370
tının tamamilə tükənməsinə səbəb olur; bu xəstəlik zamanı orqanı-
zmdə qanın tərkibindəki şəkərin əzələ liflərinə daxil olması
çətinləşir, nəticədə əzələ toxuması qlükozadan energetik material
kimi istifadə etmək imkanından məhrum olur. Belə hallarda
mərkəzi sinir sisteminin təsiri ilə həm qanın tərkibində qlükozanın
miqdarı artırılır, həm də piy toxumalarında olan yağlar səfərbərli-
yə alınaraq, qaraciyərə daşınır. Qaraciyərə gətirilmiş yağlar parça-
lanaraq, əzələ toxuması tərəfindən qlükozaya nisbətən asan
mənimsənilə bilən β-hidroksi-yağ və aset-sirkə turşularının sinte-
zinə sərf olunur. Bundan əlavə, əzələlərin energetik təlabatının
tam ödənilməməsi nəticəsində zülali maddələrin kompensator
parça-lanması baş verir. Bu zaman ketogen aminturşuların (leysin,
tirozin, fenilalanin və s.) parçalanması nəticəsində əmələ gələn
keton cisimcikləri qan vasitəsilə ətraf toxumalara daşınır; onların
miqdarı həddindən atıq olduğuna görə, toxumalar tərəfindən tama-
milə istifadə edilə bilmir. Bunun nəticəsində şəkərli diabetə tutul-
muş şəxslərin qanında keton cisimciklərinin miqdarı çoxalır və
onların artıq qalan hissəsi sidik vasitəsilə orqanizmdən xaric edi-
lir. Aseton uçucu birləşmə olduğuna görə tənəffüs yolları vasitə-
silə də orqanizmdən xaric edilə bilər.
Şəkərli diabet xəstəliyi olan şəxslər bir gün ərzində sidiklə
10 – 15 q keton çisimcikləri ifraz edə bilərlər.
Aset-sirkə və β-hidroksi-yağ turşuları məhlulda anionlar
halında olduqlarına görə, onların miqdarının artması asidozla
(qanın turşuluğunun normal hala nisbətən artıqlığı) nəticələnir; bu
zaman ifraz edilən sidik də turş reaksiyalı olur. Şəkərli diabetin
ağır formasına tutulmuş şəxslərdə baş verən hiperqlikemik koma-
nın əmələ gəlməsində keton cisimciklərinin də müəyyən rolu
vardır, onlar mərkəzi sinir sisteminə narkotik təsir göstərirlər.
12
.
9
.
2
.
3. Xolesterin mübadiləsinin pozğunluqları. Xoles
-
371
terin mübadiləsinin pozulmaları ateroskleroz, öd daşı xəstəliyi,
ksantomatoz (idiopatik hiperxolesterinemiya), lipoidli nefroz və s.
xəstəliklərin əsasını təşkil edir. Ateroskleroz xəstəliyi qanda
xolesterinin artması ilə müşayiət olunur. Öd daşlarının ümumi
kütləsinin əsas hissəsini (90%-ə qədər) xolesterin təşkil edir.
Xolesterin normal halda ödün tərkibində məhlul halında olur.
Suda həll olmayan xolesterinin məhlul halında qalmasında öd
turşularının mühüm rolu vardır. Xolesterinin kristallaşaraq çökün-
tüyə keçməsi nəticəsində öd daşları əmələ gəlir. Bu kristal daşlar
oksalat, urat, fosfat, karbonat duzlarının həll olmayan çöküntü-
ləridir. Xolesterin mübadiləsinin pozulmaları praktiki təbabətin
mühüm problemlərindən biridir. Bu problem haqqında tələbələr
―Patoloji fiziologiya‖ kursunda və klinik kafedralarda daha ətraflı
məlumat alacaqlar və onun aradan qaldırılması yolları haqqında
məlumat əldə edəcəklər.
Mövzuya aid suallar
1. Lipidlər haqqında ümumi məlumat verin. Onların orqa-
nizmdə əsas rolunu aydınlaşdırın.
2. Yağların parçalanmasının mexanizmini izah edin.
3. Ali yağ turşularının β-oksidləşməsinin əsas mərhələlə-
rini yazın. Yağların karbohidratlara nisbətən enerji effektivliyini
aydınlaşdırın.
4. Hansı fermentlər yağ turşularının mübadiləsində əsas rol
oynayır?
5. Qliserin orqanizmdə hansı yolla mübadiləyə qoşulur və
bu prosesdə iştirak edən fermentlər hansılardır?
372
6. Doymamış ali yağ turşularının orqanizmdə biosintezini
qısa təsvir edin.
7. Doymamış yağ turşularının biosintezini aydınlaşdırın.
8. Triqliseridlərin sintezi hansı yolla baş verir? Bu prosesi
kataliz edən fermentləri yazın.
9. Ketonemiya və ketonuriya nədir?
10. Lipid mübadiləsinin tənzimlənməsinin əsas detallarını
izah edin.
373
XIII FƏSİL
13. MİNERAL MADDƏLƏR MÜBADİLƏSİ.
İnsan və heyvanların bədənində mineral maddələrdən su
və duzlar olur. Bunlar da molekul və ionlar şəklində, həm də
başqa maddələrlə (zülallar, karbohidratlat, turşular və s.) birləşmiş
halda təsadüf edilir.
Duzlara molekul halında əsas sümük toxumasında və
qismən hüceyrələrin tərkibində rast gəlinir. Onlar birləşmiş halda,
yaxud ionlar şəklində hüceyrə və toxumaların əmələ gəlməsində
və s. (molekulların formalaşmasında da ) iştirak edirlər.
Su toxumalarda zülallarla, lipidlərlə, karbohidratlarla bir-
ləşmiş haldadır. Bu da onlardakı funksional qruplarla (karboksil,
hidroksil, keton, aldehid qrupları və s.), su ilə onun disssosiasiya
məhsullarının: hidrogen və hidroksil ionlarının xassələri ilə əlaqə-
dardır. Su birləşmiş halda sərbəst formaya nisbətən çox az olur.
Əzələlərdə suyun birləşmiş forması onun maksimum 1%-ni təşkil
edir.
Mineral maddələrdən çoxluğu təşkil edən sudur. O, poli-
funksional maddədir. Su polyarlıq xassəsinə və hidrogen rabitəsi
yaratmaq qabiliyyətinə malik olduğundan orqanizmdə həlledici
rolunu oynayır. O, bədəndə temperaturun nizamlanmasında iştirak
edir. Bu da istilik tutumunun çoxluğu ilə izah olunur.
Su bioloji mayelərin (qan, sidik, öd, həzm şirəsi və s.) əsa-
sını təşkil edərək, bədəndə onların hərəkətinə də şərait yaradır. O,
ifrazatda da iştirak edir. Maddələr mübadiləsi nəticəsində əmələ
gələn son məhsullar sulu məhlullar şəklində ifrazat orqanlarına
aparılır və bədəndən xaric olunur. Buna sidik, tər və s. misal gös-
tərilə bilər.
Dostları ilə paylaş: |