Sunamilər torpağın tektonik hərəkətindən, sualtı vulkanların püskürməsindən,
okeanda böyük torpaq hissələrinin çökməsindən, yeraltı sürüşmələrdən yaranır.
2.5. Yolxucu xəstəliklər, törədicilərə onların vurduğu ziyan.
Epidemiya –kəskin yolxucu xəstəliklərin sürətlə və geniş halda insanlar arasında
yayılmasına epidemiya deyilir. Epidemik xəstəliklər ilkin yoluxma ocaqlarından
ətrafa müxtəlif yollarla və vasitələrlə geniş yayıla bilər. Yolxucu xəstəliklərin
törədiciləri mikroblardır. Onlara aiddir: bakteriyalar, viruslar, riktersiyalar və
göbələkciklər. Xəstəlik müxtəlif yollar və vasitələrlə keçir: tənəffüs orqanları
vasitəsilə, yoluxmuş ərzaq məhsullarından, alafdan və sudan istifadə edərkən,
yoluxmuş əşyalara toxunarkən, xəstə adamlar və heyvanlarla təmasda olarkən,
xəstəlik daşıyıcı həşarat və gənələr dişləyərkən.
Epizootiya –rayonda və ya ölkədə, bəzən isə bütün qitədə heyvanlar arasında
xəctəliyin geniş yayılmasına deyilir. Zərərvericilərin geniş yayılması da xalq
təsərrüfatına, xüsusən də meşə və kənd təsərrüfatına ciddi ziyan vurur. Eyni
zamanda insanların məhvinə də gətirib çıxarır. Məsələn, son bir neçə ildə yayılmış
quş qripi xəstəliyi bəzi yerlərdə insanların məhvinə səbəb oldu. 2005-2010-cu
illərdə quş qripi nəticəsində dünyada yüzlərlə adam məhv olmuşdu.
Epifitotiya –bitki xəstəliklərinin yayılmasından ibarətdir və əsasən bu xəstəliklərlə
səciyyəvidir: dənli bitkilərin pas xəstəliyi, çəltiyin göbələkcik xəstəliyi, fitoftoroz,
yaxud kartof çürüməsi- kartofun yarpaq, budaq və kökünü çürüdən ən zərərli
göbələkcik xəstəliyi və c. Müxtəlif kimyəvi maddələrdən düzgün istifadə
edilməməsi nəticəsində də bitkilər məhv ola və ya xəstəliklərə məruz qala bilər.
Infeksion xəstəlik ocağı yaranarkən yoluxmuş ərazidə insanların, heyvanların və
bitkilərin mühafizəsi üzrə tədbirlər müvafiq orqanlar tərəfindən, o cümlədən də
dövlət sərhədlərində gömrükxanalar tərəfindən yerinə yetirilir.
3.1.Mülki müdafiə ilk dəfə hansə ölkədə yaranıb? Azəraycan Respublikasında
MM-ə ilə bağlı hansı əsasnamə, qanunlar və qərarlar qəbul olunub?
Mülki müdafiə ilk dəfə Fransanın Paris şəhərində 1931-ci ildə general Sant Pol
tərəfindən, bir qurum kimi yaradilmışdı. 3 noyabr 1993-cü il tarixindən
Azərbaycan Respublikası bu təşkilatın üzvidir. Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti 1992-ci il iyulun 31- də “ Azərbaycan Respublikasının Mülki
müdafiəsi haqqında Əsasnamə”-nin təsdiq edilməsi barədə 73 saylı və 1998- ci il
aprelin 18- də “Mülki müdafiə haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun
(30 dekabr 1997- ci il, № 420- İQ ) tətbiq edilməsi barədə 700 saylı fərmanı
imzalamışdır. 30 aprel 1992-ci il tarixli FH –in qarşısının alınması və belə hallarda
fəaliyyət üzrə“ Azərbaycan Respublikasında Dövlət siyasəti haqqında” Nazirlər
Kabinetinin 339 nömrəli, “Əhalinin mühafizəsinin əsas prinsipləri haqqında” 29
dekabr 1992 –ci il tarixli 700 nömrəli qərarı. Azərbaycan Respublikası FHN-nin
Mülki müdafiə Qoşunları haqqında əsasnamə(29 dekabr 2006-ci il№ 511 ) qəpul
edilmişdir. Yeni Əsasnamə və Qanunda Azərbaycan Respublikasında Mülki
müdafiənin əsas məqsəd və vəzifələrini habelə dövlət hakimiyyəti və idarəetmə
orqanlarının, ictimai təşkilatların, eləcə də məsul şəxslərin və bütün vətəndaşların
mülki müdafiə üzrə vəzifələri müəyyən edilmişdir.
“Mülki müdafiənin təmin edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Nazirlər
Kabinetinin 25 sentyabr 1998-ci iltaixli, 193 nömrəli qərarının tələbləri:
Dövlət və qeyri-dövlət ali, orta ixtisas məktəbi tələbələrinə, texniki peşə və
ümumtəhsil məktəbləri şagirdlərinə mülki müdafiənin öyrədilməsi.
-Mülki müdafiə fənni – ali məktəblərdə əyani, qiyabi və axşam şöbələrinin bütün
tələbələrinə öyrədilməsi məcburi olan fənlər sayılır və tədris planlarına xüsusi
fənlər kimi daxil edilir.
3.2. Fövqəladə hallarla mübarizədə Dövlət orqanları və onların vəzifələri.
Mülki müdafiə ərazi-istehsalat prinsipi üzrə təşkil edilir. Bu, o deməkdir ki, mülki
müdafiənin bütün tədbirləri həm icra hakimiyyəti xətti üzrə, həm də istehsalat və
digər təsərrüfat fəaliyyətinə rəhbərlik edən nazirlik və idarələr xətti üzrə
planlaşdırılır və yerinə yetirilir.
Yeni Qanuna və Əsasnaməyə müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasında
Mülki Müdafiə işinə ümumi rəhbərliyi Azərbaycan Respublikasının Pezidenti
həyata keçirir. Azərbaycan Respublikasının Mülki Müdafiəsinə Respublikanın Baş
Naziri bilavasitə rəhbərlik edir və mülki müdafiənin qarşısında duran vəzifələri
həyata keçirməyə daim hazır olması üçün məsuliyyət daşıyır. Mülki müdafiə
tədbirlərini planlaşdırmaq və həyata keçirməsini təşkil etmək, habelə icraya
nəzarət məqsədilə Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyi gündəlik
rəhbərlik edir. Yerlərdə mülki müdafiəyə bilavasitə aşağıdakılar rəhbərlik edirlər:
-Naxçıvan Muxtar Respublikasında–Müxtar Respublikasının Milli məclisinin
sədri;
-Şəhərlərdə, rayonlarda, kənd və qəsəbələrdə -müvafiq icra hakimiyyəti başcıları
və onların nümayəndələri;
-təsərrüfat birliklərində və obektlərdə -onların rəhbərləri və sahibkarları.
Mülki müdafiənin vəziyyəti üçün həmin şəxslər tam məsuliyyət daşıyırlar və
bu, onların vəzifə borcuna daxildir. Onların rəhbərliyi qərargah, xidmətlər və başqa
dövlət orqanları vasitəsilə yerinə yetirilir.
Mülki müdafiə tədbirlərini planlaşdırmaq, həmin plandan irəli gələn
vəzifələrin yerinə yetirilməsini təşkil etmək və onların icrasına nəzarət üçün
yerlərdə mülki müdafiə qərargahları yaradılır. Mülki müdafiə sistemində təsərrüfat
obyektləri (müəssisələr) mühüm yer tutur. Təsərrüfat obyektləri (müəssisələr)
mülki müdafiənin təşkilində vacib rola malikdir və əsas mərhələdir.
Bütün mülki müdafiə tədbirlərinin bünövrəsi məhz burada qoyulur. Obyekt
dedikdə idarə, müssisə, təhsil müəssisəsi və digər müəssisələr nəzərdə tutulur.
3.3.Azərbaycan Respublikasının FHN-nin Mülki Müdafiə üzrə əsas vəzifələri.
Mülki müdafiə üzrə dövlət funksiyalarını Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə
Hallar Nazirliyinin orqanları yerinə yetirir. Buraya bütün idarəetmə orqanları,
müxtəlif mülkiyyət formalarına aid olan birliklər, müəssisələr, idarələr, təşkilarlar
və digər obyektlər, onların qüvvə və vasitələri daxildir. Onlar sülh və fövqəladə
hallarda respublikanın bütün ərazisində mülki müdafiə tədbirlərinin yerinə
yetirilməsini təşkil edirlər.
-fövqəladə halların nəticələrindən əhalinin və təsərrüfat obyektlərinin mühafizə
edilməsi;