MühaziRƏ 1 Tullantıların növləri, təsnifatı və təhlükəlilik sinifləri

MÜHAZİRƏ 8

1. 
   Yüngül sənaye tullantılarının emalı və utilləşdirilməsi
   
   1. 
      Yüngül sənaye tullantılarının təsnifatı və təkrar emalının xüsusiyyətləri
      

Müasir cəmiyyəti narahat edən bir çox həyati vacib problemlər arasında onun əhəmiyyətində ilk yerlərdən birini təbii mühitin - təmiz hava və suyun, məhsuldar torpağın, flora və faunanın bütün formalarının, planetimizin, ümumiyyətlə, kompleks özünümüdafiə və özünütənzimləmə mexanizmi ilə bütün biosferin qorunması problemi tutur. Ötən əsrdə elmi-texniki tərəqqinin intensiv inkişafı və əhalinin sürətli artımı dünyada çoxlu miqdarda istifadə olunmamış tullantıların toplanmasına səbəb olmuşdur [1].

Hazırda bütün yüngül sənaye müəssisələrində tekstil tullantıları əmələ gəlir. Bu cür tullantılar böyük miqdarda olsa da tədarük və emal təşkilatları tərəfindən qəbul edilmir, əksinə, basdırılmaq üçün çıxarılır və bununla da ölkənin ekoloji vəziyyəti pisləşir. Buna görə də, tekstil tullantılarından istifadə edərək texnoloji proseslərin işlənib hazırlanmasından ibarət mühüm elmi-texniki problem yaranır. Tekstil sənayesi xalq təsərrüfatının bitki, heyvanat və süni liflər əsasında iplik və saplar, parçalar və onlardan müxtəlif məmulatların istehsalı sahəsidir. Tekstil sənayesinin sahələri:
– Pambıq parçaların istehsalı;
– Yun parçaların istehsalı;
– Kətan parçaların istehsalı;
– İpək parçaların istehsalı;
– Süni liflərdən parçaların istehsalı;
– Qeyri-parça materiallarının istehsalı.
Tullantıların təkrar emalı və utilizasiyası probleminin effektiv həlli əsasən aşağıdakılarla bağlıdır:
– aktiv innovativ fəaliyyətlə;
– yeni bahalı texnologiya və avadanlıqların tətbiqi zərurəti ilə;
– təkrar material ehtiyatlarından istifadə ilə.
Buna görə də, təbii ehtiyatlara qənaət tədbirlərinin işlənib hazırlanması və genişləndirilməsi və təkrar material ehtiyatlarının istifadəsi üçün aşağıdakılar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir:

• 
  tullantıların emalı üçün yeni texnologiyaların yaradılması;
  

– yerli müəssisələrdə mövcud olan avadanlıqların, qurğuların komplektləşdirilməsi və modernləşdirilməsi;
– sənayedə istifadə olunan mövcud qovşaqların, mexanizm və maşınların təkmilləşdirilməsi.
Dünya tekstil sənayesinin strukturu:
• pambıq-kağız istehsalı - 67%,
• kimyəvi liflərin istehsalı - 20%,
• yun istehsalı - 10%,
• kətan istehsalı - 1,6%,
• digərləri – 1,4%.
İstehsal tullantılarının təkrar emalının mümkünlüyü təkcə ətraf mühitin mühafizəsi baxımından deyil, həm də iqtisadi fayda baxımından aktualdır, çünki tullantılar ucuz xammal mənbəyi hesab olunur. Tekstil tullantılarının istifadəsi daha ucuz məhsullar əldə etməyə və onların yığılması ilə bağlı ekoloji problemi həll etməyə imkan verəcəkdir. Azərbaycanda tekstil tullantılarının ümumi miqdarı bərk məişət tullantılarının ümumi tərkibinin 5% -ni təşkil edir.
Tekstil sənayesində tullantılar parça qırıqları, həmçinin saplar, liflər və digər məhsullardan ibarət olur. Tekstil tullantılarına həmçinin istifadə üçün yararsız köhnə, xarab olmuş paltarlar da daxildir. Müəssisənin bütün bu əşyaları çox vaxt məişət tullantıları olan ümumi konteynerlərə atılır. Nəticədə tullantılar bərk məişət tullantıları poliqonlarına düşür və burada da sadəcə planeti zibilləyir. Tekstil tullantılarının düzgün utilizasiyası bu problemi həll edə bilər. Tekstil tullantılarının utilizasiya zərurəti iki amillə bağlıdır:
- ekoloji (planetin biosferinə düşən yük azalır);
- iqtisadi (təkrar emal edilmiş materialların istifadəsi həm, istehsal xərclərini, həm də, müvafiq olaraq, onun maya dəyərini azaltmağa imkan verir).
Bir çox tekstil tullantıları təkrar emala yararlıdır ki, bunun da nəticəsində əla təkrar xammal əldə etmək mümkündür. Belə təkrar xammallardan ayaqqabı istehsalında izolyasiya materialı kimi, həmçinin də, mebel və tikinti məmulatlarının hazırlanmasında istifadə edilə bilər. Buna görə də tekstil tullantılarının utilizasiyası parçaların emailı proseslərinə yönəldilmişdir. Gələcəkdə tekstil tullantılarının fərqli istiqamətlərdə də istifadəsi mümkündür.