Mustaqil ish Tayyorladi: Rustamov. I

Inson taraqqiyoti indeksi

• Inson taraqqiyoti indeksi (ITI) — oʻrtacha umr koʻrish, taʼlim (oʻrtacha tugallangan oʻqish yillari) va aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan daromad koʻrsatkichlarining statistik aralash indeksi boʻlib, mamlakatlarni inson taraqqiyotining toʻrt darajaga ajratish uchun ishlatiladi. Umr davomiyligi, taʼlim darajasi va aholi jon boshiga yalpi milliy daromad (YAIM) yuqoriroq boʻlsa, mamlakat inson taraqqiyoti indeksining yuqori darajasiga erishadi. Inson taraqqiyoti indeksi pokistonlik iqtisodchi Mahbub ul Haq tomonidan ishlab chiqilgan va keyinchalik Birlashgan Millatlar Tashkiloti taraqqiyot dasturining (BMTTD) Inson taraqqiyoti boʻyicha hisobot byurosi tomonidan mamlakat taraqqiyotini oʻlchash uchun ishlatilgan

Inson qishloq xo’jalik mahsulotlarini iste’mol qila boshlagandan buyon uni saqlash va qayta ishlash bilan shug’ullanib keladi. Etishtirilgan mahsulotni nes-nobud qilmasdan va sifatini pasaytirmasdan saqlash, undan unumli foydalanish qadimdan inson ehtiyojlarining asosiylaridan biri bo’lgan. Кo’chmanchi halqlar yig’ilgan meva urug’larni saqlash uchun maxsus erto’lalar ko’rishgan. Qabilalar o’troq bo’lib yashay boshlagan paytda ortiqcha mahsulotlarni saqlash, shuningdek zararkunandalardan asrashni o’rgana boshlashgan. Mamlakatimizni turli hududlarida olib borilgan arxeologik qazilmalar qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash quldorlik tuzumi davridayoq amalga oshirilganligidan dalolat beradi. Bu erlardan maxsulotlar saqlanadigan ko’za va boshqa idishlar topilgan. Markaziy Osiyo jumladan O’zbekiston sharoitida ham qadimdan qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash va qayta ishlashga katta e’tibor berib kelingan. Mintaqamizda ob-havo bir kecha-kunduz davomida ham o’zgarishi mumkin. Go’sht, yog’, sut, baliq, tuxum kabi mahsulotlar issiqda tez buziladi, juda qattiq sovuqda esa sabzavot va mevalar muzlab qoladi.

Inson qishloq xo’jalik mahsulotlarini iste’mol qila boshlagandan buyon uni saqlash va qayta ishlash bilan shug’ullanib keladi. Etishtirilgan mahsulotni nes-nobud qilmasdan va sifatini pasaytirmasdan saqlash, undan unumli foydalanish qadimdan inson ehtiyojlarining asosiylaridan biri bo’lgan. Кo’chmanchi halqlar yig’ilgan meva urug’larni saqlash uchun maxsus erto’lalar ko’rishgan. Qabilalar o’troq bo’lib yashay boshlagan paytda ortiqcha mahsulotlarni saqlash, shuningdek zararkunandalardan asrashni o’rgana boshlashgan. Mamlakatimizni turli hududlarida olib borilgan arxeologik qazilmalar qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash quldorlik tuzumi davridayoq amalga oshirilganligidan dalolat beradi. Bu erlardan maxsulotlar saqlanadigan ko’za va boshqa idishlar topilgan. Markaziy Osiyo jumladan O’zbekiston sharoitida ham qadimdan qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash va qayta ishlashga katta e’tibor berib kelingan. Mintaqamizda ob-havo bir kecha-kunduz davomida ham o’zgarishi mumkin. Go’sht, yog’, sut, baliq, tuxum kabi mahsulotlar issiqda tez buziladi, juda qattiq sovuqda esa sabzavot va mevalar muzlab qoladi.