Mustafa Kamal Atatürk 135 Türkiyə Cümhuriyyəti
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 15 bu məqsədlə geniş siyasi, sosial, mədəni və dini islahatların keçiril- məsini məqsədəuyğun hesab edən ideologiyadır. Qərbyönümlü in- kişaf deyərkən – cəmiyyətin demokratikləşdirilməsi, qadınlara və- təndaş və siyasi hüquqlar baxımından kişiliərlə bərabər hüquqların verilməsi, elmə və təhsilə dövlət qayğısı və s. məsələlər nəzərdə tu- tulurdu. Bu islahatların böyük qismi Atatürkün prezidentliyi illərin- də (1923-1938) həyata keçirilib və “Atatürkün 6 oxu” adı ilə də ta- nınır. Bu oxlar (Atatürk ilkeleri): cümhuriyyətçilik (respublikaçı- lıq); milliyyətçilik; xalqçılıq; laiklik (dünyəvilik); dövlətçilik; inqi- labçılıq Osmançılıq. Osmanlıçılık - bütün Osmanlı vətəndaşlarını irq, din və dil ayrı-seçkiliyi etmədən bərabər qəbul edən siyasi axın olub. Tənzimat dövrünün sonlarına doğru bəzi Osmanlı ziyalıları “Gənç osmanlılar” adlı bir cəmiyyət qurdular. Onlara görə, millətçi üsyan- larını dayandırıb, ölkənin bütövlüyünü qorumaq üçün dövlətin sər- hədləri daxilində yaşayan bütün millətləri osmanlıçılık düşüncəsi ətrafında birləşdirmək lazım idi. Bunun üçün dil, irq və din fərqi güdmədən hər kəsin eyni hüquq və səlahiyyətlərə sahib olması şərt idi. Bu edilərdisə, Osmanlı birliyi reallaşar və dövlət yıxılmaqdan xilas ola bilərdi. Bu düşüncələr ancaq Məşrutə rəhbərliyində uygu- lana bilirdi. Osmanlıçılık, milliyyətçilik axınının Osmanlı dövləti üzərindəki dağıdıcı təsirlərinə qarşı ortaya atılmış bir fikir axını idi. Yeni osmançılıq. Adından da başa düşüldüyü kimi, bu siyasi axın Osmanlı imperatorluğu model alınaraq Türkiyənin xarici siya- sətinin qurulmasını irəli sürür. Geniş mənası ilə Türkiyənin keçmiş Osmanlı torpaqlarında iştirakçı olaraq daha təsirli bir rol oynama- sını nəzərdə tutur. Turqut Özal hökümətinin yürütdüyü siyasəti ilk “yeni osman- çılıq” addımları olaraq hesab edən yanaşmalar mövcuddur. 2002-ci ildən Ədalət və İnkişaf Partiyası-nın (AKP) iqtidara gəlməsindən sonra bu düşüncə təkrar gündəmə gəlmiş, 2009-cu ildə günümüzdə Türkiyə xarici siyasətinin müllifi olan Əhməd Davudoğlunun Xari- ci İşlər Nazirliyinə gətirilməsi artıq Türk xarici siyasətinin “yeni os- mançılıq” istiqamətdə gedəcəyinə dair təəssürat oyandırmışdı. Əh- məd Davudoğlu, İngiltərənin qurduğu Millətlər Birliyi təşkilatını M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 16 nümunə göstərərək, Türkiyənin də Osmanlı Millətlər Birliyi qura biləcəyini açıqlayır. Ayrıca Ə.Davudoğlu, 25 aprel 2011-ci ildə Ça- naqqalada "Bizdən qoparılan dünya, bizimlə təkrar bütünləşək. Tür- kiyə önümüzdəki 12 il içində dünya dövləti olacaq "şəklində şərhlər etdi. Davudoğlu Osmanlı İmperatorluğundan qoparılan torpaqların yenidən sülh və sabitliyə qovuşmalarını istədiyini ifadə etmişdir. Nəticə. Osmançılıq - osmanlı imperiyasının siyasəti idi və im- periyanın sərhədləri daxilində həyata keçirilirdi. Dövlətin möhkəm- lənməsinə, güclənməsinə xidmət etməli idisə, neoosmançılıq Türki- yə Cümhuriyyətinin səhrədlərindən kənarda, yəni keçmiş Osmanlı ərazilərinə aid edilir və bu, artıq Türkiyənin digər dövlətlərlə müna- sibətləri məsələsidir və Türkiyənin hazırkı vəziyyətinə məni təsir göstərdiyini qeyd edə bilərik. ƏDƏBİYYAT 1. Mango ANDREW. Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey. Overlook Press, 2002. – 666 p. 2. Atatürk ilke ve inkilapları - http://www.ataturkinkilaplari.com/ik/126/ataturk-ilke-ve- inkilaplari.html 3. Ahmet Tamer KIŞLALI. Kemalizm, Laiklik ve Demokrasi. İmge kitap evi yayınlari, 1999. 4. Hami KARSLI. “Yeni Osmanlıcılık”. - www.hamikarsli.com/yeni-osmanlicilik ______________________ M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 17 Nuranə HÜSEYNOVA Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakültəsi, III kurs Sabah qrupu tələbəsi E-mail: nurana.huseynova.1996@gmail.com TÜRKİYƏNİN BOĞAZLAR MƏSƏLƏSİ LOZANNA KOFRANSINDA Elmi rəhbər: Yeganə GÖZƏLOVA Bakı Dövlət Universitetinin dosenti Açar sözlər: Türkiyə, konfrans, Rusiya, boğazlarda hegemonluq, diplomatik mübarizə, konvensiya Lozanna konfransında ən mühüm beynəlxalq məsələ Çanaq- qala, Mərmərə dənizi və Bosfordan ibarət olan boğazlar məsələsi idi. Birinci dünya müharibəsi zamanı İstanbul və boğazlar Çar Ru- siyasına vəd edilmişdi. Rusiyanın iflasından sonra Böyük Britani- ya özü bu regionda hökmranlığa nail olmaq istəyirdi. Lozanna konfransında boğazlarla bağlı əsas diplomatik mübarizə Sovet Ru- siyası ilə İngiltərə arasında gedirdi. Rusiya, Ukrayna və Gürcüstan nümayəndələri də problemin müzakirəsində iştirak edirdilər. Rusi- yanın layihə təklifində Qara dənizin əsas dayağa çevrilməsi və Rusiyanın bu sularda və son nəticədə boğazlarda hegemonluq et- məsi nəzərdə tutulurdu. Dekabrın 6-da keçirilən toplantıda Kerzon Çiçerinin boğazlarla bağlı planının əleyhinə çıxdı və müttəfiq dövlətlərin təkliflərini açıqladı. Boğazlarda rejimi haqqında müttə- fiqlərin yeni sxemi dekabrın 18-də təqdim edildi. Yeni təkliflərə görə hərbsizləşdirilmiş zonalar azaldılır, Türkiyənin qoşunlarına bu zonalardan keçmək və Türkiyə donanmasına boğazlarda üzmək və ya qalmaq icazəsi verilirdi. Türkiyənin təqdim etdiyi layihədə boğazlar üçün məhdudlaşdırılmış sərsəstlik nəzərdə tutulurdu. La- yihə hərb gəmilərinin məhdudlaşdırılması və tənzimlənməsində düzəlişlər etmək şərti ilə sərbəstlik prinsipi ilə razılaşır və Türki- Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|