Mustafa Kamal Atatürk 135 Türkiyə Cümhuriyyəti
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 19 may 2016-cı il A ÇILIŞ TOPLANTISI Doç.Dr.Barış ÖZDAL
- I Bölmə T ÜRKIYƏNIN C ÜMHURIYYƏT DÖVR TARIXI Aygün BAYRAMOVA
M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 5 Sani HACIYEV – Bakı Dövlət Universiteti, tarix elmləri doktoru, professor Sevinc QASIMOVA – Bakı Dövlət Universiteti, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Sevinc RUİNTƏN – Bakı Dövlət Universiteti, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Səidə QULİYEVA – Bakı Dövlət Universiteti, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Sənubər İSMAYILOVA – Bakı Dövlət Universiteti, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Şəhla NURUZADƏ – Bakı Slavyan Universiteti, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Şəlalə MƏMMƏDOVA – Bakı Dövlət Universiteti, tarix elmləri doktoru Şirinbəy ƏLİYEV – Bakı Slavyan Universiteti, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Tayyar ARI – Uludağ Universiteti, Bursa, Türkiyə, elmlər doktoru, professor Vəkil HƏSƏNOV – Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti, tarix elmləri doktoru, professor Ziya SƏMƏDLİ – Bakı Slavyan Universiteti, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 6 19 may 2016-cı il A ÇILIŞ TOPLANTISI Doç.Dr.Barış ÖZDAL (Uludağ Universiteti, Bursa, Türkiyə) – ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI Javid ALİSGANDARLİ (Baku State University, Azerbaijan) – CHALLENGES FOR TURKISH FOREIGN POLICY IN THE NEW ERA ________________________ I Bölmə T ÜRKIYƏNIN C ÜMHURIYYƏT DÖVR TARIXI Aygün BAYRAMOVA Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakültəsi, II kurs tələbəsi E-mail: bayramova9595@gmail.com BATUM KONFRANSININ TÜRKİYƏ VƏ AZƏRBAYCAN ÜZRƏ NƏTİCƏLƏRİ Elmi rəhbər: Sevinc RUİNTƏN Bakı Dövlət Universitetinin dosenti Açar sözlər: Batum müqaviləsi, AXC-nin xarici siyasəti, “erməni məsələsi”, itirilmiş ərazilər 11 may – 4 iyun 1918-ci il tarixlərində Osmanlı və Zaqafqa- ziya Seymi nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilmiş Batum konf- ransında 45 nəfərlik Cənubi Qafqaz nümayəndə heyətinə Akaki Çxenkeli başçılıq edrdi. Qeyd edək ki, o, Zaqafqaziya hökumətinin Açılış toplantısında dinləniləcək çıxışlar “Tarix və onun problemləri” jurnalının 2016-cil tarixli 2-cı sayında dərc olunacaqlar. – Təşkilat Komitəsi M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 7 sədri və Xarici işlər naziri idi. Nümayəndəliyin xüsusi önəm kəsb edən 6 üzvü arasında Məmməd Əmin Rəsulzadə və Məhəmməd Həsən Hacınski də vardı. Bu vaxt Osmanlı nümayəndə heyətinə Ədliyyə naziri Xəlil bəy Mentşe rəhbərlik edirdi. O, Brest müqavi- ləsi şərtlərini indiki danışıqlar üçün əsas kimi qəbul etmədiyini bil- dirdi. Qeyd edək ki, bu dövrdə “erməni məsəsləsi” ilə bağlı Osman- lı siyasi dairələrində müəyyən fikir ayrılıqları vardır. Tələt və Ən- vər Paşalar “erməni məsələsində” bölgədə erməni dövlətinin yara- dılmasına imkan verməmək, bunun mümkün olmayacağı təqdirdə isə yaşanmayacaq dərəcədə çox zəif bir Ermənistanın təşəkkül et- məsi fikri ilə razılaşırdılarsa, Xəlil bəy və Vahid Paşa kimi siyasilər ən azından beynəlxalq aləm qarşısında ermənilərə bir mövcudiyyət və müəyyən güzəştlər verilməsinin vacib olduğunu bildirdilər. Ba- tum müqaviləsinə görə Azərbaycan da ərazi itkilərinə məruz qaldı. Müqaviləyə əsasən Şərur-Dərələyəz qəzasının Şərur hissəsi və Or- dubad istisna olmaqla Naxçıvan qəzası Türkiyəyə keçdi. Bundan başqa İrəvan qəzasının Kəmərli, Uluxanlı və Vedibasar bölgələri Türkiyəyə verildi, habelə Azərbaycan İrəvan şəhərini də Ermənista- na güzəştə getməli oldu. Trabzon konfransında Osmanlı dövlətinin Brest-Litovsk sülhü ilə bağlı tələblərini qəbul etməyən və nəticədə müharibəyə rəvac verən erməni və gürcülərdən fərqli olaraq Azər- baycan nümayəndələrinin sülh tərəfdarı olmalarına və sonadək Tür- kiyə ilə müharibəyə qarşı mübarizə aparmalarına baxmayaraq, Türkiyənin Zaqafqaziya ilə müharibədə axıdılmış qanların əvəzi olaraq Batum konfransında Ermənistan və Gürcüstanla paralel ola- raq Azərbaycandan da ərazi tələb etməsini və son nəticə etibarilə buna nail olmasını təbii və normal qəbul etmək mümükün deyil. Beləliklə, Osmanlı dövləti Azərbaycan, Gürcüstan və Ermə- nistanla imzaladığı Batum müqavilələrinin ikinci maddələrində təs- bit edilən sərhədlərlə Qars, Ərdahan, Batum vilayətlərindən əlavə Tiflis quberniyasının Abastuman və Askueri istisna olmaqla, Axıs- ka və Axalkəlik qəzalarını, İrəvan quberniyasının Aleksandropol (Gümrü) və Sürməli (İgdır) qəzalarını, Eçmiədzin qəzasının Sərdar- abad hissəsini, İrəvan qəzasının Kəmərli, Uluxanlı və Vedibasar M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 8 bölgələrini, Şərur-Dərələyəz qəzasının Şərur hissəsi və Ordubad istisna olmaqla Naxçıvan qəzasını əldə etdi. Beləliklə, 1918-ci il may ayının 11-dən iyun ayının 4-ə qədər davam edən Batum konfransının Azərbaycan üçün aşağıdakı nəti- cələri oldu. Batum müqaviləsi 12 maddə və 3 əlavədən ibarət idi. Birincisi, Osmanlı dövlətinin Trabzon konfransından fərqli olaraq, Batum müqaviləsinin daha da sərtləşən tələbləri qarşısında vahid fikirə gələ bilməyən Zaqafqaziya sülh nümayəndə heyəti, o cümlədən seym fraksiyaları arasında onsuz da mövcud olan fikir ayrılıqları və ziddiyətlər daha da dərinləşdi və nəticədə Zaqafqaziya Federasiyası dağıldı. Gürcüstanın müstəqilliyi elan olunandan sonra seymdəki Müsəlman fraksiyası tərəfindən 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycanın da müstəqilliyi elan edildi. Azərbaycan Cümhuriyyə- tinin yaranması ilə XIX əsrin əvvəllərində itirilmiş milli dövlətçilik bərpa edildi. Ümumiyyətlə qeyd edək ki, bu müqavilə ilə AXC-nin xarici siyasətində ilk uğurlu addımı oldu və “Sülh və dostluq haq- qında” müqavilə adlandı. Xüsusilə bu müqavilə ilə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini tanıyan ilk dövlət Osmanlı dövləti oldu. Bu müqavilənin 4-cü bəndi xüsusi önəm kəsb edirdi. Çünki, 4-cü bən- də əsasən, Azərbaycan hökuməti tərəfindən tələb edildiyi təqdirdə Osmanlı hökuməti ölkədə qayda-qanun və daxili asayişi təmin et- mək və möhkəmləndirmək üçün Azərbaycana zəruri hərbi yardım göstərməyi öz üzərinə götürdü. Batum konfransı başa çatdıqdan sonra erməni quldur dəstələri bu müqaviləni tanımadıqlarını bəyan edib türklərə qarşı silahlı mü- barizəni davam etdirsələr də, bunun elə bir əhəmiyyəti olmadı. Os- manlı dövləti Batum müqavilələri ilə əldə etdiyi ərazilərə yiyələndi. 1918-ci il iyulun 20-də Osmanlı ordusu erməni quldur dəstələrinin müqavimətini qıraraq Naxçıvana girdi və beləliklə Naxçıvanda türk bayrağı dalğalanmağa başladı. Qeyd etmək istəyirəm ki, Batum konfransının bizim üçün xü- susi önəm kəsb etməsi Azərbaycanın müstəqilliyinin elan edilməsi ilə oldu. Çünki bu dövrdə müstəqilliyimiz elan edilməsəydi Azər- baycan ərazisi Rusiya, Ermənistan, Gürcüstan arasında bölüşdürü- ləcəkdi. Eyni zamanda da Batum müqavilələri ilə Osmanlı dövləti, Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|