Nisbiylik nazariyasi. Olam efiri muammosi maxsus nisbiylik nazariyasi

Nisbiylik nazariyasi haqida qo'shimcha

• Albert Eynshteynning 1905-yilda yaratgan Nisbiylik nazariyasi haqida gapirishdan oldin uning dastlabki ilmiy asari shu yilda nashr etilganini aytish o’rinli. U 1905-yilda yorug’likni tashkil etuvchi zarralar-fotonlar nazariyasi maqolasini e’lon qildi. Olim o’z hayotini 35 yil nisbiylik nazariyasiga baxshida qildi. XIX-asrning fiziklari ixtiyoriy fizik hodisasi Nyuton qonunlariga bo’ysunishi mexanik jarayonlarga kelib tekshirish mumkin deb hisoblashar edilar. Biroq fanning rivojlanishi klassik mexanika qonunlari tasavvuri bilan mos kelmaydigan bir qancha hodisalarni kashf qilishga olib keldi. Klassik mexanikada asosan olam fazosiga yer absolyut qo’zg’almas hisoblanadi. Binobarin klassik bexanikada tezliklarni qo’shisah qonuniga binoan yorug’likning tarqalish tezligi (C=3*108m/s) sistemasida yorug’likning tezligi C hamma yo’nalishlarda bir xil va o’zgarmasligi ma’lum. Eynshteyn klassik mexanikada fazo va vaqt tushunchalarini qayta ko’rib chiqdi hamda 1905-yilda Nisbiylik nazariyasini yaratdi. Nisbiylik nazariyasi asosan tabiatda yuz beradigan o’zaro ta’sir uzatilishining maksimal tezligi yorug’likning vakumdagi tarqalish tezligiga teng ekan. U nazariyani juda sodda misollar bilan ifodalaydi. Masalan, “agar siz go’zal qiz bilan 1 soat vaqtingizni o’tkazsangiz siz uchun 1 soat 1 daqiqadek tuyuladi. Agar 1 daqiqa qizigan tosh ustiga o’tirsangiz 1 daqiqa siz uchun 1 soatdek tuyuladi. Mana shuni Nisbiylik deyishadi.” Bu nazariya hayotiy misollarga, hodisalarga boy va bu misollani inkor etib bo’lmaydi.

Nisbiylik nazariyasi va saqlanish qonuni.

• Endi yana Eynshteynning ixtirochilik faoliyatiga to‘xtaladigan bo‘lsak, u texnik taraqqiyot bilan bog‘liq amaliy masalalarga doim alohida e'tibor qaratgan. Olim elektrometr, muzlatgich, magnitogidrodinamik nasos, gidroskopik kompas, avtomatik fotokamera, eshitish moslamasi kabi texnik qurilmalarni yaratish borasida qattiq izlangan.

• Patentlash idorasiga keladigan ixtirolarga taalluqli hujjatlar har xil tilda bo‘lib, ekspert bir necha tilni bilishi lozim edi. Bu kezlarda Shvetsariyada nemis, frantsuz va italyan tiliga davlat tili maqomi berilgani bois Eynshteyn ona tili bo‘lgan nemis tilidan tashqari frantsuz va italyan tilini ham yaxshi bilgan. Keyinchalik olim grammatikasidagi o‘ziga xos murakkabliklardan ancha qiynalgan bo‘lsa-da, ingliz tilini ham o‘rgangan. Bular Eynshteynning yuksak aqliy layoqatga ega bo‘lganidan dalolatdir.
• Eynshteyn yangi ixtirolari uchun rasman yigirmaga yaqin patent olgan. Ularni yaratish jarayonida ixtirochi ilmiy-texnik usullar va fizikaviy qonuniyatlarni muayyan vazifalarni yechishga nisbatan mahorat bilan qo‘llagan. Olim ixtirolari sanoat ishlab chiqarishi yoki kundalik maishiy turmush talablaridan kelib chiqqan holda yaratilgan. Binobarin, "Odamlar ehtiyojini qanoatlantirishning imkon qadar tejamkor yo‘llarini topgan insonni men ixtirochi deb hisoblayman" deganida o‘z faoliyatini ham nazarda tutgan.