MühaziRƏ konspektləRİ Qiyabi təhsil alan tələbələr üçün yardımçı vəsait Bakı- 2002
Hisslərin keçirilməsi formaları. Ali hisslər
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Hisslərin keçirilməsi formaları. Ali hisslər
Müasir psixologiyada insanda baş verən emosional halların öyrənilməsinə böyük əhəmiyyət verilir. Çünki emosional hallar, günlərlə, bəzən həftələrlə davam edir, onun tək əmək məhsuldarlığına deyil, həm də psixi sağlamlığına da təsir gö- stərir. Bu halların bəziləri ilə tanış olaq. 31 downloaded from KitabYurdu.org Əhval - çox zəif cərəyan edən emosional haldır. Onlar zəif cərəyan etdikləri üçün çox la aydın nəzərə çarpmır və kəskin xarici ifadəyə malik olmurlar. Əhvalın səbəbi bə'zən tam aydın olmur, çünki onun necə əmələ gəldiyi aydın dərk edilmir. Zəif qıcıqlandırıcılar belə əhvalı dəyişə bilir. Təsəvvür və düşüncələr, ətraf aləmə bəslənən münasibət, insan şad olduqda ona xoş təsir bağışlayır, qəmgin olduqda isə əksinə, sönük və mənasız görünür. Əhvalı törədən səbəblər çoxdur. İnsanın yaşadığı həyat şəraiti, rahat iş, mənzil şəraitinin olub-olmaması, insanlar arasındakı qarşılıqlı münasibətlər, eləcə də orqanizmdə olan dəyişikliklər (insanın xəstə və ya sağlam olması) əhvala ciddi təsir göstərir. İnsan öz əhvalını idarə etməyi bacarmalıdır, bunun üçün isə onu törədən səbəbləri yaxşı bilməlidir. Affektlər - (affekt latın sözü olub (affektus) ruhi təlatüm, həyəcanlanma deməkdir) coşğun sürətdə əmələ gəlib, kəskin xarici ifadəyə malik olan azmüddətli, lakin qüvvətlə cərəyan edən hisslərdir. Qeyz, dəhşət, həddən artıq şadlıq, kədər, qəzəb və s. affektə misal ola bilər. Affekt halında insan öz hərəkət və danışığı üzərində şüurlu nəzarətə nail ola bilmir, qışqırır, kəskin hərəkətlər edir, aydın danışığını itirir, bəzən heç bir söz deyə bilmir, bayılır və s. Həmin vəziyyətlər beyində baş verən sinir prosesləri ilə əlaqədardır. Beyində yaranan kəskin oyanma ocağı başqa sahələrdə ləngimə yaradır. Ona görə adam ətrafında nə baş verdiyini anlaya bilmir. Bəzən isə affekt qəflətən müəyyən partlayış kimi baş verir, adam tez özündən çıxır. Daxili vəzilərin fəaliyyəti güclənir, tənəffüs ahəngi pozulur, qan dövranında dəyişiklik baş verir, adam tərləyir, əlləri və bədəni əsməyə başlayır və s. bütün bu dəyişiklik affektin tam şiddətləndiyi vaxt baş verir. Affekt halının təzahürü və daxili təsiri sönməyə başladığı vaxt, adam əzgin, yorğun vəziyyətə düşür, ətrafındakı hadisələrə etinasız, yüxulu kimi olur. Ehtiras - uzun müddətli, dərin və qüvvətli hissdir. Bu hiss zamanı iradi cəhd qüvvətlənir, adamı müəyyən çətinlikdən qurtarır. Ancaq ehtiras həmişə fəallaşdırıcı təsir göstərmir, in- 32 downloaded from KitabYurdu.org |