Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman» Navoiy innovatsiyalar instituti rektori

nutqni o‘stirish: birinchi yo‘nalish–o‘quvchilarning so‘z boyligini kengaytirish (o‘quvchilarning o‘zlari uchun yangi bo‘lgan so‘zlarning ma’nosini va qo‘llanish doirasini aniqlash); ikkinchi yo‘nalish–o‘zbek adabiy tili me’yorlarini o‘rganish, adabiy talaffuz me’yorlari (to‘g‘ri talaffuz me’yorlari, so‘z birikmalari va gap tuzish me’yorlari, so‘z turkumlari va sintaktik tuzilishlarining uslubiy imkoniyatlari, xususan, sinonimikasi), shuningdek, lug‘aviy sinonimika va qo‘shimchalarning sinonimikasi hamda, umuman, grammatik sinonimika bilan tanishish; uchinchi yo‘nalish–o‘quvchilarda fikrni og‘zaki va yozma bog‘lanishli bayon qilish malaka va ko‘nikmalari shakllanadi.

Fonetika, imlo, to‘g‘ri talaffuz, tinish belgilari, harf va tovush:

• har bir harf ifodalaydigan tovushlarni va o‘zbek alifbosi sirasini, so‘zlarni to‘g‘ri va ravon o‘qishni bilish;

  
  

• bosh harflarning ishlatilishida asosiy o‘rinlar;

  
  

• unli va undosh tovushlar, jarangli va jarangsiz undoshlar;

  
  

• jarangli undoshlarni so‘z oxirida va jarangsiz undoshlardan oldin o‘qish va yozish qoidalari;

  
  

• bo‘g‘in, so‘zni bo‘g‘inlarga ajratish, bo‘g‘in va so‘zning ko‘chiriladigan qismlari, so‘z urg‘usi;

  
  

• gap ohangi, darak, so‘roq, buyruq, undov ohanglari va darak, so‘roq, buyruq, undov gaplarda tinish belgilarini to‘g‘ri qo‘llash. Ayni gapni darak, so‘roq, undov ohanglarida talaffuz etish va yozish;

  
  

• xat boshi (abzas) haqida tushuncha;

  
  

• so‘z va uning ma’nosi. Darslik va kitoblarga ilova qilinadigan lug‘atlardan, sahifa osti izohlardan foydalanish ko‘nikmalari. So‘zning ma’nodoshlari haqida ilk tasavvur;

  
  

• imlo lug‘ati, undan foydalanish ko‘nikma va malakalari;

  
  

• izohli lug‘at haqida tushuncha;

  
  

• grammatika: so‘z tarkibi, o‘zak va qo‘shimcha. So‘z yasovchi va shakl yasovchi qo‘shimchalar;

  
  

• grammatika: mustaqil so‘z turkumlari (fe’l, ot, sifat, son, ravish, olmosh) va yordamchi so‘zlar;

  
  

• fe’l: fe’lning ma’nosi va so‘roqlari; bo‘lishli va bo‘lishsiz fe’llar;

  
  

• ot: otning ma’nosi va so‘roqlari, otning birlik va ko‘plikda qo‘llanilishi. Atoqli va turdosh otlar;

  
  

• sifat: sifatning ma’nosi va so‘roqlari;

  
  

• olmosh: kishilik olmoshlari, I, II, III shaxs kishilik olmoshlarining birlik va ko‘plikda qo‘llanilishi;

  
  

• yordamchi so‘zlar: va, lekin, biroq, ammo, shuning uchun, bilan, uchun, singari so‘zlaridan foydalanish;

  
  

• nutq madaniyati, stilistika;

  
  

• o‘zbekcha nutqda senlash va sizlash (gapning egasi va kesimida bunday ma’noning ifodalanishi);

  
  

• kishi nomlari, qavm-qarindoshlik nomlarida -jon, -xon, -oy, -bonu kabi hurmat va ehtirom qo‘shimchalarining qo‘llanilishi;

  
  

• hurmat-ehtirom, do‘q-po‘pisa ohangi;

  
  

• kishi nomlari, qavm-qarindoshlik nomlaridan oldin hurmat-ehtirom ifodalovchi so‘zlarni qo‘llash, egalik qo‘shimchalarining hurmat-ehtirom yaqinlik ma’nolarida qo‘llanilishi;

  
  

• matnda narsa-buyum, shaxslarni atab keluvchi otlarni qo‘llash va kishilik olmoshlari bilan almashtirish;

  
  

• ayni bir fikr- axborotni sodda va qo‘shma gaplar bilan ifodalash,

  
  

• til haqidagi umumiy ma’lumotlar;

  
  

• adabiy nutq va so‘zlashuv nutqi: adabiy nutqning yozma va og‘zaki ko‘rinishlari;

  
  

• tillarning rang-barangligi; ko‘p tillilik tushunchasi;

  
  

• tillarning bir-biriga ta’siri, so‘zlarning bir tildan ikkinchi tilga o‘tishi.

  
  

O‘quvchilar 9-sinfning oxirida bayon, insho, ish qog‘ozlari, referat, ma’ruza, maqola, xabar, ma’lumotnoma yoza olishlari, yozma ish uchun material to‘play bilishlari, to‘plangan materiallarni tizimga sola olishlari, sodda va murakkab reja tuza olishlari, yozma ishga epigraf va ma’lum asardan sitatalar tanlay olishlari, qiziqarli epizod qo‘sha olishlari, xat boshilarni to‘g‘ri belgilashlari, dialoglarni to‘g‘ri ajratishlari, dialogning muallif so‘zi qismida qahramonning ruhiyatini ochuvchi, uni tavsiflovchi so‘zlarni bera olishlari, gaplarni va matn parchalarini (murakkab sintaktik butunliklarni) o‘zaro bog‘lovchi leksik-grammatik vositalarni to‘g‘ri qo‘llay olishlari, uslubiy sinonimlardan foydalana olishlari, murakkab sintaktik butunliklarning tarkibiy qismlarini to‘g‘ri shakllantira olishlari lozim.