N a m a n c a n d a V l at universitkti viaxkamon q o d I r j o n o d I i j o n o V i c h d I n s h u n o s L i k

oldida quyidagi tarixiy vazifalar mavjud edi:
birinchidan,
arablar hayotida urug’chilik, qabilachilik tartiblari
emirila boshlab, qulchilik bilan feodal tartiblari shakllanayotgan edi.
Natijada arablar ijtimoiy turmushida tabaqalanish, sinfiy tengsizlik ro’y
berib, bir tomondan boy badavlat xonadonlar, ikkinchi tomondan
qashshoq xonadonlar mavjud bo’lib, hayotda yuqori tabaqa oilalarida
dabdabali to’y-ma’rakalar, aysh-ishratbozlik, isrofgarchilik, maishiy
aynish avj oladi.
“Islom - ixlos, tinchlik, omonlik, sulh, turli ofatlardan salomat
bo’lish, itoat, bo’sunish kabi ma’nolami anglatadi”.5
Arablarda ulami tartibga solib turadigan markazlashgan kuchli
davlat ham yo’q edi. Ana shunday kuchli davlat tuzish tarixiy
zaruriyatga aylangan. Bu davlat ijtimoiy tarqoqlikka barham berib,
arablami birlashtirishi zarur edi:
ikkinchidan,
o ’sha davrda arablarda g ’oyaviy-mafkuraviy birlik
ham yo’q edi. Chunki, arab qabila va urug’lari turli-tuman dinlarga diniy
urf-odatlarga amal qilganlar, ayniqsa ajdodlar ruhiga sig’inish, ayrim
hayvonlami ilohiylashtirish (totemizm), ayrim tog’lar, g’orlar, suv
manbalari, daraxtlar, toshlar, osmon jismlaridan; oy, quyosh, yulduzlami
muqaddaslashtirib ularga sig’inish (fetishizm), ins-jinslar, devlar,
alvasti, pari, afsonaviy xizr kabi g’ayritabiiy kuchlarga ishonish kuchli
bo’lgan. Qabilaviy xudolar, ma’budalar, ya’ni ilohalarga e’tiqod
qilishardi. Ka’ba (toshdan qurilgan to’rtburchak ibodat uyi) to’g’risida
tarixiy ma’lumotlar saqlanib qolgan. Islomiy davrgacha hukm surgan bu
5 Поклик имондандир.Т., “Узбекистан", 1991 йил, 33-бет
76

---

johiliya davri mushriqiylik bo ’lib bu ham arablami mafkuraviy jihatdan 
birlashtirish yo ’lidagi g ’ov edi. Kun tartibida ko’p xudolik - 
mushrikiylikdan vahdoniyatga, y a’ni yakka xudolikka o ’tishdek muhim 
tarixiy vazifa turar edi: