Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 325

turbinin  verilir. Burada çıxan qazların enerjisinin bir 

qismi rekuperasiya olunur. T mizl nmi  qazlar 150-

170

0

C temperatur il  3 qaz turbinind n çıxaraq atmosfer

atılır. Bu üsulun üstün c h ti: qaz - reduksiyaedicinin s rfi 

xeyli azdır.  

Qazların azot oksidl rind n t mizl nm si zamanı 

onların reduksiya olunması üçün müxt lif katalizator-

lardan istifad  edilir.  n geni  yayılmı  katalizator 

müxt lif da ıyıcılar üz rin  hopdurulmu   V

2

O

5

sasında 

müxt lif promotorlarla promotorla dırılmı   v   h m d

müxt lif metal (K, Mn, Cr, Fe, Co) oksidl rind n ibar t 

çoxkomponentli katalizator sisteml rind n ibar tdir.  

Qazların azot oksidl rind n t mizl nm si üçün azot 

oksidl rinin ammonyak vasit sil  homogen reduksiyası 

üsulu Fransada i l nib hazırlanmı dır. Bu üsul azot 

oksidl rinin ammonyak vasit sil  selektiv reduksiyasına 

saslanır. Proses qaz fazada katalizatorsuz 920 – 970

0

C 

temperaturda h yata keçirilir. 

---

                                                                                  

 326

1 

4 

  

6 

III

IV

  2

 3      

     II      

VI 

III 

IV 

VI 

4 

      

V         4    

    IV 

5 

I

III 

IV 

kil 8.24. Ammonyakın i tirakı il  azot oksidl rinin 

selektiv reduksiyası prosesinin texnoloji sxemi: 

1 – reaktor; 2 – qarı dırıcı; 3 – qazların rekuperasiyası 

üçün turbin; 4 – qızdırıcılar; 5 – buxarlandırıcı; 6 – filtr; 

I – nitroz qazları il  çirkl nmi  tullantı qazlar; II – 

t mizl nmi  qazlar; III – qızmı  buxar; IV – su buxarı 

kondensatı; V – NH

3

; VI – tozlar.

---

                                                                                  

 327

8.6. Qaz tullantılarının  karbon oksidind n 

t mizl nm si 

Karbon oksidl rinin yaranma m nb yi  sas n tüstü 

qazları  v   h m d   s naye yanacaqlarının  yanma 

prosesl ridir. Bütün yüks k temperaturlu prosesl r 

(termiki v  katalitik krekinq, piroliz v  s) borulu sobalarda 

qaz 

killi v  ya maye yanacaqların yandırılması il  gedir. 

Yanaca ın yandırılması zamanı çoxlu miqdarda karbon 

qazı  v  su buxarı  m l   g lir. Oksigenin çatı maması 

n tic sind  natamam yanma prosesi d  ged  bilir v

a a ıdakı reaksiya üzr  d m qazı alınır.  

C + ½ O

2

   

⎯→

⎯

   CO+111 Kcoul/mol ..............(8.60) 

Yanma prosesind  yaranan karbon qazının bir hiss si 

karbon il  reaksiyaya girib d m qazı  m l   g tir  bil r. 

Bu proses a a ıdakı reaksiya üzr  gedir. 

C+CO

2

  

⎯→

⎯

   2CO+ 172 Kcoul/mol ..............(8.61) 

S naye dövrünün ba lanması il

laq dar olaraq 

atmosferd   karbon qazının miqdarı 11-15% artmı dır.  

Aliml rin fikrinc  atmosferd  CO

2 

–nin miqdarının artması 

atmosferin alt qatlarında temperaturun artmasına, 

ya ıntıların miqdarının çoxalmasına s b b olur v  bu da 

infraqırmızı  üalar t r find n CO

2

 molekulunun  udulması 

n tic sind  yaranır.  

---

                                                                                  

 328

Bel likl , yanacaq – hava qarı ı ı karbon oksidinin 

m l   g lm sin   s b b olur. Neft v  kömürün natamam 

yanma m hsulları uçucu üzvi birl

m l r kimi tüstünün 

sas t rkib hiss si olaraq atmosferi çirkl ndirir. D m qazı 

sas n qara v

lvan metalların 

ridilm si v  emalı 

prosesl rind , daxili yanma müh rrikl rinin ayırdı ı 

qazlarda, bir sıra t bii qazların partlayı ı zamanı, 

partlayıcı qur uların i l m si zamanı  v  s. hallarda 

meydana g lir. Vaqranka (zavodlarda çuqun  ritm k 

üçün peç) qazlarının t rkibind  13 – 15% d m qazı olur. 

ridilmi   v  soyudulmu  çuqun özünd n qaz ayırır ki, 

bunların da t rkibind  3,4% CO olur. Alüminiumu  ritm k 

üçün istifad  olunan soba qazlarının t rkibind  32,2%, 

domna qazlarının t rkibind  is  30%-   q d r CO olur. 

Avtomobill rin buraxdı ı tüstü qazlarının t rkibind  CO-

nun  miqdarı müh rrikin v  yanaca ın növünd n v

motorun i l m

raitind n asılı olaraq 1%-d n 13,7%-

q d r olur. Kömür tozunun t rkibind  0,1 - 3,9 %, tütün 

tüstüsünd  0,5 – 1%, barıt qazlarının t rkibind  is  30%-

 q d r CO olur. Trinitrotoluolun partlayı ı zamanı  m l

g l n qazların t rkibind  57% CO olur.  Dinamit 

partladıqda 34%, pikrin tur usu partladıqda is  61% CO 

alınır. Qarı ıq generator qazlarının t rkibind  27%, su 

---

                                                                                  

 329

qazının t rkibind  is  83-86% CO olur. Bir sıra vulkan 

qazlarının t rkibind  5,6% CO oldu u a kar edilmi dir. 

CO 

sas n metal oksidl rinin reduksiyasında, metal 

karbonill rin, fozgenin, karbon sulfidin, aromatik aldehid-

l rin, formamidin, metil spirtinin, qarı qa tur usunun, 

alüminium-xloridin alınmasında v  

h mçinin d

karbonill

m  reaksiyalarında istifad  olunur.  

   CO r ngsiz, iysiz, dadsız qazdır.  rim  temperaturu 

(–205)

0

C, qaynama temperaturu (–191,5)

0

C, sıxlı ı 0,97 

q/sm

3

 – dır. Göy alovla yanır, CO

2

m l  g tirir. Hava il   

qarı ı ı 12,5 – 74,2% olduqda alı ır. 2 h cm CO v  bir 

h cm oksigen yandırıldıqda partlayı  ba  verir. A a ı 

temperaturlarda CO nisb t n inertdir. Yüks k temperatur-

larda katalizator i tirakında asanlıqla müxt lif reaksiya-

lara girir v  üzvi sintez prosesl rind

sas n birl

m

reaksiyalarına m ruz qalır.       

CO – d m qazı materialların s thin  heç bir t sir 

göst rmir. Onun yüks k qatılı ı fizioloji v  patoloji 

d yi iklikl r  v  h m d  ölüm  s b b olur. Bu çox toksiki 

qazdır, ba  a rısı, ba  gic ll nm , ür k bulanma, qusma, 

qıc olma v  ölüm kimi n tic l r tör d  bilir. Odur ki, onun 

havada yol veril  bil n qatılı ı  i çi yerl rind  20 mq/m

3

, 

hali ya ayan yerl rd  is  maksimum bird f li 3 mq/m

3

,  

---