Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman» Navoiy innovatsiyalar instituti rektori

3-MAVZU. ONA TILI O‘QITISHNING UMUMDIDAKTIK VA O‘ZIGA XOS PRINSIPLARI.


Reja:
1.Ona tili o‘qitish printsiplari: ona tili o‘qitishda ta’lim-tarbiya va rivojlanishning uyg‘unligi.

2. Ona tili o‘qitishda ilmiylik va tushunarlilik.

3.Ona tili o‘qitishda izchillik, nazariyani amaliyot bilan bog‘lash, onglilik, faolik va mustaqillik, ko‘rgazmalilik, o‘quvchilarning yoshi va shaxsiy xususiyatlari hamda o‘quv imkoniyatlarini hisobga olish.
4.Ona tili o‘qitishning o‘ziga xos printsiplari.


O‘ZBEK TILINI O‘QITISH TAMOYILLARI (PRINSIPLARI)
Tayanch tushunchalar:
O‘qitish tamoyillari (prinsiplari), umumdidaktik prinsiplar: o‘qitishning bolaga ma’lumot berish, tarbiyalash va rivojlantirishga qaratilganligi; o‘qitishning ilmiyligi va bolalar uchun tushunarliligi; sistemaviylik va izchillik; nazariya bilan amaliyotning uzviy aloqasi; onglilik, faollik va mustaqillik; ko‘rsatmalilik; o‘quvchilarga individual munosabatda bo‘lish va ularning o‘quv imkoniyatlarini hisobga olish. Shu fanni o‘qitishning o‘ziga xos prinsiplari:»til-me’yor-nutq mutanosibligi» prinsipi; o‘zbek tili fanini o‘qitish orqali o‘quvchilar tafakkurining o‘sishiga erishish prinsipi;o‘zbek tilini o‘qitishda mavzulararo, bo‘limlararo va fanlararo bog‘lanishga qat’iy amal qilish prinsipi; o‘quvchilarni til hodisalarini ajratishga o‘rgatish prinsipi; o‘zbek tilini o‘qitish orqali o‘quvchilarning nutq malakalarini mustahkamlash va til sezgirligini oshirish prinsipi; ona tili o‘qitishda mahalliy sheva sharoiti va ta’sirini nazarda tutish prinsipi.
Ta’lim prinsiplari jamiyatimizning maktab oldiga qo‘ygan talablaridan kelib chiqadi. Shaxsni har tomonlama rivojlantirish, uning ijodiy imkoniyatlarini kengaytirish o‘qitish prinsiplarini amalda to‘g‘ri qo‘llash bilan chambarchas bog‘langan.
O‘qitish prinsipi nima? «Prinsip» lotincha so‘z bo‘lib, asos, qoida, talab singari ma’nolarni ifodalaydi. «O‘qitish prinsipi» deganda dars samaradorligini ta’minlash, ta’lim jarayonini tashkil etish, uyushtirishga qo‘yilgan asosiy talablar, qoidalar tushuniladi. O‘qituvchi ta’lim ishini tashkil etar ekan, ana shu qoida va talablardan kelib chiqadi va ular o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlikni ta’minlagan holda amalda tadbiq etish orqali ko‘zlangan maqsadga erishadi.
Ona tili darslarida bir tomondan umumdidaktik prinsiplar, ikkinchi tomondan shu fanni o‘qitishning o‘ziga xos prinsiplarini hisobga olishga to‘g‘ri keladi.
Umumdidaktik prinsiplar garchand maktabda o‘qitiladigan barcha fanlarga aloqador bo‘lsa-da, ammo u har bir fanning ichki tabiatidan, o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqadi. Maktabda o‘qitiladigan hamma fanlar uchun umumiy bo‘lgan didaktik prinsiplar: o‘qitishning bolaga ma’lumot berish, tarbiyalash va rivojlantirishga qaratilganligi; o‘qitishning ilmiyligi va bolalar uchun tushunarliligi; sistemaviylik va izchillik; nazariya bilan amaliyotning uzviy aloqasi; onglilik, faollik va mustaqillik; ko‘rsatmalilik; o‘quvchilarga individual munosabatda bo‘lish va ularning o‘quv imkoniyatlarini hisobga olish kabi prinsiplar garchand umumdidaktik prinsiplar sanalsa ham, ammo ona tili o‘qitish nazariyasi va usuliyatida ularning har biri o‘ziga xos mazmun kashf etadi.
Ona tili o‘qitishda umumdidaktik prinsiplar bilan bir qatorda shu fanning tabiatidan kelib chiqadigan quyidagi o‘ziga xos prinsiplar ham mavjud: a) «til- me’yor-nutq mutanosibligi» prinsipi; b) o‘zbek tili fanini o‘qitish orqali o‘quvchilar tafakkurining o‘sishiga erishish prinsipi; v) o‘zbek tilini o‘qitishda mavzulararo, bo‘limlararo va fanlararo bog‘lanishga qat’iy amal qilish prinsipi; g) o‘quvchilarni til hodisalarini ajratishga o‘rgatish prinsipi; d) o‘zbek tilini o‘qitish orqali o‘quvchilarning nutq malakalarini mustahkamlash va til sezgirligini oshirish prinsipi; e) ona tili o‘qitishda mahalliy sheva sharoiti va ta’sirini nazarda tutish prinsipi.
Maktabda ona tili o‘qitishning bu o‘ziga xos prinsiplari umumdidaktik prinsiplar bilan uyg‘unlashib, ona tili darslari samaradorligini ta’minlovchi asosiy talablar silsilasini vujudga keltiradi.
Quyida umumdidaktik va ona tili o‘qitishning o‘ziga xos prinsiplariga alohida-alohida to‘xtalib o‘tamiz.