humanistlik v
ə
yaradıcılıq.
1.Pedaqoji peşənin humanist xarakteri.
Müasir m
əktəb
mü
əllimin “hakimi - mütləq” olduğu və avtoritar üslublarla
h
ərəkət etdiyi bir müəssisə deyildir.Müasir məktəb müəllimin
bütün pedaqoji m
əharətinin aşkarlandığı, gənc nəslin həyata
hazırlığının formalaşdırıldığı, gələcək cəmiyyətimizin təməlinin
qoyulduğu, əsaslarının möhkəmləndirildiyi müqəddəs bir yerdir.
Buradakı fəaliyyətin əsas məzmunu humanizm prinsipi üzərində
qurulur.
Humanizm, pedaqoji f
əaliyyətdə humanistlik pedaqoji pe-
şənin bilavasitə daxili mahiyyəti, məqsədi və mərami ilə bağlı-
dır. Pedaqoji peşənin bu xarakteri müəllim şəxsiyyətinin əsas
parametrl
ərini, onun necə olduğunu, yaradıcılığınınsəviyyəsini
v
ə fərdiyyətinin əsas mahiyyətini özündə əks etdirir.
43
Mü
əllim əməyi özü humanist bir missiyanın həyata keçi-
rilm
əsi ilə bağlıdır. Müəllim elə bir fəaliyyətlə məşğuldur ki, bu
f
əaliyyət bilavasitə tərbiyə olunan şəxsiyyətin və bunun nəticəsi
kimi c
əmiyyətin gələcəyi ilə bağlıdır. Bu isə ümumibəşəri hu-
manist m
əqsəddir.
Mü
əllim bu gün yaşayır, bu gün çalışır. Lakin onun gördü-
yü işlər gələcəyə yönələn işlərdir. O, bu gün apardığı təlim-
t
ərbiyə işləri ilə öz xalqının milli-mənəvi sərvətlərinin,eləcə də
ümumb
əşəri dəyərlərin qoruyucusu kimi çıxış etməklə
yanaşı,həm də gələcək cəmiyyətin əsasını qoyur.
Humanizm ilk növb
ədə bu məqsədin,bu missiyanin özü-
nün daxilind
ə və müəllim ifadəsinin özündə mövcuddur.Müəl-
lim o zaman
əsl müəllim kimi uşaqların qəlbinə yol tapır
ki,m
əhz bu keyfiyyət onun biliyi, elmi, öyrətmək həvəsi ilə
birl
əşərək bir vəhdət təşkil etsin.Görkəmli rus yazıçısı və
pedaqoqu L.N.Tolstoy bu münasib
ətlə yazırdı: “Əgər müəllim
yalnız işi sevirsə, o yaxşı müəllim olacaqdır. Əgər müəllim
şagirdi yalnız bir ata və bir ana kimi sevirsə, o bütün kitabları
oxuyan,lakin n
ə işə, nə də şagirdlərə məhəbbəti olmayan
mü
əllimdən daha yaxşı müəllim olacaqdır. Əgər müəllim
s
ənətinə və şagirdlərə olan məhəbbətini özündə birləşdirirsə, o
kamil mü
əllimdir” (38, 362).
Görk
əmli Azərbaycan maarifçi-pedaqoqu F.Köçərlinin:
“Mü
əllim məktəbin canı, camaatın çırağıdır. O, öz peşəsini sev-
m
əli, şagirdlərini övladı kimi istəməli, xeyir verən biliklər aşıla-
maqla
əhalinin rəğbət və məhəbbətini qazanmalıdır” – fikri
L.N.Tolstoyun mü
əllim haqqındakı düşüncələri ilə həmahəng
s
əsləşir.
XX
əsrin sonlarından pedaqogikada humanist meyllərin
gücl
ənməsi, insan amilinin önə çəkilməsi,şəxsiyyətyönümlü təh-
sil m
əsələsinə böyük diqqət verilməsi müəllim peşəsinin huma-
nist istiqam
ətinə
daha ciddi
yanaşmalara
səbəb
olmuşdur.Müəllimin(avtoritar üslubunun əksinə olaraq) sinifdə
şagirdləri fəal əməkdaşlığa cəlb edə bilməsi, şagirdi obyekt
44
s
əviyyəsindən çıxararaq özünə tərəf – müqabil etməsi,
f
əaliyyətini “subyekt-subyekt” əsasında təşkil etməsi,təlim-
t
ərbiyə işlərində şagird şəsiyyətinə hörmətlə yanaşması kimi
m
əsələlər müəllim fəaliyyətinin humanist istiqamətinə yeni
çalarların daxil olması zəruriyyətini daha da artırmışdır. Əbdül
v
ə Hikmət Əlizadələr yazırlar: “Məktəbin humanistləşdirilməsi
t
əlim prosesində yeni tipli müəllim – şagird münasibətlərinin
b
ərqərar olmasını nəzərdə tutur.Şagirdin insan ləyaqətinə hörmət
etm
ək, ona etibar və inamla yanaşmaq, bir şəxsiyyət kimi
onun,t
ələbatları vəmənafeyi ilə hesablaşmaq – məhz bu
keyfiyy
ətlər müəllimlərin şagirdlərlə münasibət-lərinə nurlu
insani çalarlar b
əxş edir”(6, 138 ).
Şagirdlərdə inam və cəsarət formalaşdırmaq lazımdır.
Mü
əllim şagirdlərə inandığını, onları sevdiyini, hər bir şagirdə
güv
əndiyini özünün sözü, hərəkət və davranışı ilə hiss etdirməli,
bildirm
əlidir. Şagirdlərə elə münasibət göstərilməlidir ki, onlar
sad
əcə uşaq və şagird deyil, cəmiyyətin fəal və gərəklibir üzvü
olduqları inamına gəlsinlər.
M
əktəblərin birində haqqında məktəb direktorunun və tə-
lim-t
ərbiyə işləri üzrə direktor müavininin xeyli müsbət danışdı-
ğı bir müəllimənin VI sinifdə dərsində iştirak etdikdə şagirdlərin
intizamlı olduğu və dərsdə yüksək fəallıq nümayiş etdirdikləri
özünü göst
ərdi. Müəllimənin çoxlu sayda suallarına hamı cavab
verm
əyə hazır idi. Nə artıq hərəkət var idi, nə yoldaşı ilə söhbət
ed
ən, nə də dərsə qulaq asmayan. Dərsdən sonra şagirdlərdən bu
mü
əlliməni və onun tədris etdiyi fənni sevdiklərini soruşduqda
cavab t
əəccübləndirici oldu:
- Biz onu sevirik? N
ə danışırsınız! Biz ondan qorxuruq! –
dey
ə hamı bir səsləcavab verdilər.
- Nec
ə yəni qorxuruq?
- Çox sad
ə, - deyə uşaqlar izah etdilər: - nə isə düzgün
olmayanda o d
əqiqə qışqırır, təhqir edir!
- Valideynl
ərimizə şikayət edir!
- Onun f
ənnini əzbərləyirik, - deyə oğlanlardan biri fikrini
45
gizl
ətmədən söhbətə yekun vurdu.
B
əs buna səbəb nə idi?
Bunu yaradan s
əbəblər içərisində çoxluq təşkil edəni məhz
mü
əllimin öz peşəsinin humanist xarakterini nəzərə almaması
idi.
Humanizm pedaqoji peşənin təkcə xüsusiyyəti deyil, eyni
zamanda onun atributlarından biridir. Süni, avtoritar yolla qaza-
nılan nüfuzdan fərqli olaraq, öz yetirmələrinə hörmətlə, qayğı ilə
yanaşan, onu şəxsiyyət kimi qəbul edən, onları sevən müəllim-
l
ərin şagirdlərə məhəbbəti həmişə dərin, şagirdlərin isə onlara
inamı möhkəm olur. O müəllim özünü xoşbəxt hesab edə bilər
ki, uşaqlar onun dərslərinə həvəslə gəlirlər, ayrıldıqda isə onunla
yenid
ən görüşmək arzusu ilə sabahı gözləyirlər.
Pedaqoji peşədə humanizm heç də müəllim tələbkarlığını
inkar etmir v
ə hamıya, hər şeyə güzəşt edilməsi demək deyildir.
Əksinə, burada hörmət və tələbkarlığınelə bir sintezi reallaşır ki,
şagird şəxsiyyətinin inkişafı üçün real imkanlar yaranır.Belə
şəraitdə şagird öyrənməyə, daha çox bilməyə həvəsli və maraqlı
olur. Yaradılmış şərait, qarşılıqlı münasibət şagirdlərin gələcək
inkişafına yeni-yeni impulslar verir, onlarda stimullar yaradır.
Buna gör
ə də “Müəllim – şagird münasibətlərinin humanistləş-
dirilm
əsi böyük bir anlama – şagirdin bir şəxsiyyət kimi forma-
laşmasına, inkişaf etməsinə, özünüaktuallaşdırması üçün şəraitin
yaradılmasına xidmət etməlidir” (6, 137).
Şagird şəxsiyyətinə humanist yanaşma mövqeyi həmçinin,
pedaqoji ustalığa gedən ən mühüm yollardan biri, bəlkə də
birincisidir. Qabaqcıl və novator müəllimlərin təcrübəsi göstərir
ki, pedaqoji prosesin
əsasında bu varsa pedaqoji ustalığın digər
yollarını tapmaq, onun incə çalarlarını öyrənmək, tətbiq etmək
bir o q
ədər çətin olmur. Əgər bu yoxdursa hətta ən kəsərli me-
tod
ların, yolların tətbiqi belə faydasız olacaqdır. Ən qabaqcıl
tex
nologiyaların tətbiqi də, müəllimin öz üzərində daimi işləmə-
si d
ə, özünü təkmilləşdirmə marağı da məhz ilk növbədə bundan
– humanizmd
ən, öz peşəsini və uşaqları sevməsindən irəli gəlir.
46
Bu gün adları hörmətlə çəkilən İ.H.Pestalossi, L.N.Tolstoy,
Y.Korçak, V.A.Suxomlinski, M.T.Sidqi, F.Köç
ərli, Ü.Hacıbə-
yov, A.Şaiq və digər klassik pedaqoq və maarifçilərin və bu gün
müasirl
ərimiz olan onlarla, yüzlərlə ustad müəllimlərin həyatı və
peşə, sənət uğurları bunu sübut edir.
Dostları ilə paylaş: |