NəSĠman yaqublu

1945-ci  ilin  mayın  9-da  Almaniyanın  təslim  olmasına  baxmayaraq, 
legionerlərin taleyi şübhə altında idi. Onlar müttəfiqlərin tərəfində qalmağa çalışır, 
sovet ordu hissələrinə tabe olmaq istəmirdilər. 
Sovet  təbliğatçıları  müxtəlif  vasitələrlə  legionlardakı  zabit  və  əsgərlər 
arasında  münaqişələr  də  yaratmağa  cəhd  göstərirdilər.  Onlar  legionerləri 
inandırmağa  çalışırdılar  ki,  sovet  hökuməti,  törətdikləri  nöqsanlara  baxmayaraq, 
bütün sadə əsgərləri bağışlayacaq, ana vətən öz oğullarını geri çağırır. 
Lakin,  legionerlər  bu  təbliğata  elə  ciddi  əhəmiyyət  vermir,  inanmırdılar. 
Sovet komandirlərinin Amerikanın 12-ci korpusunun komandiri general-mayor Le 
Ray  İrvinlə  legionerlərin  silahsızlaşdırılması  ilə  bağlı  danışıqları  da  nəticə 
vermirdi.  Lakin  Sovet  ordu  hissələrinin  legionların  mövqelərinə  getdikcə 
yaxınlaşması vəziyyətin gərginləşdiyini göstərirdi. 
Sovet  təbliğatına  inanıb  könüllü  təslim  olanların  taleyi  haqqında  artıq 
qorxulu xəbərlər eşidilirdi. 1945-ci ilin mayın 12-də Vlasov ordusunda xidmət edib 
öz dəstəsi ilə Qırmızı Orduya keçmiş bir zabiti öz əsgərləri qarşısında güllələdilər. 
Qorxub  qaçmaq  istəyənləri  isə  pulemyot  atəşi  ilə  məhv  etdilər.  Şlyusselburq 
yaxınlığındakı  düşərgədə  onlarla  zabiti  də  tabeçiliyində  olan  legionerlərin  sırası 
qarşısında güllələdilər. Qalanlarını isə naməlum istiqamətə apardılar. 
Mayın 12-də general Vlasov amerikalı zabitlərlə danışıqlardan qayıdarkən 
sovet  zabitləri tərəfındən  həbs edilib 25-ci  tank korpusunun qərargahına  gətirildi. 
Sonradan  marşal  Konevin  əmri  ilə  Drezdenə,  oradan  təyyarə  ilə  Moskvaya 
göndərildi. (371, s.226-227) 
Eyni  zamanda  müharibə  sona  yaxınlaşdıqca  imkan  tapan  əsirlərdən 
düşərgələrdən  qaçanlar  da  az  olmurdu.  Almaniyanın  silah  naziri  Şpeyerin 
məlumatına  görə,  yalnız  1944-cü  ildə  qaçanların  sayı  500  minə  yaxın  idi.  Bir 
milyondan  çox  əsir  isə  Qızıl  Ordu  əraziləri  azad  etdikdən  sonra,  ordu  hissələrinə 
qoşulub onun sıralarında vuruşurdular. 
Lakin, bu adamların hamısını qarşıda eyni tale gözləyirdi. Stalinin verdiyi 
əmrdən isə çoxlarının məlumatı yox idi. Müharibə hələ bitməmiş Stalinin əmrində 
göstərilmişdi:  “1-ci,  2-ci  Belorusiya  və  1,  2,  3  və  4-cü  Ukrayna  cəbhəsinin 
komandirlərinə  -  yoldaş Beriyaya,  yoldaş Merkulova,  yoldaş  Abakumova,  yoldaş 
Qolikova, yoldaş Xrulevə, yoldaş Qolubevə. Cəbhə Hərbi Şuraları arxa rayonlarda 
keçmiş  hərbi  əsirlər  və  köçürülmüş  sovet  vətəndaşlarının  yerləşdirilməsi  və 
saxlanması  üçün  hər  birində  10000  nəfərlik  düşərgələr  yaradılsın.  Yoxlamaq 
tapşırılsın:  keçmiş  Qızıl  Ordunun  hərbi  xidmətçilərinə  -  “SMERŞ”  əkskəşfiyyat 
orqanlarına;  mülki  şəxslərə  -  XDİK,  XDTK,  “SMERŞ”  -  komissiyalarına.  İ. 
Stalin”. (348) 
SSRİ  Xalq  Daxili  İşlər  Komissarlığında  isə  keçmiş  hərbi  əsirlərlə  iş 
aparan  ayrıca  idarə  fəaliyyət  göstərirdi.  Bu  idarənin  məşğul  olduğu  şəxslərin 
əksəriyyəti  vətənə  xəyanətdə  -  58-ci  maddə  ilə  ittiham  olunurdular.  Məhz  bu 
idarənin  əməkdaşları  1945-ci  ilin  oktyabrın  1-dən  5200  sovet  vətəndaşını, 

---

“təmizlədilər”. Müttəfıqlər tərəfındən isə buraya 2.034 nəfər təhvil verilmişdi. 58-
ci  maddə  ilə ittiham olunanların saxlanması üçün Stalinin  əmrinə  müvafıq olaraq 
100-dən çox düşərgə yaradılmışdı. 
Lakin bu düşərgələr və oradakı adamların çoxunun taleyi hələ müəmmalı 
olaraq  qalmaqdadır.  Mənbələrdə  isə  daha  çox  İrkutsk  vilayətinin  Çunsk 
rayonundakı düşərgələrin adına rast gəlmək mümkündür. 
Müharibənin  sona  çatması  Azərbaycan  legionerlərinin  də  taleyini  şübhə 
altına  almışdı.  Başda  mayor  Fətəlibəyli  Düdənginski  olmaqla  azərbaycanlı 
legionerlərin  bir  hissəsi  İtaliyanın  şimalında  ingilislərin  nəzarəti  altında  qalırdılar 
və hər zaman sovet qoşunlarına təslim edilə bilərdilər. 
“Onlar  türklərdir”  kitabında  azərbaycanlı  legionerlərin  aqibəti, 
müharibədən  sonrakı  taleyi  haqqında  çoxlu  məlumatlar  vardır.  Müəllif  yazırdı: 
“Avropa  müharibəsi  nəhayət  bitdi.  Qərbli  müttəfıqlər  və  ruslar  Almaniyanın 
ortasında  birləşdilər  və  təbii,  hərarətlə  qucaqlaşdılar  və  öpüşdülər.  O  zaman 
Almaniyada  olan  qaçqınları  Millətlərarası  Yardım  Təşkilatı  (UNRRA)  himayə 
edirdi.  Bu  təşkilatda  böyük  düşərgələr  təşkil  edərək,  milyonlarca  qaçqın 
daldalanmağa başladı. Bizim Varburq qəsəbəsindəki qaçqın soydaşlarımızı Kassil 
şəhəri  ətrafında  olan  “Yunkes-Lager”  adlı  qapalı  bir  düşərgəyə  götürdülər.  Bu 
düşərgədə  türklərdən  başqa  Baltik  məmləkətləri  qaçqınları  da  toplaşmışdılar  və 
Baltiklər  əksəriyyət  təşkil  etdiyindən  düşərgəyə  “baltiklər  düşərgəsi”  deyilirdi. 
Yemək olduqca yaxşı idi. Gündəlik bölgüdə hətta siqaret, şokolad verilirdi. Fəqət 
qaçqınlar (legionerlər - N. Y.) ruhən sakit deyildilər. Hamısı təlaş və iztirab içində 
idilər.  Çünki,  Yalta  konfransının  qərarları  artıq  kimsəyə  naməlum  deyildi.  Bu 
uğursuz qərarnaməyə görə “Bütün Rusiya vətəndaşları Rusiyaya” qaytarılacaqdı... 
Qərbli böyüklər yaşıl türk Krımında havalarını dəyişərkən yəqin ki, qırmızı Stalin 
yoldaşla  da  danışıqda  Rusiyaya  doğru  geri  dönmək  istəməyənlərin  də  mövcud   
olacaqlarını təsəvvür etmirdilər... Zavallı qaçqınlar için-için ağlayır və hər ehtimala 
qarşı  Rusiya  əleyhinə  bir  şeylər  danışmayırdılar.  Qərb  işğal  bölgələrinin  hər 
tərəfındə  rus  təbliğatçıları  təşkil  edilmişdi.  Bu  əsgəri  təbliğatçılar  sovet 
vətəndaşlarını  “Sovet  cənnətinə”  sövq  etməklə  məşğuldular.  Və  demokratiya    
haqlarından  faydalanaraq  alman  kommunistlərini  təşkilatlandırmaq  və  casusluq 
vəzifələrini  də  yaddan  çıxarmırdılar.  Mədəni  Qərb  dərin  bir  qəflətə  dalmışdı. 
Rusları  çox  yaxşı  tanıyan  kiçik  millətlər  isə  mədəniyyət  dünyasının  yatmış 
divlərinə yaxınlaşa bilməzdilər belə... Onlar dostluq və siyasət tələbatını Rusiyaya 
güclə aid etdirirdilərsə, dünyanın hansı hüquq alimi siyasi bir dava aça bilərdi?.. O 
zaman  hamı  eyni  dil,  eyni  ideal  və  eyni  üslubla  danışan  Moskva,  London  və   
Vaşinqton radioları bilirsinizmi nələr çərənləyirdilər, nələr... Moskva radiosu belə 
deyirdi:  “Yaşasın  sülh  və  demokratiya.  Qatil  Hitler  və  cəllad  Mussolini  artıq 
məğlub.  Onlarla  iş  birliyi  etmiş  olan  faşist  ünsürlərini  də  bir-bir  təmizləyəcəyik. 
Dünya əbədi bir sülh dövrünə qovuşacaqdır”. London belə deyirdi: “Yaşasın sülh 
və  demokratiya.  Qatil  Hitler  və  zalım  Düçe  (italyanca  rəhbər,  Mussolini  nəzərdə 

---