Mustafa Kamal Atatürk 135 Türkiyə Cümhuriyyəti
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ağca BAXŞƏLİYEVA
M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 66 Bu baxımdan A.Y.Krımskinin “История Турции и ее лите- ратуры от расцвета до начала упадка” əsəri (Москва, 1910) Os- manlı tarixinin araşdırılması üçün istifadə edilə biləcək mühüm mənbə rolunda çıxış edə bilər. Əsərdə Osmanlı dövlətinin yaranma- sı, Osmanlı sultanları, onların yaratdıqları dövləti möhkəmləndir- mək cəhdləri, ərazilərini genişləndirmək üçün həyata keçirdikləri tədbir və yürüşləri, qonşu dövlətlər – Bizans, Slavyan, Teymurilər və Səfəvilər dövləti ilə münasibətlər öz əksini tapmışdır. Bundan başqa müəllif əsərdə Osmanlı dövlətinin qüdrətli dövrü haqda da- nışmış, bir çox tarixçilər kimi o da, bu dövrün Fateh II Mehmedin 1453-cü ildə Konstantinopolu (İstanbul) tutmasından başladığını qeyd etmiş və bu yöndə II Bəyazidin xidmətlərini də unutmamışdır. A.Y.Krımskinin əsərdə xüsusi olaraq diqqət ayırdığı Sultan I Səlim və Sultan I Süleyman Qanunini olmuşdur. Qeyd edək ki, müəllif Sultan I Səlimin xristianları himayə etməsi diqqət mərkə- zinə gətirsə də, sərhəd ərazilərdə 40000 şiəni öldürtməsi məsələ- sindən də yan keçməmişdir. Bundan başqa əsərdə Sultan I Süley- man dövrü, onun apardığı siyasət də yüksək qiymətləndirilmişdir. A.Y.Krımskinin əsas önəm verdiyi məsələlərdən biri də XVI əsrdə Avropa və Rusiyada “türk heyranlığı”nın meydana gəl- məsi məsələsidir. A.Y.Krımskiyə görə «türk heyranlığı» öncə Al- maniyada yayılmağa başlamışdır. Bunun isə əsas səbəbi o idi ki, bu ölkədə həmin dövrdə həyatın bütün sahələrində, xüsusilə də di- ni, sosial sahələrdə böyük və köklü dəyişikliklər edilməsinə ciddi ehtiyac yaranmışdı. Bunu başa düşən ziyalılar isə Osmanlı dövlə- tinin yaxşı nümunə olacağını düşünürdülər. Ancaq biz daha çox Osmanlı dövlətçilik ənənələrinin Moskva -rus knyazlığı quruculuğuna təsiri haqda danışmaq istərdik. Mər- kəzləşdirilmə siyasəti başa çatdıqdan sonra qonşu dövlətlətlərlə si- yasi və diplomatik münasibətlər qurulmağa başlanıldı. Bununla bağlı olaraq Moskva-rus knyazlığı ilə Osmanlı dövləti arasında ilk diplomatik münasibətlər hələ 1492-ci ildə III İvan (1462-1505) dövründən başlamışdır. İki dövlət arasında diplomatik münasibət- lərin qurulması Krım xanı Məngli Gərayın adı ilə bağlıdır. Daha də- qiq desək, Məngli Gəray bir növ vasitəçi rolunda çıxış etmişdir. Və M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 67 elə Osmanlı təsiri də özünü bu vaxtdan göstərməyə başlamışdır. Araşdırmaların nəticəsi olaraq onu qeyd edə bilərik ki, Osmanlı dövlətçiliyinin təsiri daha çox III İvan və IV İvanın hakimiyyəti dövrlərinə aiddir. Bu təsiri inzibati idarəçilik, torpaq mülkiyyət for- maları, ordunun təşkili və s. kimi sahələrə aid etmək olar. Məhz bu təsirin nəticəsi idi ki, XVI-XVII əsrlərdə Rusiyaya gələn Avropalı səfirlər və səyahətçilər Moskvanı şərq ölkəsi hesab edirdilər. V.O. Klyuçevski qeyd edirdi: "Moskva hökmdarlarının xarakteristikası- nın verilməsi zamanı onların Osmanlı sultanları ilə müqayisə olun- ması əcnəbi yazıçıların ümumi ortaq nöqtəsinə çevrilmişdir". Sonda Osmanlı dövlətinin tarixinin bütün sahələrinin mü- kəmməl araşdırılmasının nəzərə alınmasını göz önünə gətirərək, Osmanlı dövlətçilik ənənələrinin digər dövlətlərə təsiri məsələsinin də araşdırılmasına ciddi ehtiyac duyulduğunu qeyd etmək istərdik. ƏDƏBİYYAT 1. İsmayılov R.İ. A.Y.Krımski XVI əsr Avropasında “Türk heyran- lığı” haqqında // Bakı Universitetinin Xəbərləri, №1, Humanitar elmlər seriyası, Bakı, 2014, s.44-49. 2. Крымский А.Е. История Турции и ее литературы от рассве- та до начала упадка, Москва 1910, 164 с. 3. Нефедов С.А. Реформы Иван III и Иван IV: Османское влияние, журнал Вопросы истории, Москва 2003, ст.30-52. 4. Selim Hilmi Özkan XVII yüzyıl sonları XVIII yüzyılın başla- rında Osmanlı-rus ilişkileri ve Karadenizin güvenliği meselesi, Karadeniz Araştırmaları, Ankara 2007, №14, s.47-62. ______________________ M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 68 Ağca BAXŞƏLİYEVA Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakültəsi, Yaxın və Orta Şərq ölkələri tarixi ixtisası üzrə II kurs magistrant E-mail: agca44@mail.ru RZA ŞAH PƏHLƏVİNİN İSLAHATLARINDA ATATÜRKÜN ROLU Elmi rəhbər: Aida BAĞIROVA Bakı Dövlət Universitetinin dosenti Açar sözlər: Türkiyə Cumhuriyyəti, İran, Atatürk, Rza Şah, isla- hatlar I dünya müharibəsindən sonra həm İranda, həm də Türkiyə- də mərkəzi hakimiyyəti möhkəmləndirmək və dövlətlərini müasir yönümlü istiqamətdə qurmaq istəyən şəxslər hakimiyyətə gəldi. Ona görə də müharibədən sonra hər iki dövlət demək olar ki, eyni mərhələdən keçdilər. Türkiyə və İran rəhbərləri eyni dövrdə yaşa- dıqları üçün onların həyata keçirdikləri islahatlarda da müəyyən oxşarlıqlar görmək mümkündür. Bir çox tarixi şəxsiyyətlər kimi Atatürk də bütün sərhədləri aşan bir nüfuza sahib olub. O, I dünya müharibəsindən sonra Orta Şərqdəki müasirləşmənin əsas müdafiəçisi olaraq, texnologiyada geri qalmış xalqının Qərbə çatması üçün xeyli əmək sərf etdi. Ata- türk həyata keçirdiyi islahatlarla təkcə öz xalqının inkişafına nail olmadı, eyni zamanda iranlılara, iraqlılara, əfqanlara da təsir etdi. Rza Şah Pəhləvi, Bəkir Sidqi, Əmənullah xan həyata keçirdiyi is- lahatlarda Atatürkdən ilham almışdılar. Həm Mustafa Kamal, həm də Rza Şah ifrat dərəcədə qərb- pərəst idilər. 1925-1941-ci illərdə İranı idarə edən Rza Şah Atatür- kün islahatlarından təsirlənərək Qərb modelindən istifadə etmiş və islahatlar keçirmişdir. İrandakı islahatların əsas memarları olan Avropa təhsilli Abdül Hüseyin Teymurtaş və Ali Əkbər Dəvəri də Rza Şah kimi Atatürkə böyük heyranlıq duymuşdular. Atatürk və Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|