38
xanlığa parçalanıb, bununla da Qazaxların izdirablı hәyatı başlayıb. 1847-ci ilә kimi Rus
orduları әli nizәli bütün qazaxları toplarla mәhv edib (Uygur,1997:1-2).
Çar Nikolay 1854-cü ildә yaydığı bir fәrmanla Qazaxıstan torpaqlarının Rusiyanın
hakimiyyәtinә daxil olduğunu rәsmi şәkildә elan edib, ancaq Qazaxların milli mübarizәsi
1916-cı ilә kimi davam edib. Çar Nikolayın fәrmanından sonra Qazaxıstan torpaqlarında
sürәtli şәkildә Rus әhalinin mәskunlaşdırılması siyasәti başlayıb. Çarlıq 1917-ci ildә lәğv
olunub yәrindә kommunist Bolşevik Rusiya yaransa da işğal daha amansız şәkildә vә soyqırım
tәrzindә davam etdirilib (Boranbayeva, 2004:24).
Buna örnәk kimi, Moskva tәrәfindәn Qazaxıstana idarәçi tәyin olunan
Qoloşekin
in
1920-ci ildә Qazax ziyalılarını aradan götürmә vә sürgün siyasәtini 1930-cu illәrә kimi davam
etdirmәsini göstәrmәk kifayәtlidir. Ziyalılara edilәn işgәncәlәr eynilә onların hәyat
yoldaşlarına da edilib. Xalq Komissarlığı tәrәfindәn üç milyon qazax Kolıma, Maqadan,
Vorkut vә Sibirdәki düşәrgәlәrә yollanıb. 103 min nәfәr antisovet iddiasıyla istintaq edilib vә
25 mini vәhşicәsinә qәtlә yәtirilib. Qalanlar da Arxangelsk, Voloqda, Yaroslav vә Kalinindәki
düşәrgәlәrә yollanıb oralarda mәhv edilib (Kafkasyalı, 2012:184).
İkinci Dünya Müharibәsindә 1.196.164 nәfәr qazax gәnci cәbhәyә yollanıb, 700 min
nәfәr isә arxa cәbhәdә vәzifәlәndirilib, ancaq bunlardan bir dәnәsi dә sağ-salamat geri
qayıtmayıb (Boranbayeva, 2006:24).
Qazax dilinin vә әdәbiyyatının formalaşması XV әsrdәn başlayıb. O vaxta qәdәr bütün
türklәrin әdәbiyyatı ortaqdır vә şifahidir.
Qazax dilinin vә әdәbiyyatının formalaşması Qazax Xanlığının XV әsrin ikinci
yarısında yaranmasıyla başlayıb. Araşdırmaçılar, Qazax yazılı әdәbiyyatının yaranmasının
XIX әsrin ikinci yarısında gerçәklәşdiyini qeyd edir. Araşdırmaçı alim
Fərhad Tamir
, Qazax
yazılı әdәbiyyatını üç dövrә ayırır. 1.XV әsrin ikinci hissәsindәn XIX әsrin axırlarına kimi
olan dövr.
Dostları ilə paylaş: