MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- Beynəlxalq İpək Yolu
Tezislər 109 motivlərlə yanaĢı artıq qabın səthindəki təsvirlərin müxtəlif mərhələlərə bölünməsi də tətbiq olunmuĢdur. AraĢdırmalar göstərir ki, bu tip təsvirlər qədim insanların mifoloji dünya ilə bağlı təsəvvürlərini əks etdirmiĢdir. ġahtaxtıdan tapılmıĢ küpənin üzərində üst qurĢaqda quĢların, orta qurĢaqda heyvan təsvirlərinin, alt qurĢaqda isə xaotik təsvirlərin verilməsi bunu təsdiq edir. Bu tip Ģərti bölgüyə digər təsvirlərdə də rast gəlmək mümkündür. Əkinçilik və maldarlıq təsərrüfatının inkiĢaf etdiyi Tunc dövründə su insanların ideologiyasında məhsuldarlığın mənbəyi kimi müəyyən yer tutmuĢdur. Bir çox mənbələrdə dalğalı xəttin suyun Ģərti simvolikası olduğu irəli sürülmüĢdür. Bu tip dalğalı xətlərə təsərrüfat qablarında geniĢ yer verilməsi ehtimal ki, bu ideologiya ilə bağlıdır. Təsvirlərdə rast gəlinən ilan rəsmləri məhsuldarlığın və bərəkətin qoruyucusu mənasını ifadə etmiĢdir. Ġlkin məhsuldarlıq ayinlərinin təsvirinə Cənubi Qafqaz və Mesopotamiyada yayılan mədəniyyətlərdə də rast gəlinir. Məhsuldarlıq ilahəsi Ġnannanyala bağlı sujetli təsvirlər bu baxımda xüsusilə diqqətəlayiqdir. AraĢdırmalar göstərir ki, qədim dövrdə məhsuldarlıq insanlar üçün hər Ģeydən önəmli olduğu üçün təsvirlər vasitəsi ilə müəyyən fikir ifadə etməyə çalıĢmıĢ və onların ovsunlayıcı funksiyasına inanmıĢlar. Belə nəticəyə gəlmək olar ki, təsvirlərin yaranması zəruri ehtiyacdan olmuĢ, insanların dini – mifoloji görüĢlərini əks etdirmiĢdir. Açar sözlər: Naxçıvan, Mesopotamiya, sənət, mifoloji, xaç Ģəkilli iĢarələr. ORXON-YENĠSEY ABĠDƏLƏRĠNDƏ ĠġLƏNƏN QOġMA VƏ ƏDATLARIN MÜASĠR AZƏRBAYCAN DĠLĠ ĠLƏ MÜQAYĠSƏSĠ ƏLVAN CƏFƏROV Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti elvancafarov78@mail.ru Türk dilləri ailəsi genetik əlamətlər əsasında təsnif edilən ən böyük dil ailələrindən biridir. Azərbaycan dili bu dil ailəsində oğuz dilləri qrupunun oğuz-səlcuq yarımqrupuna daxildir. Azərbaycan dili bu yarımqrupda türkmən, qaqauz və türk (osmanlı) dillərinə daha çox yaxındır. Burada biz bir çox alimlərimizin üzərində tədqiqat iĢləri apardığı Orxon Yenisey abidələrindəki qoĢma və ədatların Müasir Azərbaycan dili ilə müqayisəsini elmi tədqiqata cəlb etmiĢik. Orxon-Yenisey abidələrinin dilində olan qoĢma və ədatlar ilə Müasir Azərbaycan dilindəki qoĢma və ədatlar arasında, onun qrammatik semantik quruluĢu arasında о qədər də böyük fərq yoxdur. Burada rast gəldiyimiz qoĢma və ədatların az bir hissəsi bugünkü Azərbaycan dilimizdə eyni ilə iĢlənməkdədir (üçün, ötrü, da, də, və sairə,). Lakin böyük əksəriyyəti dilimizə gəlib çıxana kimi bir çox dəyiĢikliklərə uğramıĢdır. Orxon-Yenisey abidələrində, qədim türk yazılı abidələrində Beynəlxalq İpək Yolu 110 qoĢma və ədatlar bilavasitə əsil türk köklü olması ilə diqqəti cəlb edir. Orxon-Yenisey abidələrinin dilində olan qoĢma və ədatları müasir Azərbaycan dilindəki qoĢma və ədatlar ilə müqayisə etdikdə bir çox maraqlı nüanslar ortaya çıxır. Тара- Bu qoĢmanın etimologiyasına nəzər saldıqda bir neçə nüans ortaya çıxır. Belə ki, müasir Azərbaycan dilinin lüğət tərkibində iĢlənən tərəf tərəfə qoĢmasının tapa qoĢmasından törəndiyini ehtimal edərək tapa>tapha>tarapha >tarafa>tərəfə Ģəklində əsaslandırmaq olar. Bu qoĢma istiqamət yönəlmə mənası verir. Otuz artukı səkiz yaĢıma kıĢın kıtay tapa sülədim.-"Otuz səkkiz yaĢımda qıĢda kitaya qarşı qoĢun çəkdim. Tutuk baĢın çık tapa bina ıtım isi yer tapa az ər ıtım, gör tidim. - Tutukun baĢçılığı ilə cıklara qarĢı min Lakin müasir Azərbaycan dilinin qrammatikasında tapa qoĢmasının verdiyi məna, yəni qarşı qoĢması hal-hazırda bir çox baĢqa mənaları da verir. Rüstəm kiĢiyə cavab verməsə, getdikcə dərəcəsini aĢan təzyiqinə qarşı durmasa onun nəzərində hörmətini itirməyəcəyini hiss edirdi. Bundan baĢqa aĢağıdakı qoĢma və ədatlar da tam mətndə araĢdırılmıĢdır. QoĢmalar: Kodı, Təgərə, Sayи, Tag//tagi//tək//taki, Ötrü, Birlə//- birlən//birlə//bilən//bilə//İlən//inən//lən//ilə//la//lə, Adın, Bərü, Kisrə-Kisrə>ki srə>ki sirə>ki sörə>ki sora>sora>sonra. Ədatlar: Azu, Gu//gü, Ok//kuk, ok//okı//akı və axı, axər, Ən//ən ilki, -mı, yəni, məgər, bəs, Deyil, Tügiil>dügül>tegül>tegil>degil Dokol – dok-yox + ol - о Açar sözlər: Orxon-Yenisey abidələri, Kül-tikin, Tonyukuk, Azərbaycan dili, qoĢma, ədat AZƏRBAYCAN MĠLLĠ MADDĠ-MƏNƏVĠ ĠRSĠ VƏ NAXÇIVAN XƏTTATLARI ĠRADƏ QAĠBOVA AMEA Əlyazmalar Ġnstitutu qaibovairade@mail.ru Azərbaycan milli maddi-mənəvi irsi bütövlükdə dünya maddi-mənəvi xəzinəsində xüsusi bir yer tutaraq böyük əhəmiyyətə və misilsiz dəyərə malikdir və əsrlər boyu damla-damla toplanmıĢ bu əzəmətli irsin ən yüksək zirvəsi bizim kimliyimizi, tariximizi əks etdirən söz sənətimizə, o cümlədən yazılı abidələrimizə aiddir. Yazılı abidələrimizin, o cümlədən əlyazma kitablarımızın nəhəng bir hissəsi orta əsrlərin payına düĢür. Əsrlər öncə qələmə alınmıĢ müxtəlif məzmunlu, müxtəlif həcmli mətnlərlə tanıĢ olub onlardan bəhrələnərkən unutmayaq ki, bu mətnlərin müəllifləri ilə yanaĢı, onları yazıya alıb həyat bəxĢ edən, üzünü köçürüb artıraraq yayan katib-xəttatlarımızın da xidməti misilsizdir. Azərbaycan maddi-mənəvi mədəniyyət abidələrinin, xüsusilə də əlyazma kitablarının yaradılmasında əvəzolunmaz payı olan Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|