ĠnfoġmperġALĠzm və medġA
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
142 tapançanın zahiri görünüşünə aldanaraq onu gerçək hesab edir. Yəni tapançanın yalançı olduğunu dərk etmir və bunun zərərdidəsinə çevrilir. Frankelə görə, də güc başqalarının davranışlarına təsiretmə vasitəsidir. Güc dedikdə, ilk növbədə, hərbi güc başa düşülsə də, artıq müasir dövrdə hərbi gücün tətbiqedilmə sahəsi məhdudlaşdırıldığından güc anlayışını daha geniş mənada başa düşmək lazımdır. Buna görə də, Frankelə görə güc maddi və maddi olmayan ünsürlərdən ibarətdir. Amma buna baxmayaraq, yenə də güc deyincə, ilk növbədə, maddi hərbi-texniki qüdrət göz önünə gəldiyindən maddi olmayan tərəf o qədər də qəbul edilmir. K.J.Holsti və Frankel kimi bir çox araşdırmaçılar tərəfindən potensial kimi təhlil edilən, Morgentauya görə isə, bir milləti başqa millətlər qarşısında güc sahibi edən faktorlar və milli potensial olaraq qəbul edilən ünsürlər kəmiyyət və keyfiyyət ünsürlərinin cəmindən ibarətdir. Burada, kəmiyyət dedikdə coğrafiya, təbii qaynaqlar, sənaye potensialı, hərbi hazırlıq dərəcəsi və əhali sayı, keyfiyyət dedikdə isə milli əxlaq, milli xüsusiyyət diplomatiyanın və hökumətin keyfiyyəti başa düşülür. Ancaq bir dövlətin güc sahibi olması üçün bu ünsürlərə sahib olması Morgentaunun məntiqinə görə yetərli sayılsa da, Holsti və başqaları üçün bunların güc olaraq qəbul edilməsi üçün digər ölkə və ölkələrin davranışlarına təsir edəcək gücdə olduqda, başqa sözlə, dövlətin bunları siyasi məqsədlər üçün istifadə edə biləcəyi təqdirdə potensial hesab edilə bilər. Çünki keçmişdə olduğu kimi, indi də güclü dövlətlərin müəyyənləşdirilməsində dövlətlərin sahib olduqları həqiqi potensialdan çox bu potensialı xarici siyasət məqsədi üçün istifadə edə bilmək bacarığı əsas götürülür. 143 Frankel potensial anlayışı altında tanıdığı gücün başqa dövlətlərlə müqayisədə məzmun kəsb etdiyini diqqətə çatdı- rır. Hər hansı bir dövlətin əhalisinin sayının nə qədər olmasını başqa ölkənin əhalisinin sayı ilə müqayisə etdikdə əhəmiyyət kəsb etdiyi kimi. Ayrıca hərbi potensialı nəzərə alarkən, silahın növləri və sayları əhəmiyyətli olduğu kimi, əhali faktoru nəzərə alındıq- da da yaş, cinsiyyət, təhsil kimi faktorlar əhəmiyyət daşıyır. Başqa bir tərəfdən milli potensialın komponentlərindən hər hansı birinin ayrılıqda güclü olması ümumi potensialın güclü olduğu mənasına gəlmir. Məsələn, sənaye potensialı, texnoloji səviyyə, iqtisadi vəziyyət və əhali sayı kimi kompo- nentlərin aşağı olması halında ayrılıqda hərbi potensialın yük- sək olması çox da əhəmiyyət daşımır. Əhali sayı baxımından çox böyük, başqa potensiallar baxımından lazımi səviyyədə olmamaq güclü olmaq hesab edilmir. Bir dövlətin sahib olduğu potensialı təşkil edən ünsür- lərdə zaman içərisində dəyişikliklər ola biləcəyi kimi, bir dövlətin başqa bir dövlətlə müqayisədə üstünlüyünü təmin edən ünsürdə də vaxt geçdikcə dəyişiklik ola bilər. Məsələn, neftin yerini qaz, yaxud uran tutduğu halda, neft istehsal edən ölkələrdən çox urana sahib olan ölkələr daha güclü görünə bi- lər. Eyni şəkildə nüvə gücünün istifadə edilməsi, yaxud za- man keçdikcə bəzi silahların modernliyini və dəyərini itirmə- si ona sahib olan ölkələrin gücünə mənfi təsir göstərə bilər. Bundan başqa, ölkənin sahib olduğu potensialın istifadəyə hazır olub-olmaması da böyük əhəmiyyət daşıyır. Məsələn, hər hansı bir ölkənin hərbi potensialının dəyəri onun müharibəyə hazır olub-olmaması ilə ölçüldüyü kimi, ölkənin təbii qaynaqlarının və digər resurslarının da qiyməti ondan səmərəli istifadənin təşkili ilə ölçülür. 144 Ancaq hər hansı bir dövlətin gücünün təkcə fiziki potensialla qiymətləndirilməsi heç də düzgün deyil. Bir döv- lətin gücünə təsir edən keyfiyyət ünsürləri sırasında həmin öl- kənin liderlik xüsusiyyətləri, imici, dostluqları, ittifaq müna- sibətləri, adət və ənənələri, başqa ölkələrlə tarixi-etnik əlaqə- ləri, beynəlxalq siyasətdəki yeri və ən əsası, milli xarakter və milli mənəviyyatı kimi məsələlər də yer alır. Beləliklə, çoxtərəfli beynəlxalq münasibətlər daxilində tək bir əlaqə və ya təsiri əsas götürərək, dövlətin gücünü müəyyənləşdirməyə çalışmaq heç də həqiqəti ortaya çıxara bilməz. Bunun üçün digər bütün faktorları və imkanları kompleks qiymətləndirməyi bacarmaq lazımdır. Beləliklə, milli gücün nə olması və nə olmaması məsələsini aydınlaşdırdıqdan sonra onun keyfiyyət ünsürləri qismində çıxış edən milli mənəviyyat və milli xarakterə, bunların çərçivəsində isə patriotizmə toxunmaq məqsədəmü- vafiqdir. Tərəddüdsüz söyləmək olar ki, ölkələrin inanc sistemlə- ri, özlərinə məxsus fərqlilikləri, dəyər sistemləri, başqa sözlə, onların siyasi mədəniyyətləri də, kəmiyyət ünsürləri qədər ölkənin güc faktoruna təsir edən amillərdir. Bir xalqın hökumətinin həyata keçirdiyi siyasəti dəstəkləməsi və ya dəstəkləməməsi həmin ölkənin gücünü müəyyənləşdirilərkən nəzərə alınan ünsürlərdən biridir. Bundan başqa, ölkədə birli- yin olması və ya ölkənin ərazi bütövlüyü və suverenliyi mə- sələlərində bütün vətəndaşların həmrəy olması, ölkə daxilində sosial bərabərliyin mövcudluğu vətəndaşlar arasında sosial- iqtisadi baxımdan uçurumun olmaması, onların eyni ideologi- yanı mənimsəmiş olması, həmin ölkənin gücü baxımından olduqca əhəmiyyətli hesab edilir. Yuxarıda söylənilənlər ol- madıqda hər hansı bir xarici güc (ölkə) asanlıqla belə ölkənin Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|