Namiq Atabəyli Azad şeir və onun poetikası
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əlbəttə, əski türk azad şeir ənənəsindən danışarkın, bizi də eyni qınağa çəkə bilərlər ki, onun mədəni irsi ilə milli Əruz və Heca vəznli ədəbiyyatımız arasında
- Fars alimi cənab Salesin iddeasınca guya azad şeir öz forma yenliyi ilə fars xalqını “İslamdan əvvəlki pak
- Ənənəvi poeziyaya alternativ olaraq, yeni azad şeirin bu xüsusiyyətlərini müxtəlif metrik və ya pitmoloji qruplara ayırmış
122 XX əsrdən etibarən Respublikanizm yeni türk ruhunun əsl ifadəsi oldu. (Türk dünyasında bu mənəviyyata gerçək imzasını atan İLK xalqın Azərbaycan türkləri olduğunu xüsusi qeyd etməyi lazım bilirik). Verlibr barədə xarici ölkələrin bəzi filoloqları arasında da ikili yanaşmaya rast gəlinir. 60-70-ci illərin İran filologiyası buna bariz nümunədir. Belə ki, Azərbaycan alimi Böyükağa Hüseynov bu yanlış fikirlərə aşağıdakı düzgün mövqeyini belə ifadə edir: “Yeni mütərəqqi məzmunun meydana çıxması, ictimai mövzunun geniş inkişaf etməsi kimi mühüm amilin yeni poeziyanın yaradılmasındakı həlledici rolunu nəzərə almamaq və qəbul etməmək Salesi (Mehdi Əxəvan Sales-N.F.) belə sadəlövh nəticəyə gətirib çıxarır ki, guya yeni şeirin yeniliyinin əsasını, onun İslamdan əvvəlki pak və səfalı şeir dövrlərinə qayıtması”təşkil edir: ”... Bugünkü şeir bədii ləzzətə deyil, olsa-olsa ancaq şeirin qəlizlik və sadəliyi ləzzətinə malikdir, yəni o, İslamdan qabaqkı İranın pak və səfalı şeir dövrlərinə, Ərəb üsullarından əvvəlki dövrə qayıtmışdır”(Böyükağa Hüseyov. “XX əsr fars şeirində ənənə və novatorluq”kitabı, Elm, Bakı, 1975, səh. 143). Burada yanlış olan odur ki, İslamdan əvvəlki Qədim Fars şeiri heç vaxt verlibr şeiri olmamışdır. Fars şeiri bütün əski Tarixi ərzində kanonik xarakter 123 daşımışdır. Odur ki, qədim fars sillabik şeirini azad şeir sisteminə bağlamaq əsla elmi deyildir. Burada onu da vurğulamaq istəyirəm ki, mənim Poeziya metrləri ilə xalqların tarixi taleyi arasındakı qarşılıqlı bağlılığa dair Azad şeir haqqında fəlsəfi nəzəriyyəm öz gücündə qalır. Quldarlıq imperiyalarını yaşamış qədim Fars cəmiyyətində qeyri-kanonik şeir metrilkasının mövcud olmasına tarixi şərait yox idi. Lakin bu o demək deyil ki, xalqların yenilik üzərində inhisar hüququ vardır. XX- XXI əsr farsdilli poeziyada azad şeirin kifayət qədər nüfuzlu və o cümlədən yeni gənc nümayəndələri meydana çıxmışlar: Nüma Yuşiç, Firidun Müşiri, Jalə İsfahani, Fürux Fərruxzadə, Söhrab Sipehri, Huşəng İbtihac Sayə, Mehdi Əxəvani, Nüsrət Rəhmani, Mənuçöhr Atəşi, Qeysər Əminpur və b. Bu faqktın qədim fars şeirinə aidiyyəti yoxdur. Çünki masir farsdilli poeziyada verlibrizasiya yeni cərəyandır. Əlbəttə, əski türk azad şeir ənənəsindən danışarkın, bizi də eyni qınağa çəkə bilərlər ki, onun mədəni irsi ilə milli Əruz və Heca vəznli ədəbiyyatımız arasında uzun zaman ərzində fasilə və kəsinti dövrü vardır. Lakin bizim fərqli mövqeyimiz ortadadır: bu gün əski türk şeirinin vəzni Ümumavrasiya (ümumtürk- ümumslavyan) tarixi Azadlıq ruhunun bir hissəsi olaraq maraqlıdır. Bu azad poetik düşüncə sistemi yalnız öz əsrinin və öz tarixi coğrafiyasının hüdudları 124 içində qapanmış halda deyil. O, milli ədəbiyyatımızdakanonik şeirlər ənənəsi yaranana qədər mükəmməl bədii sistem təşkil etmiş, onların məzmun-forma resursları müasir dünya Türklüyünün və Slavların (o cümlədən, çağdaş dünya ədəbiyyatının) çağdaşmənəvi təlabatlarını ödəməyə həmişə qabil olmuşdur. Hər bir ictimai İnkişaf bir xəttlidir. Axan suya ikinci dəfə girilə bilməz... Lakin ruh tarixdən yuxarıdır. Azadlıq eşqinin məzmununda tarixilik yoxdur. Mənəviyyat siyasi xarakter daşımır. Onun bir məzmunu var: hümanizm. İnsanın vicdani səsi kimi o da zamanında ya dinir, ya da SUSUR. Əski türk şeirində qövmi, milli-etnik Azadlığın cəmiyyət içində hamı tərəfindən eyni qəbul edildiyini düşünmək sadəlövhlikdir. Burada da öz şəxsi hökmranlıq istəyini başqalarına Azadlıq kimi tanıtmağa çalışanlar az deyil. Lakin bu leytmotiv xətt deyil. Bu cür tiplər Orxon-Yenisey eposunda epizodik xarakterlidir. Onlar məhv olan zümrələr içindədir... Demək istəyirəm ki, əski türk şeirinin poetikası nə qədər mükəmməl olursa olsun, onun mənəvi gücü Avrasiya superernik azadlıq ruhunu daşımasındadır. Əsla formal cəhətlərində deyil. Fars alimi cənab Salesin iddeasınca guya azad şeir öz forma yenliyi ilə fars xalqını “İslamdan əvvəlki pak 125 və səfalı dövrə”qaytara bilmişdir. Bu, vulqar yanaşmadır. Əvvəla, Sasani İranını İslam cəmiyyətindən daha “pak və səfalı” saymağın özü ən uyğunsuz ifadədir. İslam quldarlığa ən ağır zərbə vurmuş hərakatdır. Sasani İranı isə bir quldarlıq imperiyasından başqası deyildi... Bu da məsələnin ikinci tərəfidir. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında verlibr poetikasının terminoloji aparatı, əsasən, rus filologiyası terminləri üzrə qurulmuşdur. Bu mənada, Azad şeirin bütün nəzəri problemləri də rus filoloji elminin prinsiplərinə tabe tutulduğundan xeyli ziddiyyətlər ortaya çıxmışdır. Tədqiqat işində Azərbaycan verlibri əsas götürüldüyündən digər xalqların ədəbi nümunələrinə yalnız müüqayisə baxımından yanaşılmışdır. Bu zaman bir çox problemlərin elmi-nəzəri həllində milli ədəbiyyatşünaslığın mövqeyi üstün götürülmüşdür. Məsələn, rus şeirşünaslığı rus dilinin və poetikasının əsaslarını nəzərə alaraq, şeir nəzəriyyəsində bizim milli baxışlarımıza uyğun olmayan vəzn, növ və janr xüsusiyyətləri ortaya çıxarmışlar. Ənənəvi poeziyaya alternativ olaraq, yeni azad şeirin bu xüsusiyyətlərini müxtəlif metrik və ya pitmoloji qruplara ayırmış, çeşidli şeir “növləri” yaratmışlar: ağ şeir, qafiyəsiz şeir, verlibr, azad şeir (volnıy yamb), bekara şeir Yüklə 3,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|