Neriman Qurban indd
Yüklə 3,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
575 raklarda yerləşdiriləndə öyrəndi: Qorki (Nijniy Novqorod) vilayəti, Semyonov rayonu, Suxobezvodnaya stansiyası, 62\1 saylı, islah-əmək düşərgəsi. Qorki şəhərinin Kazana tərəf yüz qırx kilometrliyindəki stansiyada ağac emalıyla məşğul olan əmək-islah düşərgəsi yerləşidi. Sağ tərəfdə Putıqa, onun qolu Unja və Moşna çayla- rı axır, Maksimixa, Krutes, Berezovaya dərələri uzanıb gedir- di. Hər tərəf quru, susuz çöllər idi, yalnız uzaqlarda qalın meşələr gözə dəyirdi. Dustaqlar da elə həmin meşədə işləyirdilər. Xalq Daxili İşlər Komissarlığı mühafizə taborunun zabiti baş leytenant Zaxar İlyuşin Qafqazdan yenicə gətirilmiş dus- taqları təhvil alıb sıraya düzdü. Uzun yoldan, aclıqdan, taqətsizlikdən üzülmuş adamlar həmin məqamda yalnız bir qədər yatıb düncəlməyi arzulayırdılar. Amma əmək-islah düşərgəsinin rəisi gələnlərə partiyanın və böyük Stalinin hu- manist siyasətindən danışdı, sonra nizam-intizam məsələ- lərinə keçdi, axırda da nitqini hökmlə bitirib sakitləşdi. Yusif Vəzirin savadını, dil bilməyini nəzərə alıb onu ağackəsənlər briqadasına başçı təyin elədilər. Səhər saat dörddə “qalx” əmrilə yerlərindən sıçrayır, cəld növbətçinin “suşilka”dan (paltar qurudulan yer) gətirdiyi nəm və kif iyi verən paltarı geyinir, tələsik yuyunur, sıraya düzülüb yeməkxanaya (beş yüz nəfərlik yeməkxanada həm də rəhbəylik yı- ğıncaqlar keçirirdi) gedir, böyük, soyuq zalda yağsız, bulanlıq, dadsız balıq supunu bir tikə qara çörəklə yeyirdilər. Sonra darvazanın yanında onlar sayıb iş yerinə aparacaq nəzarətçilərə təhvil verirdilər. Dustaqlar ələ-ələ tutub cüt-cüt yeriyirdilər, hər briqadanı silahlı-itli səkkiz nəzarətçi (ikisi
və irəlidəki nəzarətçilərin tutduqları nazik ipə itlərin zənciri bənd edilirdi ki, kənara qaçan olmasın. Meşəyə qədər məsafə təxminən on kilometrəcən olduğun- dan yolun yarısında “perekur” (fasilə) verilirdi, bu vaxt ya
576 çömbəlmək, ya da uzanmaq lazım gəlirdi, ayaq üstə dayan- maq olmazdı. “Perekur” da ancaq bir papiros çəkməyə bəs eləyirdi. Təxminən iki saatdan sonra iş yerinə çatır, burda on- ları sayıb nəzarətçilərə təhvil verirdilər, sonra zəng çalınır, iş başlanırdı. Bütün günü silahlı nəzarətçilərin müşayiətilə iri, yüzillik ağacları mişarla kəsir, baltayla budaqlarını doğrayır, tirləri üst-üstə yığır, at arabalarına yükləyir, “lesobirja” (ağac anbarı) adlanan yerə daşıyırdılar. Günorta yeməyini də elə or- daca yeyir, qaş qaralanda yorğunluqdan üzülmüş halda gəldikləri kimi düşərgəyə qayıdırdılar. Hələ hava xoş keçirdi, dustaq paltarında keçinə bilirdi. Urgəncdə siyahıya aldıqları pal-paltarındansa xəbər-ətər yox idi...
Hava soyuyanda vəziyyət daha da çətinləşdi. İş vaxtı da- yanıb nəfəs dərmək mümkün deyildi, qırx dərəcəyə çatan şaxtada bir neçə dəqiqəliyə hərəkətsiz dayananda donmaq təhlükəsi yaranırdı. Üstəlik, briqada planı doldura bilməyəndə dustaqları müxtəlif cəzalar gözləyirdi: çörək normasını azal- dır, birinci-ikinci yeməklərini vermir, hamam vaxtlarını ge- cikdirir, evlərinə məktub yazmaqdan məhrum eləyirdilər. İki ayda bir dəfə ailələrinə məktub yazmaq icazəsi olan dustaq üçün sonuncu cəza daha qorxuluydu, ona görə də var güclərilə işləyirdilər. Günorta saat birdə çalınan nahar zəngilə tələm-tələsik quru ağaclardan iki tonqal qalayır, arasında otururdular ki, kürəkləri də də, buza dönmüş canları da isinsin, çörəklərini qızdırsınlar. Hisli vedrələrə qar doldurub əridir, suyunu qay- nadıb parçsız, qəndsiz-filansız elə vedrədəncə çay əvəzinə içirdilər. Axşam qayıdanda şaxta sifətlərini yandırır, ağız-bu- runlarından çıxan hava bığ-saqqallarında donub sırsıraya çevrilirdi. Düşərgəyə çatandan, təhvil-təslim başa çatandan sonra cəld baraklara doluşur, iş paltarlarını soyunub növbətçi məhbusa verir, tələsik “ev” paltarını geyinib yeməkxanaya qaçır, verilən supu, ya da sıyığı əl boyda qara çörəklə yeyib özlərini “nar”a (taxt) çatdırır, yatağa ölü kimi düşürdülər. 577 Dustaqları hamama ayda iki dəfə aparırdılar, alt paltarları çirkli, həm də yamaqlı olurdu. İki-üç nəfərin istifadə elədiyi əl-üz dəsmalları bəzən o qədər kirlənirdi ki, rəngini ayırd eləmək çətinləşirdi. Yataqları içərisinə küləş doldurulmuş, uzun illər istifadə olunduğundan daş kimi bərkimiş döşəkdən, balışdan, köhnə, yırtıq adyallardan ibarət idi. Barakda daim peç yanmasaydı, ümumiyyətlə, yaşamaq olmazdı. Şaxta qırx dərəcədən yuxarı olanda dustaqlar sevinirdilər: qaydaya görə belə vaxtlarda işləmək qadağan idi. Səhər və günorta yeməyindən sonra rəhbərliyin yığıncağı, ya da
gizlətdiyi dəftəri çıxarır, yatağında üzüüstə uzanıb beynin- dəkiləri karandaşla kağıza köçürürdü. Özünə həmsöhbətlər də tapmışdı, voloqdalı ədəbiyyat müəllimi Yakov Perepelkin və kazanlı tarixçi İlyas Muhammədşinlə danışmağa mövzu tapırdılar. Vətənindən eyni qatarda gələnlər başqa baraklar- da olduqlarından heç birini görə bilmirdi. Ağır iş, soyuq hava, pis yemək, nazik geyinmək qısa müddətdə dustaqların səhhətini pozur, onları sürətlə qocal- dırdı. Almacıq sümükləri çıxmış, gözləri çuxura düşmüş, üzlərini tük basmış, zəifləmiş adamların görkəmi ürək ağrı- dırdı, az qala, gündə kiminsə ölməsi adi hala çevrilmişdi. “Sançast” adlanan ikiotaqlı tibb məntəqəsinin ancaq adı var- dı, heç bir dərdə əlac eləmək iqtidarında deyildi. O qış Yusif Vəzir isti paltarının olmamasından, bir də pa- piros çatışmazlığından əziyyət çəkməyə başladı. Düşərgə rəisinə müraciət eləyib ailəsinə məktub yazmaq məcburiy- yətində qaldı. “Mənə səkkiz il iş veriblər, bizi meşədə işlədirlər, özüm də briqadirəm; yazdı ki, sağ-salamatam, amma papirossuz- luqdan, bir də qış paltarımın olmamasından əziyyət çəkirəm. Məni satanlar 1937-ci ildə professor Bəkir Çobanzadə, Hənəfi Zeynallı, Hacıbaba Nəzərli, 1938-ci ildəsə Azərbaycan Neft İnstitutunun do- senti, evimizə daim gəlib-gedən Nurməmməd Şahsuvarov olublar, onlar məni ləkələyib göstəriblər ki, Yusif Vəzir əksinqilabın millətçi Yüklə 3,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|