Mundarija: kirish

II. TEXNOLOGIK QISM

2.1. O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimining qoidalari

O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimida bir turdagi mahsulotlar, jarayonlar va xizmatlar bo’yicha sertifikatlashtirish (BMS) tizimi yaratilishi mumkin.

Sertifikatlashtirish bo’yicha ishlarni bir turdagi mahsulotlar, sifat menejmenti tizimi va xodimlarni sertifikatlashtirish bo’yicha akkreditlangan idoralar amalga oshiradi. Sertifikatlashtirish sinovlari akkreditlangan sinov laboratoriyag’markazlarida amalga oshiriladi.

O’zbekiston Respublikasida muayyan turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish bo’yicha akkreditlangan idoralar bo’lmagan holatlarda sertifikatlashtirish bo’yicha milliy idora uning sertifikatlashtirish masalalarini hal qiladi.
O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimida davlat reestri ko’rinishida sertifikatlashtirish ob’ektlari va sub’ektlarini ro’yxatga olish amalga oshiriladi. Ro’yxatga olishni akkreditlashtirish va sertifikatlashtirish milliy idoralari olib boradi. Unda davlat reestri ma’lumotlari, shuningdek, sertifikatlashtirish idorasi va tizimning boshqa qatnashchilaridan olingan ma’lumotlar chop etiladi.
O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimida majburiy va ixtiyoriy sertifikatlashtirish o’tkazilishi nazarda tutiladi.
Ixtiyoriy sertifikatlashtirish. Xalqaro amaliyotda ixtiyoriy sertifikatlashtirish mahsulotni tanlashda iste’molchiga ko’maklashuvchi samarali vosita hisoblanadi.
Ishlab chiqaruvchilar uchun mahsulotni sertifikatlashtirishni nufuzli tashkilotlar o’tkazishi kerak, chunki bu mahsulotni sotib olish ehtimoli yanada oshadi. Ixtiyoriy sertifikatlashtirish mahsulot raqobatbardoshligini oshirib, mahsulot aylanish jarayonini tezlashtiradi.
Ushbu holatda ixtiyoriy sertifikatlashtirish samarali iqtisodiy bozor vositasi sifatida amalga kiritilib, ya’ni iste’molchi va ishlab chiqaruvchigina emas, balki davlat va jamiyat ahamiyatida qiziqish salobatli bo’ladi.
Ixtiyoriy sertifikatlashtirish o’zida o’tkazilish jarayonlarida va qoidalarida qat’iy qonuniy chegaralanish mavjud bo’lmagan mumtoz sertifikatlashtirish ko’rinishini mujassam etadi.
Ixtiyoriy sertifikatlashtirish arizachi (tayyorlovchi, sotuvchi, bajaruvchi)lar qiziqishi bo’yicha arizachi aniqlagan mahsulot muvofiqligini standartlar, texnik shartlar, retseptura va boshqa hujjatlar talablariga muvofiqligini tasdiqlash maqsadida o’tkaziladi.
Ko’plab mamlakatlarda tayyorlovchi va iste’molchilar uchunfoydali, nufuzli, mukammal bo’lgan ixtiyoriy sertifikatlashtirish tizimini, hukumatning faol ko’maklashuvi bilan ataylab yaratiladi.
Keyingi vaqtlarda xalqaro iqtisodiyotda ISO 9000 turkumli, shuningdek, boshqa tizimli ISO 14000 bo’yicha va xalqaro standartlar talablariga muvofiq sifat tizimini ixtiyoriy sertifikatlashtirish muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Hozirgi paytda qaerda milliy mahsulotlarga ixtiyoriy sertifikatlashtirish qo’llanilmoqda? Birinchidan, tashqi bozorga mahsulotlar eksportga chiqarilishida. Ichki bozorda ixtiyoriy sertifikatlashtirishga talab hozircha sust, lekin bugungi kunda uni qo’llashga qiziqish shu erda ko’proq bo’lishi kerak. Masalan, materiallar ta’minotchilari va buyumlarni butlovchi buyurtmachi muvofiqlik sertifikati mavjudligi shartlarini u majburiy sertifikatlashtirishda qaralmagan holatlarda ham talab qiladi.
Davlat va mahalliy boshqaruv idoralar mahsulotg’xizmatlar sifati nazorati va baholash mustaqilligini ta’minlash uchun, ya’ni natijalari mahsulotlarni etkazishda davlat buyurtmalarini olish va muayyan faoliyatga litsenziya berishda ixtiyoriy sertifikatlashtirish yordamiga tayanadi.
Mahsulot, ishlar va xizmatlardan tashqari, sifat tizimi va ishlab chiqarishlarni sertifikatlashtirishlar ham ixtiyoriy tizim doirasida o’tkaziladi.
Ixtiyoriy sertifikatlashtirish qoida va tamoyillari majburiy sertifikatlashtirishdagiga nisbatan kam farqlanadi. Farqli tomoni shundaki, arizachi bilan sertifikatlashtirish idorasi kelishuv bo’yicha quyidagilarni aniqlaydi:

• tasdiqlanadigan talablar tarkibini;

  
  

• uni tekshirish usullarini;

  
  

• bu talablar va usullarga o’rnatilgan me’yoriy yoki texnik hujjatlarni;

  
  

• ixtiyoriy sertifikatlashtirish sxemasini.

  
  

Kelishish sertifikatlashtirish idorasi so’ralgan talablarga loyiqligi va sertifikatlashtirish uchun o’tkazilgan tekshiruv usullari, shuningdek, faoliyat sohasini sertifikatlashtirish bo’yicha idora uchun biriktirilgan doirada bu talablarga muvofiqligini tasdiqlash, qonuniy baholashni tan olish maqsadida o’tkaziladi.

Ixtiyoriy sertifikatlashtirish tizimining ishchi holatda ekani sertifikatlashtirishni o’tkazish qoidalari va uni qo’llanish sohasi davlat ro’yxatida qayd etilgan doirada amalga oshiriladi.
Mahsulotlarni ixtiyoriy sertifikatlashtirishda, majburiy sertifikatlashtirish shart bo’lgan xuddi shu mahsulotni majburiy sertifikatlashtirishga almashtirishi mumkin emas.
Ixtiyoriy sertifikatlashtirish majburiy sertifikatlashtirish tizimida o’tkazilishi mumkin, agarda bu majburiy sertifikatlashtirish tizimi qoidalarida va ushbu tizimda ixtiyoriy sertifikatlashtirish muvofiqlik belgisi, ushbu tizimda belgilangan tartibda ro’yxatga olinganligi mavjud bo’lgan holatlarda mumkin.
Majburiy sertifikatlashtirish. Majburiy sertifikatlashtirish mahsulotg’jarayong’xizmatlar muvofiqligini isbotlashni ta’minlash O’zbekiston Respublikasi hukumati qonun va qarorlari, qonunchilik aktlari va me’yoriy hujjatlarning majburiy talablariga, texnik reglamentlar talablariga asosan amalga oshiriladi. Bir qancha majburiy talablar bu hujjatlarda atrof-muhit va insonlar sog’lig’ini saqlash, xavfsizlikka aloqador, lekin majburiy sertifikatlashtirishning asosiy jihati xavfsizlik va ekologikligi bo’lib hisoblanadi.
Majburiy sertifikatlashtirish O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimi doirasida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasdiqlagan majburiy sertifikatlashtirishda turuvchi mahsulotlar va xizmatlar ro’yxatiga muvofiq amalga oshiriladi.
O’zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilayotgan, olib kelinayotgan, chetga chiqarilayotgan mahsulotlar uchun majburiy sertifikatlashtirish o’tkazilishi shart.
O’zbekistonda majburiy sertifikatlashtirish xorijiy davlatlarda singari, eng avvalo, xalq iste’moli mahsulotlari va ularni xavfsizlik hamda ekologikligini tasdiqlashda qo’llaniladi. Ushbu ro’yxatga mahsulotlarni qo’shish uchun mezon sifatida quyidagilar tanlangan: foydalanuvchilar uchun xavfning yuzaga kelishi; mahsulot me’yoriy hujjatlarida xavfsizlik talablari mavjud bo’lsa; ommaviy iste’moldagi; inson sog’lig’i va hayotiga xavf-xatarlar darajasi va b.lar.
Jahon amaliyotida ixtiyoriy sertifikatlashtirish iste’molchilar tomonidan sifatli xizmatlarni tanlashda samarali vositalardan biri hisoblanadi. Xizmatlarni bajarish uchun ixtiyoriy sertifikatlashtirish ularning raqobatbardoshligini oshiradi.
Majburiy sertifikatlashtirilishi lozim bo’lgan mahsulotlarni ixtiyoriy sertifikatlashtirishga almashtirish mumkin emas. Majburiy va ixtiyoriy sertifikatlashtirishning bir-biridan farqli jihatlari 2.1-jadvalda keltirilgan.