Mutaxassislik

---

G ‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI 
TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK UNIVERSITETI
«TASDIQLAYMAN» 
Toshkent davlat sharqshunoslik
07. 00. 07 - ETNOGRAFIYA, ETNOLOGIYA VA ANTROPOLOGIYA IXTISOSLIGI
BO'YICHA TAYANCH DOKTORANTURAGA “MUTAXASSISLIK” FANIDAN QABUL
IMTIHONIDASTURI
TOSHKENT- 2020

---

Dastur va Toshkent daviat sharqshunoslik universiteti “Markaziy Osiyo xalqiari 
tarixi va etnologiyasi” hamda “Manbashunoslik va tasaw uf germenevtikasi” kafedralari 
tomonidan ishlab chiqilgan va tasdiqlashga tavsiya etilgan (2020 yil 23 sentyabrdagi 
3 - sonli bayonnoma).
Tuzuvchilar:
tarix fanlari doktori, professor - 
PhD - B. A.Odilov
- A. X. Doniyorov
Taqrizchilar:
tarix fanlari doktori, professor - A. A. Ashirov 
tarix fanlari nomzodi, dostent v.b. - 1. M. Xaydarov
Dastur Toshkent daviat sharqshunoslik universiteti Kengashida ko’rib chiqilgan va 
tasdiqlangan (2020 yil 28 sentyabrdagi 4 - sonli bayonnoma).
2

---

K irish
2017-2021 yillarda 0 ‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor 
y o ‘nalishlari bo‘yicha H arakatlar Stra_'tegiya_,simng Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish 
bandida uzluksiz ta'lim tizim ini yanada takomillashtirish yo‘lini davom ettirish, sifatli 
ta'lim xizmatlari imkoniyatlarini oshirish, mehnat bozorining ehtiyojlariga muvofiq yuqori 
malakali kadrlarni tayyorlash vazifalariga alohida e'tibor qaratilgan. Ushbu ustivor 
vazifalar ijrosining mantiqiy davom i sifatida, maqsadli ilm-fan va ilmiy faoliyat sohasidagi 
munosabatlam i tartibga soluvchi, “Ilm-fan va ilmiy faoliyat” to ‘g ‘risidagi 0 ‘zbekiston 
Respublikasining Qonuni qabul qilindi. Ushbu e'tiroflardan anglash mumkinki, hozirgi 
sharoitda ilmiy kadrlar tayyorlash jarayonini jadal rivojlantirish va sifatini oshirish, 
iqtidorli yoshlam i ilm -fanga keng ja lb qilish, oliy ta'lim va ilmiy tadqiqot muassasalarining 
ilmiy salohiyatini oshirish v a ulardan respublikaning innovasion rivojlanishida samarali 
foydalanish masalalari alohida aham iyat kasb etmoqda.
XX asm ing so‘ngi yillariga kelib, 0 ‘zbekistonda tarixni yoritish bilan bog'liq muhim 
o'zgarishlar yuz berdi. U shbu jarayonlam ing negizi o'tmish-tarixni o‘rganishda milliy 
o ‘zlikni anglash tuyg‘usi, ajdodlarimizning shonli yo‘li va boy ma'naviy merosini 
xaqqoniy yoritish masalasi bilan bog‘liq rivojlangan.
Hozirgi paytda yurtim izda yashayotgan har bir fuqaro o‘zligini anglashi, qadimiy 
tarixim iz va boy m adaniyatim iz, ulug‘ ajdodlarimizning ulkan merosini chuqurroq 
o ‘zlashtirish, shitob bilan o ‘zgarayotgan hayot voqe'ligiga ongli qarab, mustaqil fikrlashi 
va diyorimizdagi barcha o ‘zgarishlarga daxldorlik tuyg‘usi bilan yashashi zarurligi uchun 
qulay sharoit paydo b o ‘ldi. 0 ‘zbekistonda yuz berayotgan keng qamrovli siyosiy, 
iqtisodiy, ijtimoiy va m a'naviy o ‘zgarishlar tarixni chuqur va xolisona tarzda hamda teran 
tafakkur asosida ilmiy tadqiq etishni taqozo etmoqda.
Darhaqiqat, tarixchilar zim m asida turgan ustivor vazifalardan biri o'zbek xalqining 
kelib chiqishi (etnogenezi) v a milliy davlatchiligimiz tarixini xolisona tadqiq etishda 
etnologiya - elshunoslik (xalqshunoslik) fani ham salmoqli o'ringa egadir. Etnografiya, 
etnologiya va antropologiya sohalari ko‘p qirrali xususiyatga ega bo‘lib, uning eng asosiy 
tadqiqot ob'ekti yer yuzidagi barcha etnoslar - urug‘-qabilalar, elatlar, xalqlar va millatlar 
hisoblanadi.
Etnologiya jahon xalqlarining etnogenezi, o‘ziga xos moddiy va ma'naviy madaniyati, 
antropologik va lingvistik belgilari, an'anaviy xo'jaligi, marosimlari va maishiy turmush 
tarzlarini o ‘rganish jarayonida har bir etnosning jahon sivilizasiyasida o‘z o ‘m iga ega 
ekanligi haqidagi m a'lum otlam i beradi. Shu boisdan ham etnografiya bo‘yicha o ‘quv 
m ashg'ulotlari yer yuzidagi m a'lum bir mintaqada yashovchi xalqlaming tabiiy-geografik 
joylashuvi, etnogenezi va etnik tarixi, antropologik (irqiy) va etnolingvistik (lisoniy) 
xususiyatlari, moddiy m adaniyati, maishiy turmush tarzi, ijtimoiy hayoti va oila-nikoh 
munosabatlari, marosimlari v a urf-odatlari, ma'naviy hayoti va diniy e'tiqodlarini o ‘zida 
mujassamlashtiruvchi eng ustuvor masalalar tizimidan tarkib topgan.
Jahon hamjamiyatida m unosib o ‘rin egallagan 0 ‘zbekistonning bo'lajak yosh 
tarixchilarini, jahondagi turli etnoslar, jumladan, o‘zbek xalqi, Markaziy Osiyo va Sharq 
mamlakatlaridagi boshqa xalqlar etnogenezi va etnik tarixi, xo'jaligi, moddiy va ma'naviy 
madaniyati bilan yaqindan tanishtirishda etnologiya eng asosiy o'rinlardan birini 
egallaydigan fanlardan hisoblanadi.
3

---

Etnologiya fani yosh avlodni V atanga sadoqatli, e'tiqodli va yetuk darajadagi komil 
inson qilib tarbiyalashda m uhim vositalardan biri hisoblanadi. Y oshlar jah o n , M arkaziy 
O siyo xalqlari, xususan, o ‘zbeklam ing etnogenezi, etnik tarixi, an'anaviy turm ush tarzi, 
um um an, milliy qadriyatlarini etnografiya fani orqali puxta egallaydilar.
Ta'kidlash joizki, sharqshunoslik sohasida xalqaro standartlarga m uvofiq kom pleks 
bilim larga ega malakali kadrlar tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash, ilm -fanni jadal 
rivojlantirish, professor-o‘qituvchilam ing salohiyati, pedagogik m ahoratini uzluksiz 
oshirib 
borish, 
talaba-yoshlam i 
sharqona 
qadriyatlar 
asosida 
tarbiyalashni 
takom illashtirish hukum atim iz tom onidan qoMlab quvvatlandi va Sharq m am lakatlarining 
tillari, tarixi, madaniyati, m oddiy v a m a'naviy merosi, iqtisodiyoti, siyosati, xalqaro 
m aydondagi nufuzi, ulam ing zam onaviy antropologiya va etnologiyasi, tarjim ashunoslik, 
shuningdek, turizm va gid ham rohligi sohalarida zamonaviy bilim lam i m ukam m al 
egallagan, mehnat bozori uchun raqobatbardosh b o ‘lgan kadrlarni tayyorlash m asalasi 
ustivor etib belgilandi.
Haqiqatdan ham bugungi tez sur'atli globallashuv jarayonida jah o n xalqlari, xususan, 
Sharq mamlakatlari bilan o ‘zaro aloqalam i samarali rivojlantirish m uam m osi dolzarb 
aham iyat kasb etmoqda. B uning uchun har bir xalqning tarixi, m adaniyati, urf-odat va 
an'analariga oid ilmiy bilim lam i rivojlantirish davr talabidir. Ushbu xalqlam ing tarixan 
rivojlangan o‘z o ‘tm ishi, qadriyatlari, urf-odat va an'analari asosida shakllangan 
identikligiga oid ilmiy bilim lam i shakllantirishda albatta, etnolog m utaxassislam ing o ‘mi 
alohida ahamiyat kasb etadi.
Qolaversa, Sharq m am lakatlarining rivojlanishi omillari, ulardagi zam onaviy 
ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy jaray o n larlar, sharq madaniyati va m erosi, qadim iy 
yodgorliklari va qoMyozmalarini tadqiq etishda turli xalqlaming tilini m ukam m al biluvchi, 
zam onaviy bilimlarga ega etnolog m utaxassislarni yetishtirish ayni dam da dolzarbdir. 
Zam onaviy bilimlarga ega etnolog m utaxassislar tomonidan bajariladigan tadqiqotlar va 
ularning natijalarini am aliyotda q o ‘llanilishi kelgusi ijtimoiy-siyosiy va m adaniy 
rivojlanish jarayonlariga o ‘zini ijobiy ta'sirini k o ‘rsatishi shubhasiz.
IX asrdan XV asr oxirlarigacha M arkaziy Osiyo arab va fors tillarida yaratilgan va 
hozirgi kunda 0 ‘zbekiston Fanlar Akadem iyasining Abu Rayxon Beruniy nom idagi 
Sharqshunoslik institutida saqlanayotgan 40 m ingga yaqin nodir qoM yozmalaming orasida 
etnografik ma'lumotlarga ega asarlar ham m avjud bo‘lib, ushbu m anbalar zam onaviy 
bilim larga ega etnolog m utaxassislar tom onidan o ‘rganilishi tarixim izning kam 
o ‘rganilgan yoki o ‘rganilm ay qolgan jihatlarini yoritishga xizm at qiladi. A ytish joizki, 
bugungi kunda, avvalo respublikam izdagi qo‘yozmalar fondlarida saqlanayotgan boy 
m a'naviy mersimizning etnologik tahlilini am alga oshira oladigan ham sharq, ham g ‘arb 
tilarini mukammal biladigan m utaxassislam ing yetishmayotganligi yaqqol sezilm oqda.
Shu bilan birga, 0 ‘zbekistonda am alga oshirilayotgan islohotlar m arkazida inson, 
uning farovonligi masalasi yetakchi o ‘rindadir. Sharqshunos-etnolog m utaxassislari 
tom onidan Sharq m am lakatlarining ilg ‘o r tajribalari, xususan, qishloq x o ‘ja lig i sohasida 
erishgan yutuqlarining rivojlanish om illari, inqirozli davri va uning sabablari etnologik va 
etnososiologik tadqiqotlar asosida o ‘rganilishi, jahon xalqlari tom onidan ishlab chiqarish 
jarayonida qoMlanilayotgan, sinalgan tajribalam ing (ayniqsa, oziq-ovqat havfsizligini 
ta'm inlash va ekologik m uam m olam i oldini oluvchi) m amlakatimizdagi agrar sohani 
rivojlantirishga safarbar etish im koni oshadi.
4

---

Y uqorida k o ‘rsatilgan vazifalaming dolzarbligi va ularning amalga oshirish 
usullaridan kelib chiqib, zamonaviy va qadimgi tillarni o ‘zlashtirgan malakali 
sharqshunos-etnolog 
mutaxassislarni tayyorlash imkoniyati aynan Toshkent davlat 
sharqshunoslik universitetidagina mavjud, degan xulosaga kelish mumkin.
B iz talqin etayotgan mintaqa tarixshunosligiga kelsak, u hali yetarli o‘rganilgan emas. 
Undagi y o ‘nalishlar, maktablar hali yetarli talqin etilmagan.
D astum ing maqsadi va vazifalari
“07.00.07 - Etnografiya, etnologiya va antropologiya” mutaxassisligi bo‘yicha 
tayyorlanadigan boMajak kadrlarning yuqorida bayon etilgan masalalar bo‘yicha bilim va 
k o ‘nikm alarini aniqlash va tegishli tarzda baholash ushbu dasturning maqsadini belgilaydi. 
U shbu dastur va uning asosida tuzilgan savollar aynan shu vazifaga qaratilgandir. Bu 
m aqsad v a vazifalam i bajarish uchun bo‘lg‘usi tadqiqotchi va oliy malakali pedagoglar 
tarixiy m anbashunoslikni va tarixshunoslik asoslarini mukammal bilishlari lozim.