Nanotibbiyot-maqola pdf

---

NANOBIOTEXNOLOGIYA VA NANOTIBBIYOT
Sobirova Muqaddas Botirovna
Norpulatova Sarvinoz Sharofjon qizi
Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy Universiteti
Jizzax filiali
Annotatsiya:
Biologiya va tibbiyotni rivojlanishi, bu sohadagi tadqiqot
usullarini, kuzatish usullaridan sekin-asta molekular va atom darajasidagi
usullarga o‘tib borishi bilan tavsiflanadi. Nanobiotexnologiya usullarini tibbiyot
amaliyotida qo'llanilishi, tibbiyotda yangi yo'nalish - «nanotibbiyot»
yo‘nalishini paydo bo’lishiga olib keldi. Nanotibbiyot kasalliklarga diagnoz
qo'yish va ularni davolashni molekular darajada bajarishni taqozo qiladi. 
Nanotibbiyotni usullari har xil nanobo‘lakchalardan ehtiyojli hujayralarga
dori moddalarni va DNK fragmentlarini manzilga yetkazish maqsadida
foydalanishni o‘z oldiga qo‘yadi. 
Kalit so’zlar:
Nanotibbiyot, nanobot, nanomashina, in vivo va in vitro
biosensorlar, nanozarracha, sun’iy hujayra
Kirish:
Nanotibbiyot
- 
nanotexnologiyaning tibbiy qo'llanilishi .  
Nanotibbiyot nanomateriallar va biologik qurilmalarning tibbiy qo'llanilishidan
nanoelektron  biosensorlargacha va hatto biologik mashinalar kabi molekulyar
nanotexnologiyaning kelajakdagi qo'llanilishini o'z ichiga oladi. 
Nanotexnologiyalar kerakli preparatni nafaqat hujayraga, balki uni
ma’lum qismiga (organoidlariga) ham yetkazib bera oladi. Yangi usullar
preparatlarning ta’sir davrini cho‘zish va ularni ikkinchi darajali ta’sirini ancha
pasaytirish imkonini ham beradi. Nanotexnologiyalar kasalliklarga diagnoz
qo'yish usullarini mukammallashtiradi. Nanobo’lakchalardan foydalanish tirik
organizmda rak va boshqa kasal hujayralarni axtarib topish imkonini beradi va
nanotexnologiyalarning sezgirligini oshishiga olib keladi. 
Nanotibbiyotni asosiy yo‘nalishlarini quyidagilarga ajratish mumkin: 

faol dorivor moddalarni manzilga yetkazish; 

nanometr darajasidagi yangi usullar va davolash vositalarini yaratish; 

tirik organizmda va laboratoriya sharoitida (in vivo va in vitro)
nanodiagnostika; 

to'qima injeneriyasi; 

tibbiyot implantlari.

---

1-rasm. Biotexnologiya, nanotexnologiya va tibbiyotning o 'zaro bog‘liqligi.
Nanobotlar, bu
 
sohaga nanorobotlar va biologik mashinalar kiradi , ular
ushbu bilim sohasini rivojlantirish uchun juda foydali vositadir. So'nggi
yillarda tadqiqotchilar funktsional nanorobotlarni ishlab chiqish uchun zarur
bo'lgan turli xil qurilmalar va tizimlarda ko'plab yaxshilanishlarni amalga
oshirdilar - masalan, magnit asosida harakatlanuvchi nanorobotlar. Bu
saraton kabi kasalliklarni davolash va davolashning yangi usulini nazarda
tutadi; nanorobotlar tufayli kimyoterapiyaning nojo'ya ta'sirlari nazorat
qilinishi, kamayishi va hatto yo'q qilinishi mumkin edi, shuning uchun bir
necha yil o'tgach, saraton bemorlariga kimyoterapiya o'rniga bunday
kasalliklarni davolash uchun muqobil taklif qilinishi mumkin, bu soch
to'kilishi kabi ikkilamchi ta'sirlarni keltirib chiqaradi. Charchoq yoki ko'ngil
aynish nafaqat saraton hujayralarini, balki sog'lom hujayralarni ham
o'ldiradi. Nanobotlar turli xil terapiya, jarrohlik, diagnostika va tibbiy
diagnostika uchun ishlatilishi mumkin edi, masalan, miyaga
( nanozarrachalarga o'xshash ) dori vositalarini yetkazib berish va
to qimalarning kirib borishi, saytga mo ljallanganligi, ogohlantiruvchi
ʻ
ʻ
ta sirchanligi va yukni yuklash kabi xususiyatlarning kombinatsiyasi uchun
ʼ

---

dasturlash imkoniyati bunday nanobotlarni " aniq tibbiyot " uchun istiqbolli
nomzod sifatida tan oladi.
 
Klinik darajada saraton kasalligini nanotibbiyot bilan davolash bemorga
inyeksiya orqali nanorobotlarni yetkazib berishdan iborat bo'lib, u saraton
hujayralarini qidiradi va sog'lom hujayralarga tegmasdan o’tadi. Nanotibbiyot
orqali davolanadigan bemorlar ular ichida bu nanomashinalarning mavjudligini
sezmaydilar; sezilarli bo'lishi mumkin bo'lgan yagona narsa - ularning
sog'lig'ining tobora yaxshilanishi. 
Nanozarrachalar
Nanozarrachalar allaqachon tibbiyotda keng qo'llanilgan. Uning
xususiyatlari nanobotlarniki bilan bir-biriga mos keladi va ba'zi hollarda ularni
farqlash qiyin bo'lishi mumkin. Ular diagnostika va maqsadli dori-darmonlarni
yetkazib berish , kapsulatsiyalash uchun ishlatilishi mumkin. Ba'zilarini magnit
maydonlar yordamida manipulyatsiya qilish mumkin va masalan, eksperimental
tarzda, masofadan boshqariladigan gormon chiqarilishiga shu yo'l bilan
erishildi.
Sun'iy hujayralar
Tabiiy hujayralarga ma'lum bo'lgan barcha yoki ko'p tabiiy
xususiyatlarga ega bo'lgan sun'iy qizil qon tanachalari kabi sun'iy
hujayralar gemoglobin ,
dorilar,
magnit nanozarrachalar va
ATP biosensorlari kabi funktsional yuklarni yuklash uchun ishlatilishi mumkin ,
bu esa qo'shimcha mahalliy bo'lmagan hujayralarni ishlab chiqarishga imkon
beradi. 
In vivo biosensorlar
Hozirgi nanobiotexnologik tadqiqotlarning yana bir misoli floresan polimerlar
bilan qoplangan nanosferalarni o'z ichiga oladi. Tadqiqotchilar, o'ziga xos
molekulalar bilan uchrashganda floresansi o'chadigan polimerlarni loyihalashga
intilmoqda. Turli xil polimerlar turli metabolitlarni aniqlaydi. Polimer bilan
qoplangan sharlar yangi biologik tahlillarning bir qismiga aylanishi mumkin va
texnologiya qachonlardir o'smalar va boshqa tibbiy muammolari bilan bog'liq
metabolitlarni kuzatish uchun inson tanasiga kiritilishi mumkin. Yana bir misol,
boshqa nuqtai nazardan, nanoskopik darajadagi terapiya, ya'ni
nanobakteriyalarni (25-200 nm o'lchamdagi) organizmga davolash maqsadida
yo’naltirish.
In vitro biosensorlar

---

DNK dan tayyorlangan "nanoantennalar" - nanomiqyosdagi
 
   optik
 
 
antennalarning
 yangi turi - oqsillarga biriktirilishi va ular biologik
funktsiyalarini bajarganda, xususan, ularning aniq 
konformatsion o'zgarishlari
uchun
 
floresans
 
 
orqali signal ishlab chiqarishi mumkin .
Nanotibbiyotning dolzarb muammolari nanomiqyosdagi materiallarning (
tuzilishi nanometr shkalasida, ya'ni metrning milliarddan bir qismi bo'lgan
materiallar ) toksikligi va atrof -muhitga ta'siri bilan bog'liq muammolarni
tushunishni o'z ichiga oladi.  
Funksiyalarni biologik molekulalar yoki tuzilmalar bilan o'zaro bog'lash
orqali nanomateriallarga qo'shilishi mumkin. Nanomateriallarning o'lchami
ko'pchilik biologik molekulalar va tuzilmalar hajmiga o'xshaydi, shuning uchun
nanomateriallar ham in vivo, ham in vitro biotibbiyot tadqiqotlar va boshqa
sohalar uchun foydali bo'lishi mumkin. Hozirgacha nanomateriallarning
biologiya bilan integratsiyalashuvi diagnostika asboblari, kontrast moddalar,
analitik vositalar, fizika terapiyasi va dori vositalarini yetkazib berish
vositalarining rivojlanishiga olib keldi.
Nanotibbiyot yaqin kelajakda qimmatli tadqiqot vositalari va klinik
jihatdan foydali qurilmalar to'plamini yetkazib berishga
intiladi. Milliy 
nanotexnologiya tashabbusi
 
  farmatsevtika sanoatida
 
 
ilg'or dori
vositalarini yetkazib berish tizimlari, yangi davolash usullari va in vivo tasvirni
o'z ichiga olishi mumkin bo'lgan yangi tijorat sohalarini kutmoqda.