N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 12.3 Keton cisimciklərinin yaranması (ketogenez) və oksidləşmə (ketoliz)
346 Qaraciyər hüceyrələrinin mikrosomlarında üzvi turşuların ω-oksidləşmə prosesinə uğrayaraq α-, ω-dikarbon turşularına çevirən ferment sisteminə təsadüf olunmuşdur. Bu sistemin iştirakı ilə üzvi turşu molekulunun uc hissədində yerləşən metil radikalı (bu radikal üzvi turşunun ω-qrupu adlanır) oksidləşmə prosesinə uğrayır. ω-oksidləşmə prosesində isə monooksigenaza fermenti, NADF ∙ H 2 , oksigen və sitoxrom P 450 iştirak edir (sito- xrom P 450 -nin reduksiyaya uğramış forması spektrofotometriya zamanı dalğa uzunluğu 450 nm olan işıq şüaları udur. Onun adı bu hadisə ilə əlaqədardır). ω-oksidləşmə prosesinin bioloji rolu hələ- lik aydınlaşdırılmamışdır. 12.3 Keton cisimciklərinin yaranması (ketogenez) və oksidləşmə (ketoliz) Keton cisimcikləri orqanizmdə lipid mübadiləsinin aralıq məhsulları kimi əmələ gəlir. Bunlara aset-sirkə turşusu, β-hidroksi yağ turşusu və aseton aiddir: Yağların toxumadaxili parçalanmasının sürətlənməsi ilə müşayiət olunan bir sıra patoloji hallarda orqanizmdə çoxlu miq- CH 3 │ C═O │ CH 2 │ COOH Aset-sirkə turşusu CH 3 │ CHOH │ CH 2 │ COOH Β-hidroksisi yağ turşusu turşusu CH 3 │ C═O │ CH 3 Aseton 347 darda keton cisimcikləri əmələ gəlir. Keton cisimcikləri qaraciyər hüceyrələrində sintez olunur. Orqanizmdə keton cisimciklərinin əmələ gəlməsinin 3 yolu məlumdur. Birinci yol üzvi turşuların katobalizminin son mərhələlərində əmələ gələn β-hidroksi yağ və aset-sirkə turşuları- nın koenzim A ilə birləşmələrinin hidroliz olunmasından ibarətdir: Müəyyən edilmişdir ki, aset-asetil-koenzim A-nın aset- sirkə turşusuna çevrilməsi prosesində kəhrəba turşusu da iştirak edir. Bu turşu HS─KoA ilə birləşərək suksinil KoA-ya çevrilir, aset-sirkə turşusu isə sərbəst halda ayrılır: │ Aydındır ki, əgər orqanizmdə keton cisimciklərinin əmələ- CH 3 CH 3 │ │ CHOH CH─OH dezasilaza O H 2 CH 2 CH 2 │ O │ O C C S KoA OH β-hidroksibutiril Ko A β-hidroksi yağ turşusu CH 3 COOH CH 3 COOH │ │ │ │ C═O CH 2 C═O CH 2 │ + │ │ + │ CH 2 CH 2 CH 2 CH 2 │ O │ │ │ O C COOH COOH C S-KoA S-KoA Aset-asetil Ko A Kəhrəba turşusu Aset-sirkə Suksinil KoA turşusu 348 gəlmə mexanizmi yalnız yuxarıda göstərilən reaksiyalardan ibarət olsaydı, onda alifatik turşuların hər 1 molekulunun parçalanması yalnız 1 molekul keton cisimciyinin yaranmasına səbəb ola bilər- di. Lakin təcrübələr göstərmişdir ki, 1 molekul üzvi turşu parça- landıqda bir neçə molekul keton cisimciyi əmələ gəlir. Yağların toxumadaxili parçalanmasının sürətlənməsi ilə müşayiət olunan bir sıra hallarda keton cisimciklərinin yaranma sürəti xüsusilə artır. Bu faktlar orqanizmdə keton cisimciklərinin başqa yollarla da sintez olunduğunu sübuta yetirir. Aset-sirkə turşusunun əmələ gəlməsinin ikinci yolu birin- ciyə nisbətən mürəkkəb olsa da, insan və heyvan orqanizmində daha geniş yayılmışdır. Bu prosesin mahiyyəti belədir: əvvəlcə aset-asil KoA ilə bir molekul aset-koenzim A və β-hidroksi-β- metil-qlütaril KoA əmələ gəlir; bundan sonra deasilaza (β-hidrok- si-β-metil-qlütaril KoA-liaza) fermentinin təsiri ilə β-hidroksi-β- metil-qlütaril KoA sərbəst aset-sirkə turşusuna və asetil-KoA-ya parçalanır. Qeyd etmək lazımdır ki, aset-asetil-KoA ilə aset-KoA-nın kondensasiyası nəticəsində əmələ gələn β-hidroksi-β-metil-qlütaril KoA adi şəraitdə xolesterinin biosintezinə sərf olunur. Onun aset- sirkə turşusuna və asetil-KoA-ya qədər parçalanması halına yalnız qaraciyərdə aset-asetil KoA-nın həddindən artıq toplandığı şərait- də təsadüf etmək mümkündür. Aset-sirkə turşusu keton cisimciklərinin digər nümayən- dələrinin (aseton və β-hidroksi-yağ turşusu) əmələ gəlməsi üçün ilkin materialdır. O, NAD-H 2 iştirakı ilə (fermentativ yolla) β- hidroki-yağ turşusuna və karboksilsizləşmə yolu ilə asetona çevri- lə bilər. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|