Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

Banklar girov predmeti kimi vekselləv (ticarət və maliyyə) də qəbul edir. Girov predmeti kimi çıxıĢ 
edən ticarət vekselinə qarĢı irəli sürülən əsas tələb ondan ibarətdir ki, o, real əmtəə sövdələĢməsini 
əks etdirsin. Təqdim olunan kreditin müddəti veksel üzrə ödəniĢ müddətindən az olmalıdır. Vekselin 
girovu altında kreditin maksimal məbləği bir sıra ölkələrin təcrübəsinə görə təminatm dəyərinin 75-
90%-ni təĢkil edir. MDB ölkələrinin təcrübəsində girov kimi əsas etibarilə maliyyə veksellə- ri 
istifadə olunur. Bu zaman emitent pul vəsaitlərinin müəyyən olunmuĢ hiss'əsinin ödənilməsini öz 
öhdəliyinə götürür. Onun girov kimi istifadə- si zamanı bu cür vekselə qarĢı irəli sürülən əsas tələb 
düzgün buraxıhĢ, ödəmə mexanizminin varlığı, likvidlikdir.
 
KreditləĢmə məqsədləri üçün girov kimi əsasən, Maliyyə Nazirliyi- nin vekselləri, eləcə də inkiĢaf 
etmiĢ ölkələrin qrupuna daxil olan ölkələ- rin mərkəzi bankları, mərkəzi bank tərəfmdən aksept 
edilmiĢ veksellər qəbul olunur.
 
Girov hüququ, krediti verən bankda yerləĢən depozit əmanətlərinə də Ģamil olunur. Bu cür əmanətlər 
bir qayda olaraq istifadə ilə bağlı məqsədli xarakterə malikdir. Məsələn, təsərrüffatm təĢkili, 
istehsalat kapital qoyuluĢlarınm həyata keçirilməsi və ya sosial sahənin obyektlə- rinin: yaĢayıĢ 
binalarmm, profılaktoriyaların, uĢaqlarm məktəbəqədər idarələrinin, idman komplekslərinin tikintisi 
üçün pul ehtiyatları topla- nır. Bankda cari istehsalat ehtiyacları üçün kreditin almması zamanı 
müəssisə girov kimi müvafiq məbləğdə yaradılmıĢ depozitləri, o cümlə- dən də valyuta depozithrini 
istifadə edə bilər. Valyuta depoziti zamam manat kreditinə adekvat məbləğdə hesabm bloklanması 
haqqmda bank əməkdaĢlarma verilən sərəncam girov kimi təqdim olunur. Əgər depozit sertifikat ilə 
tərtib olunürsa, o zaman bu banka qorunmaq üçün təhvil verilə bilər. Daxil olan mədaxilin hesabma 
kreditin ödənilməsinin yu- banması zamanı bank depozit əmanəti sayəsində kreditin qaytanlmasım 
təmin edir. Bu kreditin qaytarılmasma zəmanət verən daha sadə və eti- barlı üsuldur. 
Birgə və ya iri obyektin kreditləĢməsi anbarda mallardan, qiymətli kağızlardan, veksellərdən ibarət 
qarıĢıq girovun istifadəsini tələb edə bilər. Bu halda qarışıq girovun elementlərinə qarĢı irəli sürülən 
tələblər yuxarıda təsvir olunduğu kimi qalır. Bu halda kreditin maksimal məb- ləği, əsasən girov kimi 
qəbul olunan birgə təminatm ümumi dəyərinin 75%-dən artıq olmamalıdır.
 
Girovun istifadəsinin bəzi xüsusiyyətləri ipoteka kreditlərinm tə- qdimatı zamanı təzahür edir. Bu 
halda ipoteka kimi girov növü, yəni da- Ģmmaz əmlakm girovu meydana çıxır.
 
Ipoteka iiçün növbəti cəhətlər xarakterikdir:
 
•
 
əmlakm girov verən Ģəxsin istifadəsində və ixtiyarmda saxlan- 
ması;
 
•
 
ipoteka predmetinin istifadəsindən alınan gəlirdən girov verən Ģəxsin müstəqil Ģəkildə 
istifadə etmək imkam; 
•
 
əlavə ipoteka kreditlərinm eyni əmlakmm girov altmda girov verən Ģəxs tərəfindən almması 
imkanı; 
•
 
məcburi sığortalanma və girovun qeydiyyatı; 
•
 
girov saxlayan Ģəxsin girov predmetinin qorunmasma nəzarəti. 
Ġpoteka adətən uzunmüddətli kreditlərin hüquqi və fiziki Ģəxslərə
 
təqdimatı zamanı istifadə olunur:
 
•
 
əhaliyə ev və ya mənzilin əldə olunması üçün, 
•
 
fermerlərə tikinti və ya torpağm abadlaĢdırılması üçün. 
Ġpoteka kreditinin təqdimatı zamam girovun dəyərini düzgün qiy-
 
mətləndirmək vacibdir. Xarici təcrübədən göründüyü kimi qiymətlən- dirmənin uğuru 
qiymətləndirən Ģəxsin qabiliyyətindən, təcrübəsindən və səriĢtəsindən asılı olur. Bank bu məsələyə 
böyük əhəmiyyət verir.
 
Ġpoteka obyektləri kimi aĢağıdakılar çıxıĢ edə bilər:
 
•
 
torpaq sahələri; 
•
 
sahibkarlıq fəaliyyətində istifadə olunan müəssisələr, eləcə də binalar, tikililər və digər 
daĢmmaz əmlak; 
yaĢıyıĢ binaları, mənzillər və yaĢayıĢ binaları ilə mənzillərin bir 
 
 
 
 
 
KitabYurdu.az 
200
 

---

hissəsi;
 
•
 
bağlar, bağ evləri, qarajlar və istehlak təyinatlı digər tikililər; 
•
 
hava və dəniz gəmiləri, daxili sularda üzən gəmilər və kosmik obyektlər. 
ĠĢarə olunan əmlak mülkiyyət hüququ və ya təsərüüffat idarəetməsi hüququ ilə girov verən Ģəxsə 
məxsus olarsa, o zamani qeyd olunan əmlak ipoteka predmeti ola bilər.
 
Əgər əmlak ümumi müĢtərək mülkiyyətdə olursa və ya icarə müqaviləsi ilə təqdim olunursa, o 
zaman bütün mülkiyyətçilərin və ya icarəçinin razılığı zəruridir.
 
Müəssisənin ipoteka prelmeti olması zamanı tələb etmə hüquqlarmı və ya müstəsna hüquqları, o 
cümlədən də ipoteka dövründə əldə olunan tələbləri də daxil etməklə bütün daĢman və daĢmmaz 
əmlak girov qoyulan əmlakm tərkibinə daxil olur. Binanm və ya tikilinin ipotekası bu binanm və ya 
tikilinin yerləĢdiyi torpaq sahəsində eyni müqavilə üzrə eyni ipoteka ilə mümkün olur. Əgər 
müqavilədə digər Ģərt nəzərdə tutulmursa, o zaman torpaq sahəsinin ipotekası zamanı girov hüququ 
girov verən Ģəxsin bu sahədə yerləĢən və ya tikilən binasma və ya tikilisinə Ģamil olunmur.
 
Müasir bank təcrübəsində kreditlərin verilməsi zamam nəinki müĢtəriyə məxsus olan əmlak, həm də 
onun əmlak hüquqları girov predmeti kimi çıxıĢ edir. Nəticədə girovun müstəqil növü - hüquqlann 
girovu ayırd edilir. Bu halda hüquqlar girov obyekti kimi çıxıĢ edir:
 
•
 
icarədarm - binalara, tikililərə, torpağa hüququ; 
•
 
müəllifm - mükafatlandırmaya hüququ; 
•
 
sifariĢçinin - podradçı müqavilə üzrə hüququ; 
•
 
komissionçunun - komisyon xərclər müqaviləsi üzrə hüquqları; 
•
 
digər hüquqlar. 
Kreditin qaytarılmasmm təminatı üçün girov hüququndan istifadə zamanı bank pul vəsaitlərinin borc 
alan Ģəxsə daxil olması müddətinin dərhal ssüdanm ödənilməsi müddətinə müvafiq olmasma əmin 
olmalı- dır. 
 
                   3.GİROV PREDMETİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 
Girov predmetinin qiymatlmdirilməsi girov mexanizminin digər elementidir. Beynəlxalq təcrübə 
bununla bağlı növbəti prinsipial müddəaları iĢləyib hazırlamıĢdır:
 
•
 
girov predmetlərinin böyük hissəsi bazar dəyəri üzrə qiymət- ləndirilir. Bu mahiyyət etibarilə 
daha yüksək qiymət olub, potensial alı- cınm və sövdələĢmənin yerinə yetirilməsinə dair kifayət 
qədər vaxtm varlığı zamanı mülkiyyət bu qiymətə reallaĢa bilər. Bütün bunlar ilə ya- 
naĢı, bir çox hallarda bank kreditin ödənilməsi üçün girov mexanizmini reallaĢdırdıqda, ilkin dəyər 
real qiymətə uyğun olmur. Bu bir sıra səbəb- lərdən yaranır və bu səbəblərə maraqlanan alıcılarm 
yoxluğu, müvafıq mülkiyyətə dair qiymətin azalması, iqtisadi tənəzzül, alıcmı daha sürətlə tapmaq 
zərurəti aiddir;
 
•
 
qəbul olunmuĢ təminat istənilən zaman kredit riskini ödəmək üçün mütəmadi Ģəkildə yenidən 
qiymətləndirilməlidir; 
•
 
girov predmetlərinin dəyərinin qiymətləndirilməsini müvafiq ixtisaslı mütəxəssislər həyata 
keçirməlidir; 
•
 
incəsənət əsərlərinin, antikvariatm və digər predmetlərin dəyəri və həqiqiqilyi təsdiq 
olunmahdır; 
•
 
xüsusilə qiymətləndirmə prosesinə zəruri ekspert mütəxəssislər cəlb olunmuĢdursa, o zaman 
əmtəə-maddi dəyərlərin girov kimi istifa- dəsi zamanı onun dəyəri girov təminatımn mütəmadi 
Ģəkildə qiymətlən- dirilməsinə dair məsrəflərdən ibarət olmalıdır; 
•
 
girovun qiymətləndirilməsi zamanı əsas diqqəti ödəmə dəyəri- nin və əmlakm reallaĢması 
üzrə məsrəflərin düzgün təyin edilməsinə yö- nəltmək lazımdır. 
Əgər açıq bazarm qiymətindən aĢağıdakıları çıxsaq, o zaman əm- lakm məcburi satıĢı zamanı 
kreditin ödənilməsinin real səviyyəsini təyin etmək mümkündür:
 
•
 
reallaĢmaya aid məsrəflər; 
•
 
məcburi ödəmə marjası; 
•
 
əmlaka dair istənilən prioritetli tələblərin həcmi; 
•
 
məhkəmə itkilərinin ödənilməsi. 
Əgər xalis real dəyərdən təhlükəsizliyin tələb olunan marjasım çıxsaq (risk dərəcəsindən asılı 
olaraq), o zaman kreditin qaytarılmasmm təminatı olan əmlakm həqiqi dəyərini alarıq.
 
KitabYurdu.az 
201
 

---