NəSĠman yaqublu

tutulur  - N. Y.) artıq cəhənnəmə  vasil oldular.  Dünyanın  faşist ünsürlərini də bir-
bir  təmızləyəcəyik.  Bundan  belə  dünya  əbədi  bir  sülh  içində  yaşayacaqdır...”   
Vaşinqton  belə  deyirdi:  “Yaşasın  sülh  və  demokratiya.  Dünya  iki  qanlı 
diktatorundan  artıq  xilas  olmuşdur.  Əlimizdəki  qara  vərəqələr  üzrə  bütün  faşist 
ünsürlərini  də  bir-bir  təmizləyəcəyik.  Dünya  üzərində  nəhayət  əbədi  bir  sülh 
bayrağı dalğalanacaqdır”. (177, s. 123-124) 
Legionerlər  arasında  aparılan  təbliğata  inanmayanların  sayı  çox  idi. 
Əksəriyyət  yenidən  Stalin  rejiminin  təsiri  altında  yaşamaq  istəmir,  etirazını 
bildirirdi. Odur ki, legionerlərin zorla sovetlərə verilməsi bəzən qanlı çarpışmalarla 
nəticələnirdı. Rananın “Onlar türklərdir” kitabında bu hadisə belə təsvir olunurdu: 
“İşğal qüvvələri komandanlığının təbliğinə görə bütün “Rus
 
vətəndaşları” vətəninə 
dönəcəkdilər.  Yalnız  Baltik  məmləkətlərindən  gələn  qaçqınlar  Amerikanın 
himayəsində  qala  biləcəkmişlər.  Çünki,  Birləşmiş  Amerika  dövləti,  üç  Baltik 
məmləkətini Sovetlər birliyinə birləşdirməyi hələ qəbul etməmişdi. Baltiklilər artıq 
fəallaşaraq  antisovet  təbliğat  aparmağa  və  qərb  aləmini  məlumatlandırmağa 
başladılar.  Bir  çox  başqa  millət  mənsubları  da  pasportlarını  dəyişərək  baltikli 
olmağa çalışırdılar. Baltiklilər çox mədəni və alicənab insanlardır. Milli düşmənləri 
olan  rusları  həmçinin  (təbii  antibolşevik  rusları)  “Baltiklidir”  deyə,  -  himayə 
etdilər. 
Türklər isə milii mənsubiyyətlərini inkar etməmək qərarına gəldilər. Fəqət 
özlərini Yunanıstanlı türk deyə təqdim edəcəkdilər. Bu bəhanə ilə Rusiyaya güclə 
aid  edilməzdilər  bəlkə...  Qaçqın  düşərgələrini  tez-tez  ziyarət  edən  rus  zabitləri 
günün birində Baltiklilər düşərgəsinə də soxulmaq istədilər. Fəqət cəsur baltiklilər 
onları  qapıdan  içəri  buraxmayaraq  hamısı  bir  ağızdan  çığırdılar:  -  Bizdə  təbliğat 
aparmağa  gəlmisiniz? Çəkiliniz, alçaq həriflər.  Sizin də  nə düşündüyünüzü əzbər 
bilirik.  Baltik  məmləkətləri  də  Sovet  cənnətinin  bir  guşəsində  yer  almışdı.  Xeyr. 
Biz  oradan  gəldik.  Cənnət  vətənimiz  sizin  qanlı  işğalınız  altında  bir  cəhənnəm 
oldu.  Qəhr  olsun  sovet  cəhənnəmi...  Yaşasın  Amerika  demokratiyası...  Amerika 
demokratiyasından ilham alan qarışıq bir kütlə qırmızı zabitləri çürük yumurta və 
əzilmiş  pomidorla  qovdular.  Sarı  və  qırmızı  boyalar  qırmızı  zabitlərin  ulduzlu 
hərbi paltarlarına yeni bir rövnəq vermişdi. Bu hadisədən iki gün sonra Baltiklilər 
düşərgəsi  əsgəri  polislər  tərəfindən  mühasirəyə  alındı.  Düşərgədə  olanlar  təlaşa 
düşərək, bir-birinə pıçıldadılar: - hamımızı yaxalayaraq ruslara təslim edəcəklər... - 
Artıq  baltiklilərə  də  aman  yoxdur;  -  Rus  qanunları  qərbin  işğal  bölgələrində  də 
qüvvədədir.  Biz  rus  zabitlərini  çürük  yumurtalarla  qovduq,  onlar  isə  bizə  güllə 
yedirəcəklər.” (177, s. 125,126) 
Hadisələrin  şahidi  olmuş  daha  bir  legionerin  -  Ramazan  adlı  birisinin 
1952-ci  ildə  Münhendə  nəşr  edilən  “Qafqasya”  jurnalındakı  xatirələri  də 
maraqlıdır.  Müəllif  “Çılğınlıq  qurbanları”  məqaləsində  yazırdı:  “Legionerlərin 
təhvilində  daha  bir  qanlı  hadisə,  1945-ci  ilin  mayın  28-də  Avstriyada, 
Oberdrauburqda baş verdi. Belə ki, beş minə yaxın legioner Sovetlərə təslim edildi. 

---

Lakin onların heç birisi Sovet İttifaqına qayıtmaq istəmir, müqavimət göstərirdilər. 
Müttəfiq orduların zabitləri heç kəsi buraxmaq istəmir, yalnız bir fikir bildirirdilər: 
orada,  vətəndə  hər  şey  həll  edilir.  Belə  olduqda,  bir  çox  legionerlər  boğazlarının 
damarlarını  kəsib  intihara  başladılar.  Bəziləri  isə  qatar  bütün  sürəti  ilə  hərəkət 
etdikdə  özlərini  pəncərədən  yerə  atdılar.  Bütün  əsirlər  keçmiş  alman  hərbi 
düşərgəsi olan Spitelə gətirildi. Qurbanlarını gözləyən ağgözlü NKVD-çilərin əlinə 
keçməmək  üçün  bütün  əsirlərin  üstləri  hər  şeyləri  əllərindən  alındı.  Bu  zaman 
qocalar  və  müdafıəsiz  qadınlar  coşğun  Drau  çayı  sahilində  dəhşət  içində  özlərini 
yerə  vurdular.  Lakin  əsgərlər  uşaqlı  qadınlara  belə  rəhm  etmədən  tüfəng  və 
süngülərlə adamları vaqonlara doldurmağa başladılar. Bir çoxları uşaqları ilə birgə 
özlərini Drau çayının coşğun sularına atıb boğuldular. Bir çoxları olduqları yerdə 
intihar  etdilər.  Bəzi  legionerlər  isə  müttəfıq  ordu  əsgərlərinin  köməyindən 
yararlanıb xəlvəti olaraq Avstriya dağlarına qaçdılar”. (177, s. 19-21). 
M. Ə. Rəsulzadənin və Ə. F. Düdənginskinin çalışmalarına baxmayaraq, 
azərbaycanlıların  və  bütövlükdə  türklərin  Türkiyədə  sığınacaq  tapmağına  imkan 
verilmirdi. Türkiyə dövlət nümayəndələri bu problemə qarışmaq istəmirdilər. 
Türküstan  Milli  Ordusunun  başçılarından  olan  Baymirzə  Hayit  1945-ci 
ilin iyununda Türkiyə Cümhuriyyətinin Almaniyanın Bavariyadakı təmsilçisi İhsan 
Ünəsan bəylə əlaqə qurub vəziyyəti ona anlatdı. İhsan bəy bu işə kömək edəcəyinə 
söz vermiş və Türkiyəyə keçmək istəyənlərin siyahısını tələb etmişdi. Buna uyğun 
olaraq Hayit bəy 1945-ci ilin 15 avqustunda türk xalqlarının legioner başçıları ilə 
əlaqə yaradıb 105 minə qədər adamın siyahısını hazırlayıb İhsan bəyə verdi. İhsan 
bəy  təyyarə  ilə  Türkiyəyə  qayıdarkən  Yuqoslaviyadan  göyə  atəş  açıldı  və  o, 
yaralanıb  xəstəxanaya  aparıldı.  İhsan  bəydəki  siyahı  isə  yoxa  çıxdı.  Sonradan 
siyahının ikinci nüsxəsi Tiranadan Ankaraya - Baş komandanlığa çatdırılsa da, bir 
faydası olmadı. 
Ankarada  bu  məsələ  ilə  bağlı  toplanan  komissiya  müzakirələrində  dövlət 
adamlarından biri kəskin olaraq türklərin Türkiyəyə köç etmələrinin əleyhinə çıxış 
etmişdi. Nəticədə, belə bir qərar verilmişdi:  “Əgər bu əsirlər Türkiyəyə  gətirilirsə, 
aralarında ən azından 10 000 (on min) casus vardır. Daha sonraları bu vəziyyətdən 
necə qurtaracağıq. Bu vəziyyətdə Almaniyadakı türk mühacirlərini Türkiyə qəbul 
edə bilməz” (400, s.47) 
Qeyd  edək  ki,  Türkiyə  dövlətinin  bu  gizli  qərarı  yalnız  1975-ci  ildə 
açıqlandı. 
Sovetlərə  təslim  edilən  hərbi  əsirlərə,  legionerlərə  isə  amansız  divan 
tutulur,  əksəriyyəti  güllələnirdi.  Bəzi  komandirlər  isə  əsgərlərini  tərk  etməyib 
onlarla  birlikdə  qalır, sovetlərə  təhvil  verilir,  güllələnirdilər. Məsələn,  müttəfiqlər 
sovet  vətəndaşı  olmadığı  halda  əsgi  mühacir  Sultan  Gireyi,  azərbaycanlı  İsrafil 
bəyi güllələmişdilər. 
Tanınmış  azərbaycanlı  zabitlərdən  albay  İsrafil  bəy  əsil  hünər  və 
əsgərlərinə  sədaqət  nümunəsi  göstərdi.  Müttəfiq  orduların  rəhbərliyi  İsrafil  bəyi 

---