S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
44
min mənasız təşəbbüslərini açıqlayır: Sahibin bütün mənə-
vi və yaradıcılıq enerjisi «Akvarium» teatrı tərəfindən puç
edilir. Yazıçı fərdi xoşbəxtlik və ümumbəşəri dəyərləri tə-
min etmək üçün bütün sistemlərin transformasiya edilməsi
probleminin vacibliyini qoyur. Lakin «akvarium»un üçün-
cü səviyyəsi (romanın öz adı) faktiki olaraq müəllifin özü-
nü «akvarium»un tələsinə çəkərək, əvvəlki ikisini çərçivə-
yə salır (Sahib əsərinin və teatrın adı). «Akvarium»un çər-
çivələnməsi yazıçının qarşıya qoyulmuş problemə nihilist
münasibətin göstəricisidir, ancaq digər tərəfdən müxtəlif
səviyyəli süjet xəttinin invariatlığını (çox variantlığını) ya-
radır.
Postmodern roman bədii məkanı bütöv və qapalı təsvir
etsə belə, onun fraqmentar olmasına önəmli diqqət yetirir.
Şəbnəm Karslının qələmə aldığı ―2087-ci il‖ romanında
imperiyalar arasında bölünmüş dünya Azərbaycan sərhəd-
ləri nəzdində fraqmentar bir məkan kimi göstərilmişdir. Bu
fraqmentarlıq Azərbaycanın bugünkü problemləri ətrafın-
da dərin mülahizələr aparmağa imkan verir. ―2087-ci il‖
romanında Azərbaycanın parçalanmış
vəziyyətdə, yəni Os-
manlı İslam İmperiyası və Çin Xalq İmperiyası arasında
bölünməsi, verilməsi müxtəlif paradiqmalarda inkişaf
perspektivləri arasında müqayisəsinə şərait yaradır.
Postmodernizm geniş yayılmış dini və mənəvi görüşlə-
rin dekonstruksiyası ilə seçilir. Azərbaycan postmodern
romanında əsasən dini dekonstruksiyaya diqqət yetirilir.
Anarın «Ağ qoç, qara qoç» və Şəmil Sadiqin «OdƏrlər»
əsərlərini misal kimi gətirmək olar.
Anar ―Ağ qoç, qara qoç‖ romanında dinə qarşı çıxmır.
Zonalara böldüyü Azərbaycanın Birinci Zonası olan ―BE-
HİŞTİ BADİ-KUBƏ‖ də krelikal siyasi sistemin hökmran-
S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
46
qibləsi eyni idi. Gözlərini səcdədən çəkmirdilər. Səhih hə-
dislərdən birində deyildiyi kimi, namazda xoruz kimi dən-
ləməyi, it kimi çömbəlməyi və tülkü kimi ətrafa boylan-
mağı rədd edərək (Əhməd və Əbu Yəla) bir olan Tanrıya
sidq ilə ibadət edir, ruhlarının paklanmasını Onda tapırdı-
lar. Amma biri cibindəki möhürü yerə qoyaraq alnını ona
vurduğu halda, digəri möhürsüz namaz qılırdı. Biri qolları
bağlı, o biri isə qolları açıq və yanına salınmış vəziyyətdə
qılırdı namazını. Səcdəyə də demək olar ki, eyni anda ge-
dirdilər. Hər ikisinin də niyyəti eyni – Tanrıya ibadət et-
mək idi. Tanrının yaratdığı bu füsunkar təbiətlə vəhdətdə
olaraq özlərini daha yaxın hiss edirdilər Ona. Bu zaman
sanki düşüncələri belə Tanrının qarşısında səcdəyə əyil-
miş, Onun rəhmli hüzurunda rəhm diləyirdi. Sanki Tanrı
ilə
üz-üzə durmuşdular, alınlarının dəydiyi torpaq
fərqli ol-
sa da, qolları fərqli formada bükülsə də, hər ikisi bir Tanrı-
ya, bir haqqa tapınmışdılar».
Dədə Əfəndinin qiblə və Quran haqqında fikirləri də
dini dekonstruksiya üslubudur. Dədə Əfəndinin Məhəm-
məd peyğəmbərin Kəbəni niyə seçməsinin məqamlarını
özünəməxsus şəkildə açmağa cəhd göstərir: «Heç bilirsən-
mi bu gün qiblə dediyin məfhum niyə yaranıb? Yox, bil-
mirsən, oğul, hardan biləsən? Bir də sual versəm, deyəcək-
sən ki, bəs Kəbəyə görə. Yox, oğul, yox. Dahi Məhəmməd
hansısa bir tikiliyə görə bütün insanları ora sitayiş etdir-
məzdi. O, insanları Gök Tanrıya, (Bağa, Boqa) Onun gü-
nəşinə tərəf sitayişə çağırırdı». Romanda Dədə Əfəndinin
Quranla bağlı fikirləri mübahisə doğurur: «Quranın özün-
də belə yazılıb ki, bəzi ayələri sonradan qüvvədən saldıq.
Görürsən, nə qədər gülünc görünür? Necə olur ki, bu dün-
yanı Yaradan və insanların taleyini yazan bir qanun göndə-