla 30 milyon ev təsərrüfatı barədə məlumatı özündə birləşdirir. Bu qədər məlumata malik olan firma məqsədli bazarın müəyyən edilməsi və seqmentləşdirilməsini yüksək dəqiqliklə həyata keçirə bilər.4 Marketoloqlar üçün internetdən istifadə etmək onlara marketinq məlumat-larının daxil olduğu digər mənbələrə nisbətən aşağıdakı üstünlükləri verir: 1. Zəruri məlumatların alınma tezliyi və marketinq tədbirlərinin həyata keçirilməsinin operativliyi. Analitik məlumatların bu rejimdə daxil olması nəticəsində qiymətləri, əmtəənin təklifi qaydalarını, reklam göndərişlərini və s. operativ olaraq dəyişmək olar. 2. Bazar və rəqiblər barədə alınan məlumatların dolğunluğu, sadəliyi və anlaşıqlığı. 3. Mövcud və potensial alıcılarla interaktiv qarşılıqlı hərəkətlərin mümkün-lüyü. Belə ki, marketoloqlar real vaxt kəsi-yində istehlakçıların firmanın internet saytına daxil olan ehti-yacları haqqında daxil olan məlumatları təhlil edə bilər, alıcı konfransı və sorğusu keçirməklə onlar haqqında əlavə məlumatlar alar, öz müştərilərinə faydalı məsləhətlər verər, pulsuz olaraq onlara öz kompüter proqram-larının ev versiyasını, reklam materiallarını və s. təklif edə bilər. 4. Müxtəlif ölklərdə firma tez və əsəmərəli üsulla özünə biznes tərəf-müqabilləri tapa və onlarla əlaqə yarada bilər. Bütün bu deyilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, firma beynəlxalq marketinq fəaliyyəti ilə məşğul olarkən məlumat-texnoloji mühitin göstərilən amilləri nəzərə alınmalıdır. 1 2 3 4 Yüklə 138,24 Kb. Dostları ilə paylaş:
|