N. Ş. Hüseynov

 
     Operativ  sinoptik  işlərdə,    P
n   
(  və  ya 
P

    )  hesabatı    üçün  
göstərilən üsuldan az hallarda istifadə eilir. Tez-tez  P
n
 – aşağıdakı 
üsullardan biri ilə təyin olunur.  
     1.  Normal  boyu  δ
n
  izobarları  arasındakı  məsafə  100  km-lə 
ölçülür. Onda ədədi qiymətcə, 
 
                     P
n 
= │ p
 │= │
n
P


│hPa /100 km. 
     P
n
- vektorunun istiqməti normalın istiqaməti ilə eyni olar. 
     2. Normal  boyu  interpolyasiya  yolu  ilə  izobarlar tərəfə, baxılan 
sıfır (0) nöqtəsindən  sağda 50 km  məsafədə  yerləşən 1  nöqtəsində  
və  sola  50  km  məsafədəki  2  nöqtəsində    p
1 
və  p
2 
-  nin  qiymətləri 
interpolyasiya yolu ilə tapılır. Onda 
 
                 P
n 
= │ p
 │= │ p
1 
-  p
2
 │hPa /100 km. 
 
     MT xəritələrinin izohipslərinə görə geopotensial hündürlüklərin 
qradiyentləri,  izotermlər  üzrə  isə  temperaturun  horizontal 
qradiyenti hesablanır.   
     Biz qradiyentlərin hesablanmasına horizontal müstəvidə baxdıq. 
Analoji olaraq şaquli tərkib də hesablana bilər, məsələn, 
    
                  P 
z 
=  -   
z
p


   və ya  
z
T
γ




. 
 
     Laplas operatorunun hesablanması. Laplas operatorlarını çox 
vaxt P, H və T-nin qiymətlərinə görə hesablayırlar. İzobarik səthin 
geopotensial hündürlük sahələri üçün                
   
                                   
,
y
H
x
H
H
2
2
2
2
2







                  (3.12) 
 

---

 
yazıb, (3.8) düsturundan ikinci törəmələri yerinə qoysaq, aşağıdakı 
düsturları alarıq.                                        
                                      
                 
,)
4H
H
H
H
(
H
) 
δs
 
4(
1
H
0
13
11
10
9
2
2






 
 
                                      
                 
)
.
4H
H
H
H
(
H
) 
δs
 
4(
1
H
0
4
3
2
1
2
2






 
Yakobi  opratorunun  hesablanması.  Yakobi  operatoru  iki 
funksiyanın  horizontal  törəmələrinin  müəyyən  kombinasiyasıdır. 
(3.8
1
) –in birinci formullarını tətbiq etsək, alarıq 
 
      ( H,T) = 




3
1
4
2
4
2
3
1
2
T
T
)
H
(
H
)
T
(
T
 )
H
(
H
) 
δs
 
4(
1





. 
 
(H,T) 
tipli 
yakobilər 
meteoroloji 
kəmiyyətlərin 
advektiv 
dəyişmələrinin hesabatı zamanı proqnostik məsələlərdə tez-tez rast 
gəlinir. 
     Belə  hesabatlar  üçbucaqlı  hesablama  toru  vasitəsilə  də  aparıla 
bilər. Ancaq onlar düzbucaqlı tora nisbətən mürəkkəbdirlər. 
 
 
İnterpolyasiya və ekstrapolyasiyanın 
hesablanmasının  
sadə üsulları
 
 
     Sinoptik  xəritələrdə  izobar  və  izohipsləri  keçirən  zaman  
interpolyasiya 
metodundan 
istifadə 
olunur. 
Ancaq 
belə 
interpolyasiya,  adətən,  hava  xəritələrinin  işlənməsi  əməliyyatlarını 
sürətləndirmək məqsədilə gözəyarı aparılır. 
     İnterpolyasiya  və  ektrapolyasiyanın  düzxətli  (düz)  və  əyrixətli 
(parabolik) üsulları vardır. 

---

 
     Düzxətli  və əyrixətli  interpolyasiyanı  fəzadakı  iki  nöqtəyə görə 
(fəzada  interpolyasiya)  və  ya  iki  ardıcıl  zaman  anında  (zaman 
kəsiyində interpolyasiya) həyata keçirmək  olar.    
     Bu  zaman  f  meteoroloji  kəmiyyətinin  s  oxu  istiqamətində  A
1 
nöqtəsindən A
2 
nöqtəsinə ( və ya t
1 
zaman anından t
2
 zaman anına) 
dəyişməsi sabit sayılır. 
 
                                 
1
c
s
f 


  və ya    
2
c
t
f 


 ,  
 
c
1
-in  qiymətini    və    δ
si
  -  nin  məsafəsini  və  ya  c
2
-ni    təyin  etsək  , 
alarıq 
                  
i
1
1
i
1
i
δs
c
f
δs
s
f
f
f






 ,                    
                                                                                      (3.13)      
                                                                                                         
                   
i
2
t1
i
t1
ti
δt
c
f
δt
t
f
f
f






 . 
 
Əyrixətli    interpolyasiya  və  ekstrapolyasiya,  adətən,  kvadrat  kimi 
tətbiq edilir. 
 
                  
const
s
f 


  ,    
1
2
2
a
const
s
f




  ,  
0
t
f
3
3



. 
 
a-nın  qiymətini  tapmaq  üçün  və  əyrixətli    interpolyasiya  və 
ekstrapolyasiya  əməliyyatlarını  yerinə  yetirmək  üçün  fəzada 
minimum üç  nöqtədən aparılmış  müşahidə  və  ya  üç ardıcıl  zaman 
anında olan müşahidə əldə olmalıdır. 
Onda,             
 
           a
1 
= 
),
2
2
1
2
1
2
2
3
2
2
2f
f
f
 
(
)
 
s
 
δ
 
(
1
δs
f
f
δs
f
f
δs
1
s
f















 

---